من شبیه حوا نیستم

شهرنوش پارسی‌پور

در اسطوره می‌گویند همسر نخست حضرت آدم، لیلا نام داشته است. این لیلا به فرمان خدا که امر کرده بود آدم و همسرش از میوه درخت معرفت نخورند لبیک گفته و به آدم تن نمی‌داد. از این روی آدم به خدا شکایت کرد که از تنهایی در عذاب است. خداوند نیز حوا را از دنده چپ او آفرید و گفت این از گوشت و خون خودت هست و از تو فرمان خواهد برد.

پس اما خداوند لیلا را به دلیل آن‌که به حرف حق پشت نکرده بود، جاودانه کرد. لیلا از آن پس گرد جهان می‌گردد. به مردان نزدیک می‌شود. از آن‌ها بار می‌گیرد و بیدرنگ می‌رود. همیشه دختر می‌زاید و دختران لیلا گرد جهان سرگردانند.

به روایت دیگری لیلا به میل خود و با عزم قطعی از بهشت خارج شده است. به روایت دیگری لیلا از آن روی منفور شد که با هیولایان درآمیخت. به روایت دیگری اختلاف آدم و لیلا بر سر نحوه مغازله بوده است که لیلا می‌خواسته فرمانده باشد. و بالاخره اعراب را اعتقاد بر این است که اگر مردی در بیابان گم شود و از تشنگی به لحظه هلاکت نزدیک شود زنی به نام لیلیث بر او ظاهر می‌‌شود و جانش را می‌گیرد.

من اما زمانی که برای نخستین بار اسطوره لیلا را شنیدم ناگهان متوجه شدم چرا هرگز شباهتی میان خودم و حوا نمی‌یافتم. به راستی که انگاره ازلی حوا با تمام زنان همخوانی ندارد. البته گروه کثیری از زنان حواواره هستند. اما بدون شک بخشی از آنان نیز به لیلا می‌مانند و گروهی در میان این دو نوسان می‌کنند.

این‌که لیلا با هیولایان در‌می‌آمیخته جای بحث و گفت و گوی زیادی دارد. چرا که دیدیم او مطیع فرمان خدا بود و با آدم در‌نمی‌آمیخت. پس باید دلیلی برای درآمیختن با هیولایان وجود داشته باشد. من این دلیل را چنین می‌یابم:

می‌دانیم که در زمان‌های دور، ازدواج درون گروهی بوده و پدر با دختر و برادر با خواهر و حتی در موارد معدودی مادر با پسر ازدواج می‌کردند. پس اما به نظر می‌رسد لیلا واره‌هایی بوده‌اند که متوجه خطر این موضوع شده بودند. شاید به این دلیل که در نگاه کردن به هیولایان (بگیر غریبه‌ها) متوجه می‌شدند که آن‌ها زیباتر و سالم‌تر و باهوش‌تر هستند و از ترکیبات منحوس ژن‌های نزدیک به هم کمتر سهم برده‌اند (و به راستی چرا خداوند این همه از ازدواج آدم و حوا خشمگین شده است؟)

یک اسطوره سومری بسیار باستانی می‌گوید خدایی از همسرش صاحب دختری شد و با او درآمیخت و صاحب نوه‌ای شد و با او درآمیخت و صاحب نتیجه‌ای شد و با او در آمیخت. و بچه بعدی گیاهی شده بود که همسر مرد او را به درون کشتزار پرتاب کرد و چند نوع گیاه از او روئید. اسطوره به زبان روشنی از فساد ژنتیکی گفت می‌کند.

به هرحال جنم این لیلا متفاوت از حوا بوده و من به عنوان زن خود را بیشتر با او هم هویت می‌دیدم. در این حالت کم کم احساس می‌کردم علم‌اندوزی حق من است. البته از نوجوانی دچار میل بحث و گفت و گو بودم و یکی از مسایلی که مرا بسیار رنج می‌داد رفتار مردانی بود که به محض این‌که من آغاز به بحث می‌کردم حالت مغازله به خود می‌گرفتند.

برخی نیز حالتی پیدا می‌کردند که گویی دارند شوخی هجوی را می‌شنوند. این رفتار همیشه به قدری مرا آزرده است که واژه‌ای برای بیانش پیدا نمی‌کنم. از آنجایی که هم‌جنسان من نیز تا همین اواخر چندان اهل بحث و جدل نبوده‌اند من خود به خود وقف تنهایی شدم.

زندگی در پاریس با این تنهایی همراه بود، اما تنهایی سخت نبود.‌ شب‌ها تا صبج پر بود از نوشتن و نوشتن. در سال ۱۳۵۶ شمسی، یعنی یک سال پس از آمدن به پاریس رمان «ماجراهای ساده و کوچک روح درخت» را نوشتم. یادم می‌آید که شبی زن ساکن آپارتمان طبقه پایین در خانه مرا زد و اعلام کرد که صدای تق تق ماشین تحریر من اجازه نمی‌دهد که او بخوابد.

پس من مجبور شدم با دست بنویسم. یادم هست زمان نوشتن این رمان مقارن شده بود با شب‌های دهگانه شعر انستیتو گوته. جهت اطلاع جوانان عزیزی که شاید در آن موقع بسیار کوچک بودند و یا حتی به دنیا نیامده بودند این را بگویم که در سال ۱۳۵۶ به دلیل روی کار آمدن کارتر در آمریکا نوعی سیاست تشویق جهانی دموکراسی نیز شکل گرفته بود.

در ایران یکی از بازتاب‌های این سیاست، برگزاری شب‌های شعر بود که به همت انستیتو گوته برگزار شد. بخش اعظم شاعران و نویسندگان ایران به طور جدی در این برنامه‌ها شرکت کردند. هوشنگ گلشیری یکی از این شخصیت‌ها بود و تا جایی که حافظه‌ام یاری می‌کند از من نیز به عنوان نویسنده مستعد نام برده بود. همین مطلب باعث شد که من کتاب را که تمام شده بود برای او فرستادم تا بخواند و اگر صلاح می‌داند ترتیب چاپ آن را بدهد.

خاطره‌ای از پاریس

هر روز عصر به دانشگاه می‌روم، و هر روز عصر یک دختر که عرب است سر خیابان ما ایستاده و جلب مشتری می‌کند. او دختر ساده‌ای است. آرایش ندارد و اما روشن است که روسپی است. در مدت دو سالی که من به دانشگاه می‌روم این دختر نیز سر خیابان به انتظار مشتری ایستاده است.

اعتراف می‌کنم که بارها وسوسه شدم با او حرف بزنم و دعوتش کنم که به خانه من بیاید و با هم حرف بزنیم. بدبختانه هرگز شهامت این کار را پیدا نکردم. واقعیت این‌که شنیده بودم در کنار این زنان همیشه مردانی ایستاده‌اند که می‌توانند مزاحمت ایجاد کنند.

به هر حال پس ار دو سال یک روز که دوباره من در خیابان ظاهر شدم دخترک با خشم پا به زمین کوبید و با اخم به من نگاه کرد. چنین به نظر می‌رسید که از من رنجیده خاطر است. اکنون متوجه می‌شوم که همان‌قدر که من به او فکر کرده بودم احتیاطاً او نیز به من فکر کرده بوده است.

اکنون به یاد مسأله‌ای افتادم که زودتر باید از آن حرف می‌زدم. اندکی پس از جدایی از شوهرم دچار سردردهای مخوفی شدم که زندگی را به من سیاه کرد. این سردرد ناگهان در طرف چپ سرم، در ناحیه شقیقه ظاهر می‌شد و همانند آن بود که مسگری با چکش مرتب به سرم بکوبد.

شدت درد به گونه‌ای بود که از چشم چپم اشک به فراوانی بیرون می‌ریخت. قیافه‌ام درهم می‌ریخت و یک باره گویا بیست سال از خودم پیرتر می‌شدم. این درد حدود نیم ساعت به درازا می‌کشید و به پایان می‌رسید. بعد اما حالتی از ضعف بر من غلبه می‌کرد که اغلب تا بیست و چهار ساعت مرا از پا در‌می‌آورد.

در دورانی که با تری (آرنولد) دوست بودم این درد عقب نشسته بود و دیگر به سراغ من نمی‌آمد. هنگامی که به فرانسه رفتم این درد با شدت بیشتری به سراغ من آمد. یک شب که خانه‌ای که اجاره کرده بودم زیر بنایی بود در اتاق هتل، درد دوباره به سراغم آمد. ناگهان حالت خشمی در من پیدا شد. به درد گفتم: «حرامزاده، تو یک بیماری واقعی نیستی! تو یک حمله عصبی هستی. من خرگیرت خواهم کرد!»

نشستم به فکر کردن و متوجه شدم هرگاه مردی در زندگی من نیست این درد ظاهر می‌شود. عجیب این‌که تا به این نتیجه رسیدم درد ناپدید شد و برای مدت درازی به سراغم نیامد. اما من متوجه بودم که در این باره نباید با کسی حرف بزنم. بعد شخصی در موقعیتی رقت‌انگیز برای من درد دل کرد. من برای این‌که به او دلداری بدهم و برای مقاومت کردن تشویقش کنم درباره این درد و نحوه مبارزه با آن حرف زدم. و درست نیم ساعت بعد درد با شدتی ده برابر قبل به سراغم آمد. در این باره باز صحبت خواهم کرد.