نغمه‌های روح‌بخش زنان ايرانی در لندن

پرویز جاهد

شب چهار شنبه، يازدهم فوريه، ايرانيان ساکن بريتانيا در هوايی سرد و بارانی در تالار مجلل و باشکوه کدوگن لندن گرد آمدند تا به نغمه‌های زيبا و دل‌انگيزی گوش بسپارند که از گلوی خوانندگان زن ايرانی برمی‌خاست.

دو گروه از خوانندگان زن ايرانی به دعوت موسسه «برعکس» به لندن آمدند تا صدای خود را که در خاک کشورشان شنيده نمی‌شود، در خاک سرزمين ميزبان به گوش هموطنانشان برسانند و به آنها نشان دهند که عليرغم ممنوعيت‌هايی که بر سر راه آوازخوانی خوانندگان زن در ايران هست، آنها خاموش نشده و در زيرزمين‌ها و پستوی خانه‌ها به خواندن ادامه داده و نگذاشتند بساط سنت آوازخوانی زنان در ايران به کلی برچيده شود.

اگرچه بعد از دوم خرداد و بازتر شدن فضای فرهنگی کشور، شرايطی فراهم شد که زنان خواننده ايرانی بتوانند در ملا عام برای بانوان برنامه اجرا کنند يا به همخوانی با مردان بپردازند، اما هيچ‌گاه شرايط طبيعی و برابر برای آوازخوانی زنان در ايران حتی در حوزه موسيقی سنتی و اصيل ايرانی، وجود نداشته است.

از اين رو اجرای برنامه‌هايی از اين دست در خارج از کشور نه تنها اين امکان را فراهم می‌آورد تا صدای واقعی و تحريف نشده اين خوانندگان زن شنيده شود، بلکه فرصتی برای نقد و بررسی کار آنان به وجود آيد.

موسسه «برعکس» که با هدف گسترش موسيقی آلترناتيو ايرانی در زمينه‌ها و ژانرهای مختلف به وجود آمد (اين را پانته آ مديری همکار سابق راديو زمانه و از مسئولان اين موسسه و مجری برنامه، قبل از اجرای کنسرت اعلام کرد)، با برگزاری اين کنسرت، نخستين قدم را در اين راه برداشته است.

مهسا و مرجان وحدت به همراه گروه / عکس از پرویز جاهد

اين برنامه در دو قسمت اجرا شد. در قسمت اول، مهسا و مرجان وحدت، دو خواهر خوش‌صدا و هنرمند، به همراه اتابک الياسی نوازنده سه تار، پاشا هنجنی، نوازنده نی و علی رحيمی، نوازنده دف، قطعاتی از موسيقی سنتی و محلی ايرانی را در مايه‌های شوشتری و بيات ترک اجرا کردند.

مهسا و مرجان که آموختن آواز را نزد پری ملکی آغاز کردند از سال ١٣٧٤ به اجرای برنامه در داخل کشور برای بانوان و به دنبال آن اجرای کنسرت‌های متعدد در خارج از کشور پرداختند.

صدای اين دو صدايی شفاف، گرم و پرطنين بود و عليرغم شباهت زياد ظاهری، هرکدام لحن و طنين ويژه خود را داشت.

مهسا و مرجان وحدت و پاشا هنجنی، نوازنده نی / عکس از پرویز جاهد

ابتدا مهسا وحدت آوازی را در مايه شوشتری با سه تار اتابک الياسی آغاز کرد که بعد با تک خوانی مرجان وحدت ادامه پيدا کرد و در نهايت به همخوانی اين دو رسيد.

شيوه کار اين دو خواننده اگرچه در موسيقی سنتی ايرانی تازگی نداشت و قبلا به وسيله محمدرضا شجريان و پسرش همايون تجربه شده بود، اما در کار خوانندگان زن ايرانی، تازه بود و تا کنون شنيده نشده بود. آنها اين ترکيب تک‌خوانی و همخوانی را تا آخر در آواز و تصنيف دنبال کردند.

نوازندگانی که با مهسا و مرجان همراهی می کردند نيز از قابليت‌های تکنيکی بالايی در نوازندگی برخوردار بوده و هر کدام چه در تک نوازی و چه در قطعات آوازی يا گروه نوازی و تصنيف، مهارت چشم‌گيری از خود نشان دادند.

مرجان وحدت / عکس از پرویز جاهد

تنها ضعفی که در کار اين گروه به چشم می‌خورد، عدم هماهنگی بين سازهای مختلف کششی، زهی و کوبه ای بود که نتيجه ارکستراسيون ضعيف آهنگساز و تنظيم کننده قطعات بود و در برخی قسمت‌ها به ويژه قسمت‌های آوازی، شنوندگان را تا حدی خسته کرد.

پاشا هنجنی، نوازنده نی که فارغ التحصيل رشته موسيقی از دانشگاه هنر است، هنگام تک نوازی، نمونه‌های کوتاه ولی قابل توجه از شيوه‌های تجربی نی نوازی را به اجرا گذاشت. وی با ضرب گرفتن روی ساز نی با نوک انگشتان و دميدن همزمان در نی و توليد صداهای کوتاه و غير ملوديک، نشان داد که با سازهای ايرانی نيز می‌توان دست به تجربه‌های نو و متفاوت زد.

مهسا وحدت / عکس از پرویز جاهد

مهسا و مرجان وحدت در قسمت دوم برنامه خود گوشه‌هايی از ملودی‌های خراسانی را با الهام از اجرای سيما بينا در مايه بيات ترک اجرا کردند. اما يکی از دل‌انگيزترين قطعات موسيقی اين بخش، لالايی زيبايی بود که مهسا وحدت با همراهی نی هنجنی خواند.

در قسمت دوم برنامه، نوبت پری ملکی بود که با لباس رنگارنگ و زيبای محلی ايرانی به همراه گروه خنيا به روی صحنه بيايد و تعدادی از تصنيف‌های دل‌انگيز اما مهجور و تقريبا فراموش شده ايرانی را اجرا کند.

پری ملکی و گروه خنیا / عکس از پرویز جاهد

کاری که خانم ملکی در طی چند سال گذشته انجام داده و بسياری از ترانه‌ها و تصنيف‌های قديمی و کمتر شنيده شده ايرانی از ساخته‌های آهنگسازان برجسته ايران را بازسازی و با تنظيم جديد اجرا کرده است.

اجرای تصنیف‌هايی قديمی و خاطره‌انگيز از ساخته‌های آهنگسازان کلاسيک برجسته ايرانی مثل مرتضی نی داوود، مجيد وفادار، عبدالله دوامی و کلنل علينقی خان وزيری، بخشی از برنامه خانم ملکی در اين کنسرت بود.

پری ملکی / عکس از پرویز جاهد

پری ملکی از سرشناس‌ترين خوانندگان زن امروز ايران است که صدايی گرم و دلنشين دارد . وی از سال ١٣٧٣ فعاليت آوازخوانی‌اش را آغاز کرد و به همراه گروه خنيا که خود تاسيس کرده و رهبری آن را به عهده دارد، کنسرت‌های بسياری در داخل برای بانوان و در خارج از کشور برای عموم برگزار کرده است.


گروه خنيا اما هر بار بسته به شرايط و موقعيت، تغيير کرده و ترکيب‌بندی سازها در آن، شکل متفاوتی به خود گرفته است.

اين بار ارکستر خنيا، متشکل از سازهای پيانو، سنتور، ضرب و طبله بود و فقدان برخی سازهای سنتی مهم چون تار و سه تار و نی و کمانچه در آن کاملا حس می شد. سنتور نيز عملا به خاطر وجود پيانو که ساز اصلی و مسلط گروه بود، عملا منفعل مانده بود.


بامداد ملکی، فرزند خانم ملکی که نوازنده ضرب است، نيز در اين کنسرت او را همراهی می‌کرد.

پری ملکی ابتدا با همراهی پيانوی ايمان بشری نوازنده چيره دست ايرانی، قطعاتی آوازی در دستگاه اصفهان و چهارگاه را اجرا کرد که بسيار به دل حاضران نشست.

پری ملکی و گروه خنیا / عکس از پرویز جاهد

اما توانايی‌های خانم ملکی در تصنيف خوانی، بسيار برجسته‌تر و محسوس‌تر بود. تصنيف «ماه من» ساخته مرتضی نی داوود با شعر پژمان بختياری، نخستين تصنيفی بود که پری ملکی با همراهی گروه خنيا اجرا کرد.

به دنبال آن خانم ملکی به اجرای آهنگی به نام «مرداب» پرداخت. آهنگی که خود بر اساس شعری از فروغ فرخزاد ساخته بود.

تصنيف‌های «من شادم» و «شب‌های تهران» از ساخته‌های مجيد وفادار، «دخترک ژوليده» ساخته علينقی وزيری، تصنيف قديمی «نگارا» به روايت عبدالله دوامی و تصنيف «آسمان» با تنظيم ابوالحسن خان صبا، آهنگ‌های ديگری بود که پری ملکی در اين شب خاطره‌انگيز و فراموش‌نشدنی اجرا کرد.

در پايان اين برنامه، خانم ملکی و گروه خنيا، بعد از مواجه‌ شدن با تشويق‌ها و کف‌زدن‌های پرشور و ممتد حاضران در سالن، دوباره بر صندلی‌های خود نشستند و اين بار تصنيف زيبای «نوبهار دلنشين» ساخته روح الله خالقی و شعر بيژن ترقی را که قبلا با صدای گرم بنان شنيده بوديم، اجرا کردند که بسيار مورد توجه قرار گرفت.