آن شب فروغ همانند ستاره‌ای می‌درخشید

شهرنوش پارسی‌پور

همان‌طور که پیش از این گفتم سال ١٣٤٥ نقطه عطفى در زندگى من بود. چند سالى در سازمان آب و برق خوزستان در خرمشهر کار کرده بودم و در همان حال درس مى‌خواندم.

دیپلم را با اندکى تاخیر گرفتم و در تابستان سال ١٣٤٥ در کنکور سراسرى کشور شرکت کردم و قبول شدم. باید به دانشگاه مى‌رفتم، اما پدرم گفت که قادر نیست مخارج زندگى من در تهران را تامین کند. حق داشت. آن سال دچار گرفتارى مالى شده بود و نمى‌توانست زندگى مرا تامین کند.

کوشش من براى انتقال کارم از خرمشهر به تهران به نتیجه‌اى نرسید. اما یک نکته براى من روشن بود که دیگر بازگشت به خرمشهر امکان‌پذیر نبود. خرمشهر زیبا و پاکیزه بود، اما براى یک فرد جوان که نیازمند پرواز و جهش است جاى تنگى‌ست.

من تصمیم گرفتم در تهران بمانم و کار کنم. قادر نبودم هم کار پیدا کنم و هم به دانشگاه بروم. کار ارجحیت داشت. روزنامه‌ها را خواندم و روشن شد حسابدارى شرکت تولید دارو در تهران یک ماشین‌نویس استخدام مى‌کند.

به دفتر این شرکت در خیابان شاه رجوع کردم. در کمال تعجب متوجه شدم که یک آمریکایى از من امتحان مى‌گیرد. در این آزمون موفق شدم و بنا شد در کارخانه تولید دارو که در فضاى بیرونى جنوب غربى شهر تهران قرار داشت، کار کنم.

کار در کارخانه داراى انضباط سختى‌ست. صبح‌ها اتوبوس شرکت ما را از گوشه و کنار شهر جمع مى‌کرد و به کارخانه مى‌برد. کار ساعت هشت صبح شروع مى‌شد، اما باید ساعت هفت سوار اتوبوس مى‌شدیم. در نتیجه باید ساعت شش از خواب بیدار مى‌شدیم. من در کلاس انگلیسى انجمن ایران و امریکا نیز نام‌نویسى کرده بودم و با جدیت تمام مى‌کوشیدم انگلیسى یاد بگیرم.

در همین ایام بود که سازمان رادیو تلویزیون ملى ایران آغاز به کار کرد. تا پیش از افتتاح این سازمان مردم از طریق تلویزیون ثابت پاسال که در تهران و آبادان شعبه داشت، برنامه‌هاى تلویزیونى را تعقیب مى‌کردند. اما هنگامى که سازمان رادیو تلویزیون ایران آغاز به کار کرد، جمعیت انبوهى از جوانان ایران جذب آن شدند. مى‌توان گفت تلویزیون ایران جوان‌ترین سازمان دولتى ایران بود.

این تلویزیون نیز براى استخدام گوینده آگهى کار داد. من در مصاحبه کارى شرکت کردم تا بلکه بتوانم به عنوان گوینده مشغول به کار شوم. این حادثه در زمانى اتفاق افتاد که با سیروس طاهباز که «جنگ آرش» را منتشر مى‌کرد، آشنا شده بودم. طاهباز مرا به خانه‌اش دعوت کرد، درست همان روز من براى گذراندن آزمون گویندگى تلویزیون به این سازمان مراجعه کرده بودم.

شب در خانه سیروس طاهباز و همسرش پوران صلح‌کل دعوت داشتم. این یک میهمانى سرنوشت‌ساز بود. از مدعوان این میهمانى مى‌توانم از م.آزاد، منوچهر سپانلو، اسماعیل نورى علا، ناصر تقوایى و چند نفر دیگر نام ببرم. اما ستاره مجلس فروغ فرخزاد بود. براى من که نام این شخصیت‌ها را در مجله و روزنامه خوانده بودم حضور در چنین مجلسى بسیار غنیمت بود.

تمام توجه من معطوف به فروغ بود که به راستى همانند ستاره روشنى مى‌درخشید. فروغ آن شب عصبى بود. اساسا آن سال براى فروغ سال سختى بود و در زمستان همین سال ١٣٤٥ بود که در طى تصادفى جانش را از دست داد. اما آن شب دلیل عصبانیت فروغ آن بود که مى‌دید مرکز توجه همه است.

کمى عجیب به نظر مى‌رسد، اما فکر مى‌کنم او علاقه چندانى به این که مرکز توجه باشد، نداشت. به ویژه به دلیل حضور بعضى از میهمان‌ها که به نظر مى‌رسید با جناح‌هاى مخالف فروغ دوست هستند، عصبى‌تر از حالت عادى بود.

اوج خشم او زمانى ظاهر شد که م. آزاد از او دعوت به رقص کرد. فروغ پذیرفت و در هنگامى که مى‌رقصیدند، آزاد که به هیجان آمده بود فروغ را از جا بلند کرد و چرخاند. در اثر این حرکت دامن فروغ بالا رفت. او که از این بابت ناراحت شده بود با دو دست مى‌کوشید دامنش را پایین بکشد و در همان حال مرتب مى‌گفت: «بس است! مرا پایین بگذار!» اما آزاد که توجهش معطوف به رقص بود به حرف فروغ توجه نمى‌کرد.

عاقبت او فریاد زد: «مى‌گم بس است!» سیروس طاهباز موسیقى را قطع کرد و آزاد فروغ را روى زمین گذاشت و فروغ با حالتى خشمگین و مضطرب از اتاق خارج شد. طاهباز به دنبال او رفت و پس از مدتى بازگشت و به آزاد گفت: «ببین چه کار کردى؟ فروغ دارد زار زار گریه مى‌کند.»

بیچاره آزاد که روشن بود هیچ قصد بدى نداشته، پریشان احوال گفت: «من منظورى نداشتم.» همه متوجه بودیم که او راست مى‌گوید. مدتى بعد فروغ به اتاق بازگشت. حالت عصبى جاى خود را به رخوتى توام با افسردگى داده بود. یادم هست سربه‌سر آزاد گذاشت تا او را از خود نرنجانده باشد.

آن شب پس از پایان میهمانى طاهباز مرا پاى پیاده تا منزل خاله‌ام که در نزدیکى خانه او بود هدایت کرد. در راه به او گفتم که بناست به عنوان گوینده در تلویزیون استخدام شوم. طاهباز گفت: «هیچ آدم حسابى در تلویزیون کار نمى‌کند.»

از آنجایى که در آن لحظه طاهباز غولى به نظرم مى‌رسید و هرچه او مى‌گفت به نظرم از اهمیت زیادى برخوردار بود، هرگز به تلویزیون بازنگشتم که ببینم آیا مرا استخدام کرده‌اند یا نه و به همان کار تولید دارو ادامه دادم.

ماشین‌نویسى در این کارخانه کار سختى نبود، اما خلق من با نظم کارخانه تطبیق نمى‌کرد. ما در شعبه سایانامید کار مى‌کردیم که مکان مونتاژ داروهایى بود که فرمول اصلى‌شان در دست آمریکایى‌ها بود. این کارخانه دختران و پسران بسیار جوان را به استخدام خود درآورده بود.

فضاى کارخانه باز و دلنشین بود و ما ناهار بسیار خوبى مى‌خوردیم که از بهترین مواد تهیه مى‌شد. اما در مجموع فضایى نظامى بر روحیه کارخانه غالب بود. در تالار ناهارخورى تابلوى بزرگى قرار داشت و گفته‌هاى حاج آقا خسروشاهى، بنیانگذار کارخانه در آن به ثبت رسیده بود. یادم هست این جملات با این کلمات آغاز شده بود: «فرزندان من...» نمى‌دانم چرا خوشم نمى‌آمد که این حاج آقا مرا جزو فرزندان خود بداند. احتمالا بقیه کارمندان و کارگران نیز از این جمله خوش‌شان نمى‌آمد.

در یاد ماندنى‌ترین حادثه در این کارخانه برخورد خشن یکى از نگهبانان کارخانه با یکى از دختران کارگر بود. دخترک در باغ کارخانه خم شده بود تا گلى را ببوید. نگهبان به تصور آن که او قصد دارد گل را بچیند به او نزدیک شده و لگد محکى به کمر دختر زده بود. دختر با سر زمین خورده و آسیب فراوانى دیده بود. این مسأله غوغاى عجیبى در کارخانه ما به پا کرد.

کارگران همیشه عصبى بودند، چون هر روز عصر موقع خروج از آنها بازدید بدنى به عمل مى‌آمد تا قرص یا کپسولى را ندزدیده باشند. حالا براى یک گل کارگرى به شدت کتک خورده بود. دختر قصد شکایت داشت و خانم سرپرست بخش کارگران که با من دوست بود و بدبختانه نامش را فراموش کرده‌ام، به سراغ من آمد و در حالى که از خشم مى‌لرزید، پرسید چه باید بکند.

من که از او عصبانى‌تر بودم گفتم استعفا بده. زن جوان استعفا داد که البته پذیرفته نشد. غوغاى عجیبى به راه افتاده بود و تمام کارگران در مرحله‌اى بودند که ممکن بود استعفا بدهند. تصور مى‌کنم نگهبان خاطى از کار کنار گذاشته شد و یا به شدت توبیخ شد. به کارگر جوان نیز خسارت پرداخته شد.

حادثه دیگرى که از این دوران به خاطر مى‌آورم ازدواج یکى از دختران کارگر بود. او که بسیار زیبا بود با مرد ثروتمندى ازدواج کرده بود و روزى در آخر وقت ادارى با یک ماشین آخرین سیستم به مقابل کارخانه آمد. کارگران جوان که همه دختران زیبایى بودند، هیجان‌زده و فریاد زنان او را احاطه کرده بودند. هیجانى که آنها به خرج مى‌دادند باعث شد تا من متوجه شوم در عمل چقدر از کار خود نفرت دارند. در حقیقت حقوقى که به این کارگران پرداخت مى‌شد بسیار محدود بود و چون اغلب بسیار جوان و در سن ازدواج بودند، زمان کوتاهى بر سر این کار باقى مى‌ماندند. چنین به نظر مى‌رسید که اغلب آنها آرزومند یک ازدواج و فرار از کار در کارخانه هستند.

فکر مى‌کنم در مجموع یک سال در این کارخانه کار کرده باشم و در مجموع همیشه در حالتى طغیانى بودم. در آینده باز به این موضوع باز خواهم گشت.