لبخند یک روسپی

شهرنوش پارسی‌پور

این روزها به هنر نوشتن و خلق شخصیت مى‌اندیشم. علت این است که پیش از آن‌که آغاز به نوشتن خاطرات‌ام بکنم داستان مى‌نوشتم.

طریقى که شخصیت‌هاى داستانى را خلق مى‌کردم به راستى متفاوت از خاطره‌نویسى بود. البته نویسنده، آفریده‌هاى ذهنى‌اش را از ماوراى آسمان‌ها به زمین نمى‌آورد.

بلکه از همان مردمان دور و بر خود مدد مى‌گیرد، منتهى این واقعیتى است که شخصیت‌هاى داستانى به نحوى شگفت‌انگیز داراى شخصیت مستقل مى‌شوند.

یادم هست که براى ساختن شخصیت شاهزاده گیل در کتاب «طوبى و معناى شب» از چهار مرد مختلف الهام گرفتم، اما مطمئن هستم که هیچ‌کدام از این مردان در خواندن کتاب خود را باز نمى‌یافتند.

این شخصت داستانى خود به خود به موجود نوینى تبدیل شد. خود طوبى ترکیبى از چندین زن است که در زندگى مى‌شناختم.

لیلا نیز موجودى ترکیب شده از چندین زن است. یکى از این زنان یک روسپى بود که در سن هشت سالگى در خیابان دیدم.

به دستور مادر‌بزرگم به سبزى‌فروشى رفته بودم تا سبزى بخرم. در آنجا پاسبانى را به همراه یک زن روسپى دیدم.

پاسبان آمده بود تا براى زن روسپى یک هندوانه بخرد. زن روسپى بسیار زیبا بود. او هندوانه را روى دست گرفته بود و با ناز چرخیده بود و لب‌های‌اش که از اثر روژ لب سرخ رنگ شده بود به خنده‌اى باز بود.

ژست زن به گونه‌اى مرا تحت‌تاثیر قرار داده بود که سال‌ها به این منظره فکر مى‌کردم. ترکیب پاسبان و زن روسپى چنان در ذهن من جا خوش کرد که بعدها بدون آن‌که اراده‌اى داشته باشم همیشه میان روسپیان و پاسبانان رابطه‌اى احساس مى‌کردم.

هنرپیشه زیبایى در تهران وجود داشت که بعدها مهاجرت کرد. او را شبى در جریان یک نمایش دیدم. هنرپیشه در این نقش پیراهن سرخ رنگى با طرح مایو به تن داشت.

جوراب‌هاى نایلونى‌اش سیاه رنگ بود و ظاهراً شخصیت یک روسپى را تداعى مى‌کرد. او در میانه یکى از صحنه‌هاى بازى به سوى من که در ردیف جلو نشسته بودم آمد و مستقیم در چشمان من نگاه کرد و پرسید: این‌طور نیست؟

بخشى از صحنه بازى بود و من بى‌اختیار و بدون آن‌که بدانم چه چیزى این‌طور نیست، که البته یعنى این‌طور هست، سرم را به علامت بله، درست است، پایین آوردم.

به خوبى به یاد مى‌آورم که در همان لحظه چهره آن زن روسپى که در بچگى دیده بودم در برابر چشمان‌ام ظاهر شد.

زن سومى که در این میانه به این دو زن افزوده شد تا شخصیت لیلا شکل بگیرد. این زن روسپى یا هنرپیشه نبود.

حرفه اصلى او خانه‌دارى بود، اما حس رقص در وجودش چنان قوى بود که بى‌آن‌که آموزش رقص دیده باشد همانند رقاصگان مى‌رقصید.

زن چهارمى که الهام‌بخش من براى به‌وجود آوردن این شخصیت بود یک خواننده بود. باز در همان ایام کودکى بود که این خواننده را در مجلس میهمانى یکى از خویشاوندان دیدم.

زن دلبرانه نشسته بود و گاهى ترانه‌اى مى‌خواند. خویشاوند ما که مرد بود به او نزدیک شد، سرش را خم کرد و گردن خواننده مشهور را بوسید.

خواننده بى‌آن‌که او را از خود براند به سوى همسر خویشاوند ما چرخید و با لبخندى شاد گفت: مرسى! من از این همه شخصیت به وجد آمده بودم.

خواننده داشت نشان مى‌داد که تا چه حد براى همسر خویشاوند ما احترام قایل است. در عین حال کوچک‌ترین کلام زشتى علیه رفتار زننده خویشاوند به زبان نیاورده بود.

به راستى پرسشى در این میان مطرح مى‌شود. البته زن خواننده‌اى دارد مى‌خواند، اما ما به چه علت باید به خودمان اجازه بدهیم او را ببوسیم؟ این خواننده بعدها دست به اعمالى زد که از جهاتى مى‌توان او را یک قهرمان دانست.

پدر من در ترکیب با چند مرد دیگر اغلب به‌عنوان یکى از شخصیت‌هاى کتاب‌های‌ام ظاهر مى‌شود.‌ اما نکته مهم این است که هر شخصیت در کتاب موجودى مستقل و داراى هویت فردى است. چنین است که مردم اغلب خود را با این شخصیت‌ها هم هویت مى‌کنند.

براى سومین باز به زندان افتاده‌ام. دلیل دستگیرى کتاب «زنان بدون مردان» است. براى این‌که مرا تحقیر کنند در زندان قاچاقچیان زندانى کرده‌اند.

علت این امر این است که دادستانى منکرات و مواد مخدر یکى است، و منکرات زندان مستقلى ندارد. من خسته و عصبى هستم و دارم به آنفلوآنزایى مبتلا مى‌شوم که بسیار ناشناخته و در عین حال خطرناک است و عجیب این‌که پس از آن زنده ماندم.

در اتاقى که زندانى هستم یک زن معتاد هم هست که همه سر به سر او مى‌گذارند، چون بسیار بددهن است و ناسزاهاى رکیکى مى‌گوید.

سرگذشت‌اش را براى من تعریف مى‌کند. در میهمانى ارباب روستای‌شان به کار کلفتى مشغول بوده که قاشق نقره‌اى گم مى‌شود. به گردن او مى‌اندازند.

از وحشت فرار مى‌کند و به شهر مى‌آید. به طور اتفاقى کنار یک کلانترى مى‌نشیند و بعد او را دستگیر مى‌کنند، منتهى براى آن‌که سر‌پناهى داشته باشد در همان کلانترى مشغول جارو‌‌کشى مى‌شود.

اتفاقاتى مى‌افتد. زن همیشه در اینجا ساکت مى‌شد و من نمى‌فهمیدم چه اتفاقاتى افتاده است. عاقبت اما زن معتاد مى‌شود.

اخیراً حاج‌آقا به او تکلیف کرده تا با رمضان عروسى کند، که او هم معتاد است. هر دوى آن‌ها حالا در زندان و منتظر هستند تا محکومیت‌شان به پایان برسد.

این زن شریک غذاى من شده است. غذاى زندان بسیار کم‌مایه است و زندانیان اغلب گرسنه هستند. مجبوریم از فروشگاه زندان مواد غذایى بخریم.

این‌طورى است که همیشه نصف کنسروهاى من نصیب او مى‌شود. زندانیان همه سر به سر این ملیحه مى‌گذارند و ملیحه هرگاه خشمگین مى‌شود دامن‌اش را بالا مى‌زند و تن لخت‌اش را نشان مى‌دهد.

به دلیل هجوم آنفلوانزا توان مطالعاتى خود را از دست داده‌ام. شب‌ها نمى‌توانم بخوابم چرا که یکى از زندانیان دایم ناله مى‌کند. او بسیار جوان و محکوم به مرگ است.

از مرگ مى‌ترسد. دایم یک زندانى را که با دفتر زندان سر و سرى دارد صدا مى‌کند. آن‌قدر ساده است که نمى‌داند او نمى‌تواند کارى برای‌اش انجام دهد.

در حیاط زندان راه مى‌روم. تب کرده‌ام و سرم منگ است سر و صداى زندانیان توى گوشم مى‌پیچد و طنین ترسناکى دارد.

ملیحه دارد از روبه‌رو مى‌آید. مرا که مى‌بیند مى‌ایستد، با ناز چرخ مى‌زند و لبخند درشتى بر لب‌های‌اش ظاهر مى‌شود.

ناگهان چهره آن روسپى را دوباره و با وضوح در سیماى این زن پیر باز مى‌یابم. خودش است. تقدیر بر این است که من او را دوبار و درست در یک حالت رفتارى ببینم.