سایتی برای افشای رازها

میخیل کریوف

پس از پايان دومين و واپسين روز «همايش رسانه‌ای شهروندِ جهانی» در بوداپست، در روزهای ۲۷ و ۲۸ ژوئن، عده‌ای که «ويکی‌ليکس‌»‌ها (WikiLeaks) را می‌گردانند، اتاق کنفرانس را «قبضه کردند».

موضوع بحث‌شان سخن گفتن از آشکارگويی و شفافيت نبود، بلکه سخن از رازورزی و مخفی‌کاری بود. اصحاب ويکی‌ليکس که از اوايل سال ۲۰۰۷ آنلاين شده‌اند، بر اين باورند که «شفافيت در فعاليت‌های دولتی منجر به کاهش فساد، کشورداری بهتر و دموکراسی‌های قوی‌تر می‌شود. همه‌ی دولت‌ها می‌توانند از دقت‌ورزی بيشتر از سوی جامعه‌ی جهانی و مردم خودشان سود برده و بهره‌مند شوند».

با اين ذهنيت، ويکی‌ليکس اسناد و مدارک محرمانه‌‌ی دولتی و شرکت‌ها را که به بيرون درز کرده است، منتشر می‌کند.

حوزه‌ی اصلی علاقه‌ی آن‌ها، «افشا کردن رژيم‌های ستم‌کار در آسيا، بلوک شوروی سابق، سرزمين‌های پايين صحرای آفريقا و خاورميانه است، اما انتظار داريم که به مردم همه‌ی مناطق نيز که می‌خواهند رفتار غير اخلاقی دولت‌ها و شرکت‌های‌شان را آشکار کنند، کمک کنيم». هدفِ ويکی‌ليکس، بيشترين تأثيرِ سياسی است.

اين هدف آخر، بدون شک محقق شده است. مطالب منتشر شده در اين وب‌سايت، منجر به چندين مورد تنش ديپلماتيک ميانِ کشورها شده است. به عنوان مثال، در ماه فوريه‌ی سال ۲۰۰۸، ويکی‌ليکس مطالبی را منتشر کرد که مقررات درگير ايالات متحده‌‌ را آشکار می‌کرد و بر اساس اين مقررات، ارتش آمريکا می‌تواند در بعضی موارد به دنبال بعضی از نيروها يا پرسنل دشمن، از مرز ايران و عراق عبور کنند.

سخنگوی وزارت خارجه‌ی ايران، سيد محمد علی حسينی اين مقررات را محکوم کرد و گفت: «هر گونه ورود به خاک ايران از سوی نيروهای ارتش آمريکا در تعقيب مظنونين تخلف از قوانين بين‌المللی خواهد بود و می‌تواند پی‌گرد قانونی داشته باشد».

به دنبال اين بيانيه، دريادار گرگوری اسميت، سخنگوی ارتش آمريکا اظهار داشت که آمريکا «انتشار تعمدی آن‌چه را که ويکی‌ليکس، اسناد محرمانه می‌داند، غير مسوولانه تلقی می‌کند و در صورت معتبر بودن، می‌تواند پرسنل نظامی آمريکا را در معرض خطر قرار دهد».

هر کسی می‌تواند برای اين وب‌سايت ناشناس و با امنيت خاطر مطلب فرستاده و منتشر کند.‌ هر مقاله‌ی ارسالی و تغيير در آن، توسط ويراستاران ويکی‌ليکس مرور می‌شود که اين ويراستاران را می‌توان «روزنامه‌نگاران پژوهش‌گر»، «تحليل‌گر»، «تکنولوژيست»، «فعالان دولتِ باز» ناميد يا مخصوصاً در آفريقا، «فعالان ضد فساد» خواند.

ويراستاران متن‌ها را از هر گونه اطلاعات فرامتنی مانند آدرس‌های آی‌پی، تاريخ و ساير اطلاعاتی که می‌تواند به منتشر کننده ختم شود، پيرايش می‌کنند. سپس مطلب روی وب‌سايت منتشر می‌شود تا هر کسی در کره‌ی زمين که داری اتصال اينترنت باشد بتواند آن را به دقت خوانده و درباره‌ی اعتبار، موجه بودن و درستی و صداقتِ آن بحث کند.

پروژه‌ی ويکی‌ليکس، بدون شک مشارکتی ارزش‌مند در شبکه‌ی اطلاعات عمومی است. مجله‌ی تايم مدعی شده است که ويکی‌ليکس «می‌تواند در حد قانون آزادی اطلاعات، به ابزار روزنامه‌نگارانه‌ی مهمی تبديل شود.»

اما معيارهای انتشار مطالب در ويکی‌ليکس هنوز مشخص نيستند. گروه ويراستاران هنوز هيچ معيار و مبنايی را منتشر نکرده است. يقيناً، اسناد و مدارکی هستند که توسط دولت‌ها يا شرکت‌ها به دلايل مشروعی از اطلاع عموم دور نگه داشته می‌شوند. بدون معيار ويراستاری، خطر صدمه زدن به عموم مردم با علنی و تبليغاتی کردن اين اسناد و مدارک وجود دارد.

سخنگوی ويکی‌ليکس در پاسخ به پرسشی درباره‌ی سياست نامشخص انتشار مطالب و خطراتی که مقتضی آن است، می‌گويد: «افرادی با سندی محرمانه با انگيزه‌ی انتشار آن پيش ما می‌آيند. اگر ما آن را منتشر نکنيم، آن فرد بدون شک خوش به هر شيوه‌ای به انتشارِ آن سند دست می‌زند. اين باعث بالاتر رفتن خطر تعقيب برای آن فرد می‌شود و آن سند هم ممکن است به آن تعداد مخاطب بالايی که ويکی‌ليکس ارايه می‌کند نرسد. از این رو، برای ويراستاران ویکی‌ليکس، انتشار مطالب تقريباً هميشه بر عدم انتشار آن‌ها مرجح است».

اين‌که اين پاسخِ آن پرسش هست يا نه، بسته به تشخيص خواننده است.