ملودی‌های شيرين

پرويز جاهد

فیلم «شکلات»؛ ساخته‌ی لاسه هالستروم، فیلم‌ساز سوئدی، یک افسانه‌ی پریان است که در دنیای مدرن اتفاق می‌افتد و مثل همه‌ی افسانه‌ها‌ی پریان، یک داستان اخلاقی و پندآموز است.

داستان مادر جوانی به نام وین که همراه دختر شش ساله‌اش آنوک، وارد روستایی خیالی در فرانسه می‌شود و در آنجا یک مغازه‌ی شکلات‌فروشی باز می‌کند.

داستان در سال‌های اواخر دهه‌ی ۵۰ اتفاق می‌افتد، در روستایی سنتی با قوانین سخت و دست و پاگیر مذهبی که نشاط و تحرک را از ساکنان آن گرفته است.

تضاد اصلی فیلم، بین مذهب و سکولاریسم، سنت و مدرنیته و بین روحیه نشاط و زندگی و روح انزواطلبی و انفعال است.

پوستر فیلم «شکلات»

با این حال نگاه فیلم به آدم‌ها مثل قصه‌های پریان، خیلی سیاه و سفید و با شخصیت‌های خیر و شر است. باز کردن مغازه‌ی شکلات‌فروشی، خشم روستاییان سنتی و محافظه‌کار را برمی‌انگیزد.

شکلات‌های شیرین و خوش‌طعم مغازه‌ی وین، روح تازه‌ای در کالبد بی‌جان روستا می‌دمد و زندگی سرد، بی‌روح، راکد و خمود و کسالت‌بار روستاییان را دگرگون می‌سازد و آن‌ها را وادار می‌کند که در روش زندگی و تفکر خود تغییر دهند.

وین دارای قدرت و مهارتی جادویی و عارفانه برای برآورده کردن آرزوهای شخصی مشتریان مغازه است. او زنی آزاد و لیبرال است و شکلات‌هایش گرمایی است که یخ‌های سنت، تحجر و تقدس‌مآبی را ذوب می‌کند.

شهردار محل، کارهای وین را تحریک‌کننده و ضد‌اخلاقی خوانده و با او به مخالفت بر‌می‌خیزد. اوج کشمکش آن‌ها وقتی است که وین با یک مرد ایرلندی خانه به‌دوش به نام روکس، رابطه‌ی دوستانه برقرار می‌کند.

دهکده، مثل شهر جادو شده‌ی قصه‌های پریان است و شهردار مثل دیوی است که در آن‌جا حکم می‌راند و خواهان حفظ وضعیت موجود است.

شکلات، استعاره و نمادی از میوه ممنوعه است. میوه‌ی لذت، شهوت و گناه که ساکنان دهکده را وسوسه کرده و آن‌ها را از راه به در می‌کند.

ریچل پورتمن، آهنگ‌ساز انگلیسی

موسیقی اين فیلم، ساخته‌ی آهنگ‌ساز انگلیسی به نام ریچل پورتمن (Rachel Portman) است. پورتمن نخستین آهنگ‌ساز زنی است که به‌خاطر ساختن موسیقی فیلم «اِما»، جایزه اسکار دریافت کرد.

پیش از او باربارا استرایسند و کارلی سایمن، نخستین آهنگ‌سازان زن بودند که جایزه اسکار بهترین آهنگ اورژینال را دریافت کردند. اما قبل از پورتمن، هیچ زنی این جایزه را به‌خاطر موسیقی یک فیلم دریافت نکرده بود.

پورتمن آهنگ‌ساز پرکاری است و علاوه بر فیلم «اِما»، تاکنون دو بار کاندیدای جایزه اسکار برای فیلم‌های «قوانین خانه‌ی سایدر» و همین فیلم «شکلات» بوده است.

تضاد بین سنت و مدرنیسم، لیبرالیسم و محافظه‌کاری با آزادی و قید و بند که تم اصلی فیلم «شکلات» است در موسیقی ریچل پورتمن نیز انعکاس یافته است. پورتمن با به‌کارگیری دو نوع موسیقی این تضاد را بیرونی کرده است.

موسیقی نوع اول موسیقی کلاسیک و ارکسترال است که بیان‌گر روحیه و فضای حاکم بر روستاست. مثل قطعه‌ی طعم شکلات که قطعه‌ی ارکسترال زیبایی است.

از سوی دیگر، پورتمن ملودی‌های رنگارنگ لاتین، گیتار اسپانیایی و سازهای بادی را به‌کار گرفته که طنینی از میل به رهایی و آزادی از قید و بند سنت‌های دست و پا گیر است.

مثل قطعه‌ای که مربوط به صحنه‌ای است که وین مغازه‌ی شکلات‌فروشی‌اش را در دهکده باز می‌کند. موسیقی پر‌احساس و نشاط بخش در تضاد با ریتم ساکن و کسالت‌بار زندگی دهکده. در این قطعه پورتمن از سازهای مختلف لاتین مثل گیتار و فلوت استفاده کرده است.

ریچل پورتمن، آهنگ‌ساز فیلم «شکلات»

تم اصلی موسیقی فیلم «شکلات»، قطعه‌ای سبک و آرام است که برای پیانو نوشته شده است. اين قطعه مثل حرکت سبک ابرها در آسمان یا غلتیدن امواج نرم دریاست.

یکی از ویژگی‌های کارهای خانم پورتمن این است که تم‌های اصلی او در موسیقی‌اش بیش از حد تکرار می‌شود. اما خوشبختانه در این فیلم، از تم اصلی به اندازه مناسب و کافی استفاده کرده است.

به جای آن پورتمن از آهنگ‌های آهنگ‌سازان بزرگ جاز مثل جانگو رینهارت و دوک الينگتن برای ایجاد یک حس متضاد بهره برده است. ماینر سوئينگ (Minor Swing) نام آهنگی است پر‌تحرک ساخته‌ی جانگو رینهارت که با گیتار نواخته شده است.

موسیقی فیلم «شکلات»، همانند فضای سرخوش فیلم، شاد و شنگول و سرزنده است. ملودی‌های ریچل پورتمن، پر از تمنا و سرشار از شادی، تحرک و میل به زندگی است.