تاریخ روشنگری زنان در ایران: فاطمه سیاح

از جمله تشکل‌های نخستین زنان، یکی هم تشکیل «حزب زنان ایران» در اوایل سال 1322 بود. افرادی که پایه‌های اولیه‌ی این جمعیت را بنا نهادند، بیش از 40 نفر بودند که در منزل «صفیه فیروز» گردهمایی داشتند. برای نوشتن اساسنامه‌ی «حزب زنان ایران» 4 نفر از جمله «هاجر تربیت»، «صدیقه دولت‌آبادی»، «فاطمه سیّاح» و «صفیه فیروزی» انتخاب شدند.

دکتر «فاطمه سیاح»، استاد فاضل زبانهای خارجی دانشگاه تهران که نام حقیقی او «فاطمه رضازاده محلاتی» است، فرزند (میرزا جعفرخان رضازاده سیّاح) و برادرزاده‌ی «حاج سیّاح» معروف، از رجال دوران قاجار بود که در شرح حال او آمده مدتی هم معلم «احمد شاه» بوده است.

دکتر «فاطمه سیّاح» در سال 1281 خورشیدی در مسکو، در خانواده‌ای روشنفکر و اهل سیاست به دنیا آمد. تحصیلات اولیه را در آن کشور به پایان رسانید. در سال ۱۳۰۰ همراه با برخی افراد خانواده‌ی خود در حالی‌که با پسر عموی خود، «حمید سیاح» ازدواج کرده بود به ایران آمد. اما این پیوند بیش از سه سال دوام نیافت.
او مجددأ به مسکو بازگشت و در سال 1309 با گذراندن رساله‌ی دکترایش که در مورد «آناتول فرانس» به زبان فرانسه بود، دکترای خود را از دانشکده‌ی ادبیات و دانشگاه مسکو گرفت.

«فاطمه سیاح» در مراجعت به ایران در سال 1313 در کنگره‌ی بزرگداشت «فردوسی» شرکت کرد و سال بعد به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و در اداره «تعلیمات نسوان» به خدمت مشغول شد. در سال 1315 از طرف وزارت امور خارجه مأموریت یافت که در هفدهمین دوره‌ی جامعه ی ملل در «ژنو» شرکت کند. سپس در «دانشسرای عالی» به کار تدریس زبانهای فرانسه و روسی پرداخت. پس از آن رسماً دانشیار دانشگاه تهران شد و در دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی تدریس ‌کرد تا این که به مقام استادی دانشگاه رسید. او از بانوان فعال آن زمان بود و در «حزب زنان ایران» عضویت داشت. مدتی نیز از طرف وزارت دادگستری، رسیدگی به امور زندان زنان به او محول گردید.

دکتر «فاطمه سیاح»درسال 1323 از طرف حزب زنان ایران به ترکیه رفت و در محافل فرهنگی- سیاسی آنجا از طرف زن ایرانی سخن گفت و با همکاری «زهرا خانلری»، «فروغ حکمت»، «سیمین دانشور»، «هاجر تربیت» و «ژاله» یا همان «عالمتاج قائم‌مقامی» در دیماه 1324 مجله‌ی «حزب زنان» را منتشر کردند. مدتی هم عضو هیئت سردبیری مجله‌ی «پیام نو» بود، سپس از طرف شورای زنان برای شرکت در کنگره‌ی «زن و صلح» به پاریس رفت. در همین ایام بود که به عضویت کمیته‌ی مرکزی جمعیت زنان ایران و سال بعد به عضویت «جمعیت شیروخورشید سرخ» درآمد. زمانی هم ریاست هیئت مدیره انجمن «معاونت عمومی زنان» را عهده‌دار شد.
در سال ۱۳۲۵ که نخستین کنگره نویسندگان ایران با شرکت اندیشمندان، شاعران و اساتید آن دوره در تهران تشکیل شد، «فاطمه سیاح» نیز از زمره‌ی این افراد بود.

از آثاری متعددی که از این بانوی فاضل به‌جای مانده است، معروفترین آن «تاریخ ادبیات روس» است که دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۶ آن را به‌چاپ رساند.
اما مهم ترین آثاری که از دکتر سیاح ، در عرصه نقد ادبی، به جا مانده و در برگیرنده نظریات اساسی او در زمینه نقد ادبی هستند، عبارتند از: وظیفه نقد در ادبیات - کیفیت رمان - ادبیات معاصر ایران

دکتر «فاطمه سیاح» در روز پنج‌شنبه سیزدهم اسفند ماه 1326 بر اثر سکته قلبی در سن 45 سالگی در تهران درگذشت. دکتر «علی‌اکبر سیاسی»، رئیس وقت دانشگاه تهران در مراسم یادبود او گفت کرسی استادی «سنجش ادبیات زبان‌های خارجی» از عهده‌ی هر کسی برنمی‌آید و لزوماً دانشگاه ناگزیر است فعلأ این درس را تعطیل کند.

برنامه را از [اینجا] بشنوید!

برنامۀ پیشین زنان را هم در [اینجا]