زندگی من و ناصر تقوایی

شهرنوش پارسی‌پور

کار در کارخانه تولید دارو و آشنایی با ناصر تقوایی هم‌زمان اتفاق افتاد. ما خیلی زود تصمیم به زندگی با یکدیگر گرفتیم. ناصر تقوایی همیشه به شوخی می‌گفت فایده ازدواج این است که به جای این که هر انسانی یک یخچال بخرد، دو انسان با یکدیگر یک یخچال می‌خرند.

بدون شک برد اقتصادی زندگی دونفره یکی از جاذبه‌های اصلی زندگی زناشویی است. ما در آغاز هر دو فقیر بودیم. حقوقی که من از کارخانه تولید دارو می‌گرفتم، محدود بود و بخش اعظم آن برای اجاره خانه پرداخت می‌شد. اگر خوب به یادم مانده باشد، حقوقم ماهی ۶۰۰ تومان بود و اجاره خانه ۳۵۰ تومان.

در آغاز آشنایی با ناصر تقوایی بود که من یک میهمانی برگزار کردم و دوستم دکتر اکرم میرحسینی و شوهرش، آقای مقدم، محقق و نویسنده، امیر نیکبخت، فیلسوف و ناصر تقوایی، نویسنده را دعوت کردم. دیگر از میهمانان آن شب فرج‌الله صبا بود.

صبا مجله زن روز را اداره می‌کرد؛ منتهی شخصیتی بود در پشت پرده. آن شب مقدم در یک حالت سرخوشی مرتب با صبا شوخی می‌کرد و می‌پرسید، «جناب عالی با استاد صبا چه نسبتی دارید؟» صبا می‌خندید و این شوخی چندین بار ادامه یافت و باعث خشم امیر نیکبخت شد که از دوستان صبا بود. بر اثر بگو مگویی که پیش آمد، میهمانی به هم خورد.

من در حقیقت تمام پول خود را برای برگزاری این میهمانی مصرف کرده بودم و البته به علت ندانم‌کاری، مبلغ بسیار زیادی را بیهوده از دست داده بودم. مثلاً مرغ‌فروشی که مرغ سرخ‌کرده را به من فروخته بود، آن را ۵۰ تومان حساب کرده بود. تصور می‌کنم در آن موقع قیمت حقیقی این مرغ ۱۰ تومان بود؛ اما مرغ‌فروش درک کرده بود که با شخص ندانم‌کاری روبه‌رو است.

به هر حال از فردای این میهمانی، من یک شاهی پول نداشتم و غذایم محدود شده بود به صبحانه‌ای مرکب از دو قطعه بیسکویت و یک لیوان چای که در کارخانه می‌خوردم. ناهارم را هم در کارخانه می‌خوردم که همیشه غذای خوبی در اختیار کارگران و کارمندان می‌گذاشت. شب‌ها اما یک قطعه نان و کره می‌خوردم.

زندگی در دایره بسته‌ای می‌چرخید. کار در کارخانه و بعد هفته‌ای سه شب حضور در کلاس انگلیسی انجمن ایران و آمریکا.

ناصر تقوایی در همین ایام وارد زندگی من شد. او به زودی متوجه بی‌پولی من شد و راه حل عملی و اما پرخرجی برای حل این بی‌پولی پیدا کرد. یک مغازه خواربارفروشی در زیر خانه ما بود. او با صاحب مغازه قرارداد بست تا ما نسیه جنس بیاوریم و سر ماه پول بدهیم. اما هیچ کدام از ما آن استعداد و شم اقتصادی را نداشت که فهرست خریدی تهیه کند و خواربارفروش بی‌انصاف، هر کالایی را پنج برابر با ما حساب می‌کرد.

این را از آن‌جا فهمیدم که روزی دوستی به همراه من برای خرید به این خواربارفروشی آمد و متوجه شد تن ماهی دو تومانی را شش تومان حساب می‌کند. به این ترتیب مشکل گرسنگی حل شد؛ اما مشکل قرض بالا آوردن آغاز شد.

در این زمان، جمع دوستان ناصر تقوایی راه خانه ما را یافتند و مجلسی از دوستان تشکیل شد. در جمع این دوستان می‌توانم از عدنان غریفی، شاعر و نویسنده و مترجم نام ببرم که در حال حاضر در هلند زندگی می‌کند.

دیگر از افرادی که با ما معاشرت می‌کرد ناصر مؤذن بود که او هم دستی در کار ادبی داشت و در حال حاضر در آلمان زندگی می‌کند.

دیگر از دوستان، هوشنگ فرهنگ آزاد بود که به عنوان دانشمندی جوان، دائم به کوه و دشت می‌رفت و در زندگی حشرات مطالعه می‌کرد. آرشیو قابل تأملی از حشرات جمع‌آوری کرده بود و به قراری که می‌گفتند، یک نوع شپش در بلوچستان پیدا کرده بود که میان انسان و میمون مشترک است. این شپش بسیار مهی بود و می‌توانست در تعریف دوران گذار زندگی انسان از مرحله حیوانی به انسانی نقش مهمی بازی کند.

یادم هست که دوستان در این باره لطیفه‌های زیادی به هم می‌بافتند و سر به سر هوشنگ فرهنگ آزاد می‌گذاشتند. هوشنگ بعدها استاد دانشگاه تهران شد. محافل علمی آمریکا به طور مرتب بورس‌هایی در اختیار او می‌گذاشتند و عاقبت نیز آمریکاییان موفق شدند او را به آمریکا بکشانند.

من دیگر از زمان مهاجرت هوشنگ به آمریکا از او خبری ندارم؛ اما کسانی که او را دیده‌اند می‌گفتند خانه‌ای در نیویورک دارد که در یکی از طبقات بالای یکی از آسمان‌خراش‌ها قرار گرفته است.

به قرار معلوم، آزمایشگاه کار او در زیرزمین همین ساختمان قرار دارد. او روزها سوار آسانسور شده و به زیرزمین می‌رود و شب‌ها به خانه‌اش برمی‌گردد. البته این روایت متعلق به ۱۰ سال پیش است. در حال حاضر نمی‌دانم این دانشمند تراز اول در کجا زندگی می‌کند.

برادر او بیژن اما تعلقات سیاسی داشت و بعدها به یکی از جنبش‌های چریکی چپ پیوست. دستگیر شد و سال‌ها در زندان به سر برد و تا پس از انقلاب در زندان بود و در اعتصاب غذای زندان شرکت کرد و به همراه زندانیانی که پس از انقلاب از زندان آزاد شدند، از زندان خارج شد. او پس از انقلاب از کشور خارج شد و به سوئد مهاجرت کرد.

پرویز زاهدی یکی دیگر از معاشران ما بود. پس از انقلاب فکر می‌کنم به محافل مذهبی نزدیک شد. بار‌ها نام او را در لابه‌لای نام شخصیت‌هایی که برای تلویزیون فیلم می‌سازند، دیده‌ام؛ اما اطلاع دقیقی ندارم که چه تخصصی دارد.

از آن‌جایی که ناصر تقوایی جنوبی بود، موج گسترده‌ای از نویسندگان و شاعران جنوب ایران به خانه ما رفت و آمد داشتند. نشست‌های پرباری داشتیم و بساط بحث ادبی و سیاسی بسیار گسترده بود. چنین بود که روند زندگی من تغییر پیدا کرد.

حالا کار در کارخانه روز به روز مشکل‌تر می‌شد. ما شب‌ها تقریباً همیشه میهمان داشتیم و این میهمانان که اغلب بی‌کار و یا محصل بودند تا دیر وقت شب در خانه ما می‌ماندند.

من حدود ساعت چهار صبح می‌خوابیدم و هفت صبح سراسیمه از خواب می‌پریدم و خواب‌آلود، لباسم را می‌پوشیدم و به خیابان می‌دویدم و سوار اتوبوس سرویس کارخانه می‌شدم. اما بسیاری مواقع پیش می‌آمد که دیر به سرویس می‌رسیدم و مجبور می‌شدم تاکسی بگیرم.

خاله‌ام یک پالتوی سرخ‌رنگ به من داده بود که در سال ۱۳۱۴، در مقطع کشف حجاب آن را دوخته بود. یک کلاه سیاه‌رنگ پشمی هم به سر می‌گذاشتم و یک جفت کفش ملی هم به پا می‌کردم. از آن‌جایی که از اثر کم‌خوابی زیاد، زیر چشمانم کبود بود، چند باری به این عنوان که بیمار هستم، مرخصی گرفتم.

یکی از مضحک‌ترین اتفاقات زندگی‌ام در همین ایام رخ داد. با همان پالتو و کلاه کذایی در کنار خیابان منتظر تاکسی بودم که یک تاکسی خالی که از جهت مخالف می‌رفت، دور زد و پیش پای من ترمز کرد. سوار شدم و نشانی کارخانه را دادم. تاکسی ۲۰۰ متری رفت و بعد گفت، «متاسفم، نمی‌توانم تا کارخانه بروم. پیاده شو!»

من که وقت اندکی داشتم و باید به موقع سرکار می‌رسیدم، گفتم نمی‌توانم پیاده شوم و راننده باید مرا ببرد. راننده پایش را در یک کفش کرد که مرا نخواهد برد و من پایم را در یک کفش کردم که باید مرا به کارخانه ببری.

از آن‌جایی که هیچ یک از ما دو نفر از خر شیطان پایین نمی‌آمد، تصمیم گرفتیم به کلانتری برویم. رفتیم به کلانتری و پس از مدت‌ها معطلی، افسر نگهبان ما را پذیرفت و به شکایتمان گوش داد و حق را به من داد و راننده مجبور شد مرا به کارخانه ببرد.

در این مقطع حساس راننده که بسیار خشمگین بود فریاد زد: «آن طرف خیابان ایستاده بودی با آن پالتوی قرمز، من فکر کردم زن زیبایی هستی. غافل از این که این همه زشت تشریف داری!»

بی‌اختیار به خنده افتادم و در عین حال متوجه شدم که بی‌خوابی چه بلایی به سر آدم می‌آورد.

رییس من یک مرد هندی بود که فارسی را به خوبی حرف می‌زد. کار من یک‌سره تحریر اعدادی بود که نسبت‌های مختلف دوایی و قیمت آن‌ها را نشان می‌داد. یادم هست که اغلب در خواب این اعداد بر من ظاهر می‌شدند و یا هنگامی که راه می‌رفتم، مغزم بی‌اختیار اعداد را ردیف می‌کرد.

امروز از این که مدتی در کارخانه کار کرده‌ام، بسیار خوشحال هستم؛ اما در آن موقعیت که همیشه خرد و خاکشیر و عصبی بودم، این کار به نظر بسیار طاقت‌فرسا می‌آمد.

باید اعتراف کنم که باور دارم کارگران کارخانه‌ها زحمت‌کش‌ترین افراد انسان هستند. کار در کارخانه به معنای حقیقی کلمه مشکل است.