اندوه يک پهلوان پوشالی

پرویز جاهد

ژان لوک گدار هميشه می‌گفت که برای ساختن يک فيلم خوب تنها به يک اسلحه و يک دختر نياز دارد، اما دارن آرونوفسکی در فيلم کشتی‌گير نشان می‌دهد که برای ساختن يک فيلم خوب و ماندگار تنها به يک شخصيت قدرتمند و يک بازيگر خوب که نقش آن شخصيت را خوب بازی کند، نياز هست.

«کشتی‌گير»، فيلمی شخصيت‌محور است. شخصيت محوری آن کشتی‌گير قديمی و باسابقه‌ای از دهه هشتاد است که حال روزهای پيری، تنهايی و بيماری‌اش را می‌گذراند اما با همه اين‌ها نمی‌خواهد خود را از رينگ کنار بکشد.

پوستر فیلم «کشتی‌گیر»

فيلم‌های شخصيت محور، تمام قدرت و انرژی خود را از شخصيت محوری و بازی بازيگری که اين نقش را اجرا می‌کند، می‌گيرند و در اينجا ميکی رورک، بازيگر باسابقه هاليوود با قدرت و مهارت شگفت‌انگيزی اين نقش را بازی می‌کند. نقشی که جايزه گلدن گلوب را به خاطر آن به دست آورد و جايزه اسکار را نيز به حق انتظار می‌کشد.

ميکی رورک موفق شده شخصيت زخم خورده و ويران شده يک پهلوان قديمی را به خوبی بازآفرينی کرده و تضاد بين ظاهر قدرتمند و درون متلاشی او را نشان دهد.

از سوی ديگر شباهت بين زندگی واقعی ميکی رورک ٥٣ ساله و نقشی که در اين فيلم ايفا می‌کند، خود موضوع جالبی است. او نيز بازيگر توانايی بود که مدت‌ها از صحنه سينما دور بود. استعدادی تلف شده و به هرز رفته که حالا با اين فيلم آمده که دوباره به تماشاگران سينما يادآوری کند که هنوز نمرده و زنده است و توانايی اجرای نقش‌های دشوار و سنگينی مثل نقش رندی رابينسون در اين فيلم را دارد.

ميکی رورک در فیلم «کشتی‌گیر»

رندی هم همه سعی‌اش را می‌کند تا به ما ثابت کند که هنوز می‌تواند کشتی بگيرد و تنها با کشتی گرفتن است که می‌تواند خود را از تنهايی، پوچی، دلمردگی و اندوهی که او را دربرگرفته و در جان او می‌خلد، نجات دهد. اگرچه او ديگر توان گذشته را ندارد و به مدد قرص و مواد انرژی‌زا سرپاست.

رندی آدمی است که خانواده، سلامتی و زندگی‌اش را فدای رينگ کشتی کرده. شخصيت او در طول فيلم به تدريج برای تماشاگر افشا می‌شود. نمای آغازين فيلم که تصاويری از عکس‌ها و بريده روزنامه‌ها و مجلات است، رندی را به عنوان کشتی‌گيری قهرمان به ما معرفی می‌کند. بعد از يک کشتی سخت و پرفشار، رندی دچار حمله قلبی شده و راهی بيمارستان می‌شود و به دنبال عمل جراحی قلب، پزشک معالجش او را از کشتی گرفتن منع می‌کند و می‌گويد که اين بار با خطر مرگ مواجه است. از اين جا به بعد است که درام تلخ و غم‌انگيز زندگی رندی شکل می گيرد.

آدم تنهايی که هيچ کس را ندارد تا بعد از عمل سخت قلب از او مراقبت کند. تنها کسيدی (پم)، زن فاحشه‌ای که در يک کلوپ، استريپ تيز می‌کند، همدم لحظه‌های تنهايی اوست. شباهت زيادی بين شخصيت کسيدی (با بازی بسيار خوب مريسا تامی) و رندی وجود دارد.

مريسا تامی در نقش کسیدی

کسيدی نيز همانند رندی پيرتر و شکسته‌تر از آن است که بتواند در چنان محيطی کار کند. با اين حال رندی از او انتظار همدلی بيشتری دارد و مايل است رابطه‌اش را با او نزديک‌تر کند در حالی که کسيدی دلبستگی عاطفی چندانی به او ندارد و به او پيشنهاد می‌کند که بهتر است به سراغ خانواده‌اش برود.

در اينجا می فهميم که رندی چندان تنها نيست و دختری دارد که مدت‌هاست او را ترک کرده و با دختر همجنس‌گرای ديگری زندگی می‌کند.

با ورود استفانی دختر رندی به داستان، فيلم اندکی جنبه ملودراماتيک پيدا می‌کند. رندی برای برقراری رابطه و اثبات مهر پدری به سراغ دخترش می‌رود اما ديگر خيلی دير است و امکان ترميم گذشته وجود ندارد. استفانی به قدری از او بيزار است که او را با توهين و تحقير از خود می‌راند.

ایوان راسل وود در نقش دختر رندی

رندی آدمی است که تنها در سالن کشتی و بر روی رينگ احساس زنده‌بودن می‌کند. در فضای کاملا مردانه و پر از خون و خشونت سالن کشتی، او از فريادها و هياهوی تماشاگران سرمست می‌شود و غم‌های زندگی را فراموش می‌کند. بيرون از سالن کشتی، او انگيزه‌ای برای زندگی ندارد. دخترش با او بيگانه است و زنی که دوستش می‌دارد حاضر نيست کارش را در کلوپ استريپ تيز رها کرده و با او زندگی کند.

وقتی که از سر ناچاری در بخش مواد گوشتی يک سوپرمارکت به کار مشغول می‌شود، از شغل خود احساس انزجار می‌کند. صحنه نخستين روز ورود او به محل کارش در سوپرمارکت، بسيار زيبا پرداخت شده. دوربين همانند لحظه ورود او از رخت کن به رينگ کشتی، از پشت سر او را دنبال کرده و با مکث او پشت در، توقف کرده و بعد با او وارد فروشگاه می‌شود.

در اينجا آرونوفسکی با افزودن صدای تشويق تماشاگران بر روی اين صحنه، نه تنها احساس درونی واقعی رندی را منتقل می‌کند بلکه عملا بيگانگی و تضاد او را با محيط جديد به خوبی نشان می‌دهد.

در صحنه ديگری از فيلم او را می‌بينيم که به ياد روزهای روی رينگ، در سوپرمارکت جست و خيز کرده و رجز می‌خواند و باعث تعجب مشتريان فروشگاه می‌شود. روزی هم که يکی از مشتريان سوپرمارکت او را می‌شناسد، ابتدا انکار می‌کند اما با سماجت مشتری، صبرش لبريز شده، دستش را زير ماشين کالباس‌بری می‌گذارد و طغيان می‌کند و فروشگاه را به هم می‌ريزد.

در اين صحنه او نشان می‌دهد که اگرچه در زندگی به بن بست رسيده اما حاضر نيست سازش کند و تحقير شود. او با عشق به رينگ کشتی زنده است و رينگ تنها جايی است که به او آرامش می‌بخشد حتی اگر باعث کشتن او شود، به همين دليل تصميم می‌گيرد دوباره به آنجا برگردد.

از سوی ديگر شخصيت‌پردازی رندی و کسيدی و تاکيد آرونوفسکی بر زخم‌های بدن رندی و خونی که از سر و صورت او می‌ريزد (صحنه‌های تيغ زدن پيشانی، منگنه کردن گوشت بدن و فروکردن سيم خاردار و چنگال در تن رندی بسيار دلخراش‌اند)، راه را بر تاويل انجيلی از فيلم آرونوفسکی باز می‌گذارد.

رندی همچون مسيحی است که قصد نجات مريم مجدليه (کسيدی) را دارد (به ياد بياوريد صحنه برخورد تند رندی را با مشتريان وقيح کسيدی) و کسيدی، فاحشه‌ای مقدس است که می‌تواند نگران زخم‌های پيکر رندی و قلب پاره شده او باشد. رندی قبل از رفتن به رينگ بر خود صليب می‌کشد و در آخرين حرکت نمايشی، با دستانی باز همچون مسيح مصلوب از بالای رينگ بر سر حريف شيرجه می‌رود.

کشتی‌گير پر از لحظه‌های دلمردگی، پوچی و تنهايی است. يکی از اين صحنه‌ها، صحنه‌ای است که رندی بعد از عمل جراحی قلب برای فرار از بيکاری و کسب درآمد، به فروش نوارهای ويدئويی کشتی‌هايش می‌پردازد. سالن بزرگ و خلوت و بدون مشتری با کشتی‌گيران پير و باز نشسته‌ای که در انتظار مشتری خميازه می‌کشند، يکی از درخشان‌ترين صحنه‌هايی است که احساس هولناک پيری، انزوا و در حاشيه قرار گرفتن يک قهرمان موفق را منتقل می‌کند.

کشتی‌گير در زمستان فيلمبرداری شده و سرمای محيط و درختان خشکيده و بی‌برگ و بار، بر سردی رابطه آدم‌های فيلم، تنهايی رندی و اندوهی که در فضای فيلم جاری است، می‌افزايد. شيوه فيلمبرداری فيلم نيز بسيار هوشمندانه است. در تمام صحنه‌های سالن کشتی، بار استريپ تيز و سوپرمارکت، آرونوفسکی بدون ملاحظه کاری از دوربين روی دست به شيوه فيلم‌های مستند استفاده می‌کند. پويايی و تحرک دوربين روی دست با تحرک اين صحنه‌ها و کنش جاری در آنها مرتبط است.

دوربينی که رندی را در مرکز قاب قرار داده و همه جا او را دنبال می‌کند. دوربين روی دست آرونوفسکی، بيننده را به رندی نزديک‌تر کرده و به او اين امکان را می‌دهد تا درد و اندوه او را عميق‌تر حس کند. اما در صحنه‌های ديگر از جمله بيمارستان يا صحنه ديدار رندی و دخترش در کنار دريا، کمپوزيسيون‌ها ثابت‌اند و ايستايی نماها بر ايستايی و سکون رابطه بين رندی و اطرافيان او تاکيد دارد.

رندی و دخترش در نمایی از فیلم

صحنه کنار دريا با اينکه اندکی سانتيمانتال از کار درآمده اما صحنه بسيار مهمی است. در اين صحنه است که رندی به اشتباهاتی که در زندگی‌اش مرتکب شده اعتراف می‌کند. او علت نفرت و بيزاری دخترش را از خود درک می‌کند و می‌گويد که تنهايی حق اوست چرا که دخترش را در سن کودکی رها کرده و هرگز پدر خوبی برايش نبوده است. بازی ميکی رورک با چشم‌های پر از اشک در اين صحنه بسيار گيرا و تاثيرگذار است.

توهين به ايران

اما صحنه‌ای در فيلم کشتی‌گير هست که هيچ ربطی به آنچه تا کنون گفته شد ندارد. صحنه‌ای که خشم مقامات ايران را از اين فيلم و آرونوفسکی برانگيخته و آن را توهين آشکار به ملت ايران اعلام کرده و حضور آن را در اسکار امسال توطئه‌ای عليه ايران دانسته‌اند که از سوی هاليوود طراحی شده است.

اين صحنه مربوط به سکانس نهايی و در واقع دراماتيک‌ترين سکانس فيلم است. رندی پس از شکست در برقراری رابطه با اطرافيان و به ويرانی رسيدن، برای غلبه بر حس پوچی و اندوهش، عليرغم توصيه پزشکان، تصميم می‌گيرد دوباره کشتی بگيرد و به مصاف حريف قديمی‌اش- ظاهرا در فيلمنامه نامش «آيت الله» بوده اما در فيلم به آن اشاره نمی‌شود- می‌رود.

نمایی از فیلم «کشتی‌گیر»

حريف او مردی سياه پوست است که مايويی را که شکل پرچم ايران است، بر تن دارد و پرچم ايران را نيز در هوا تکان می‌دهد و عربده می‌کشد. او با ميله پرچم بر سر رندی می‌کوبد اما رندی از جا بلند شده و ميله پرچم را می‌شکند و آن را به ميان جمعيت پرت می‌کند.

با اينکه هيچ شعار سياسی‌ای در کار نيست اما استفاده آرونوفسکی از پرچم ايران در اين صحنه بسيار سوال برانگيز است. پرچمی که متعلق به کشوری است که رابطه خصمانه‌ای با آمريکا دارد. با اين کار آرونوفسکی حتی اگر چنين قصدی نداشته باشد، به جدال دو حريف بر روی رينگ، مفهومی سياسی داده و ارزش هنری اثر آرام و تامل برانگيز خود را که بر ازخودبيگانگی انسان در جوامع امروز غرب و فروپاشی نهاد خانواده در اين جوامع تاکيد دارد، زير سوال برده است.

تنها توجيهی که برای اين سکانس می توان تراشيد اين است که چون حريف رندی، همانند او کشتی‌گيری از دهه هشتاد ميلادی (يعنی درست پس از پيروزی انقلاب ايران) است، احتمالا در آن دوره کشتی‌گيرهای آمريکايی برای مقابله به مثل با حرکت اعتراضی مردم ايران و آتش‌زدن پرچم‌های آمريکا، به طور سمبليک از پرچم ايران در اين کشتی‌ها (که مطلقا جنبه ورزشی نداشته و تنها به انگيزه سرگرمی و سود مالی، برگزار شده و می‌شوند)، استفاده می‌کرده‌اند.

اما از سوی ديگر پزشک معالج رندی يک ايرانی است به نام مهدی‌زاده و برخورد بسيار خوب رندی با او نشان می‌دهد که او فرد نژادپرستی نيست و از شرکت در مسابقه کشتی نهايی فيلم، هيچ انگيزه سياسی و نژادپرستانه‌ای ندارد.