از موسيقی ارکسترال تا موسيقی فلامنکو

پرویز جاهد

پدرو آلمادوآر، یکی از سرشناس‌ترین فیلم‌سازان امروز سینمای اسپانیاست و نام او در صدر فیلم‌سازان مطرح معاصر جهان قرار دارد و فیلم‌های او همواره مورد توجه جشنواره‌ها و محافل سینمایی دنیا بوده و هست.

هویت، خانواده و شهوت جنسی، تم‌های اصلی آثار او را تشکیل می‌دهند و روایت‌های پیچیده، استفاده از عناصر ملودرام و فرهنگ پاپ، رنگ‌های تند و گرم و دکورهای پر زرق و برق ویژگی‌های سبکی آثار او را می‌سازند.

فیلم‌های او عموما ملودرام‌های خانوادگی اند و آلمادوآر همانند داگلاس سیرک، استاد ملودرام آمریکایی که آلمادوار به شدت تحت تاثیر اوست، گرایش زیادی به شخصیت‌های زن و داستان‌های آن‌ها دارد.

پوستر فیلم بازگشت

او فیلم‌ساز همجنس‌گرایی است که به دنیای زنان بیشتر از دنیای مردان علاقمند است. بافت و فضای زنانه فیلم‌های او، بسیار منحصر به فرد است به‌قدری که ساختن این دنیای زنانه حتی از بسیاری از فیلم‌سازان زن نیز برنمی‌آید و فیلم‌های فیلم‌سازان زن در مقایسه با آثار او از این نظر کم می‌آورند. زنان، اغلب شخصیت‌های محوری آثار آلمادوآرند و مردان معمولاً در حاشیه قرار دارند.

فیلم بازگشت (Volver) شانزدهمین فیلم آلمادوآر، در میان آثار او، فیلم قابل توجهی است و درواقع یکی از بهترین کارهای او به حساب می‌آید. بازگشت، فیلمی درباره مجموعه‌ای از زنان یک خانواده است.

از زنی به نام ریموندا گرفته تا دخترش پائولا، مادرش ایرنه، خواهرش سوله و خاله‌اش که در منطقه لامانچای اسپانیا زندگی می‌کنند تا اینکه بازگشت روح مادر ریموندا یعنی ایرنه، آرامش ظاهری زندگی آنها را به هم می‌ریزد.

پدرو آلمادوار در کنار پنه‌لوپه کروز

بازگشت، بر محور چند راز خانوادگی ساخته شده. رازهایی تلخ و هولناک از گذشته ریموندا و مادرش ایرنه. پائولا دختر ریموندا، محصول تجاوز پدر اوست و مادرش که مثل یک روح سرگشته در دهکده ظاهر می‌شود، زنی است که شوهر و معشوقه‌اش را به آتش کشیده و بعد از آن سال‌ها در منزل خواهرش مخفی شده و حال پس از مرگ خواهرش از اعتقادات و باورهای خرافی مردم محلی درباره بازگشت روح مردگان استفاده کرده و خود را در قالب یک روح آشکار ساخته است.

ایده اصلی فیلم این است که مردگان هرگز ما را ترک نمی‌کنند و هرگز نمی‌توان آنها را فراموش کرد. آلمادوآر خود در این باره می‌گوید:

«‌فیلم من داستانی درباره مرگ است و فرهنگی که پیرامون مرگ در منطقه لامانچا وجود دارد، جایی که من متولد شده‌ام. این فیلم درباره مواجهه شخصیت‌های مختلف زن از نسل‌های مختلف با فرهنگ مرگ و مردگان است».

صحنه‌ای از فیلم بازگشت

‌شروع فیلم با صحنه گورستان و پاک کردن گور مردگان، نشانه تاثیر و نفوذ مردگان بر زندگی آدم‌ها است. فیلم با اینکه مایه‌های ترسناک و تریلر و عناصر سورئال سینمای اسپانیا از نوع آثار کارلوس سائورا، لوییس بونوئل و ویکتور اریس را در خود دارد اما داستان ارواح و قتل و جنایت محور اصلی فیلم نیست. بلکه این روابط انسانی بین زنان و تعامل بین آن‌هاست که مورد توجه آلمادوآر است و وی بر آن‌ها تأکید دارد.

ریموندا (با بازی خوب پنه لوپه کروز)، شخصیت پیچیده و چند بعدی است و آلمادوآر به کمک بازی درخشان پنه لوپه کروز، به تدریج لایه‌های متعدد شخصیت او را برملا می‌کند. زنی زخم خورده و مادری فداکار که گذشته‌ای تاریک را پشت سر دارد و از بابت آن رنج می برد.

موسیقی فیلم بازگشت، ششمین همکاری آلمادوآر با آهنگ‌سازی اسپانیایی است به نام آلبرتو ایگلسیاس فرناندز. کسی که موسيقی فيلم هايی چون: باغبان وفادار، بادبادک باز، سکس و لوسيا، رقصنده طبقه بالا، «همه چيز درباره مادرم» و «با او حرف بزن» را ساخته است. ساوندترک فيلم باغبان وفادار از کارهای او به عنوان بهترين ساوندترک سال ۲۰۰۵ انتخاب شد.

صحنه‌ای از فیلم بازگشت

همين طور آهنگ‌سازان فيلم بزرگی چون هانس زيمر، گابريل يارد، هاوارد شور و گوستاوو سانتائولايا در نظرخواهی مجله هاليوود ريپورتر موسيقی بازگشت را به عنوان بهترين موسيقی فيلم سال ۲۰۰۶ انتخاب کردند.

ايگلسياس، آهنگساز محبوب و مورد علاقه آلمادوآر است و از فیلم گل راز من با او همکاری داشته است. همکاری خلاقانه آلمادوآر با ایگلسیاس، همانند همکاری طولانی و ثمربخش داگلاس سیرک با آهنگسازش فرانک اسکینر در دهه‌ی پنجاه است. موسیقی ایگلسیاس نیز همانند موسیقی فرانک اسکینر مایه‌های ملودراماتیک نیرومندی دارد و با درونمایه ملودرام فیلم‌های آلمادوآر همخوان است.

آلمادوآر اهمیت زیادی برای موسیقی فیلم‌هایش قائل است. ساوند ترک فیلم‌های او معمولاً بسیار غنی و متنوع و سرشار از آهنگ‌های کلاسیک و جدید اسپانیایی است. وی درباره موسیقی فیلم‌هایش می‌گوید:

«‌در فیلم‌های من ترانه‌ها، بخش فعال فیلمنامه‌ها هستند. آن‌ها بخشی از دیالوگ را می‌سازند و اطلاعات زیادی درباره شخصیت‌ها به ما می‌دهند. آن‌ها صرفاً به خاطر زیبایی‌شان انتخاب نشدند. من موسیقی را با تمام وجودم انتخاب می‌کنم. من این آهنگ‌ها را دوست دارم ضمن این‌که آن‌ها بیانگر شخصیت‌های فیلم‌های من هستند».

آلبرتو ایگلسیاس در کنار دیگر عوامل فیلم، هنگام دریافت جایزه اروپایی

ترانه‌ای که در آغاز فیلم بازگشت و بر روی تیتراژ فیلم و صحنه گورستان شنیده می‌شود، ترانه‌ای است قدیمی با نام لاس اسپیگادوراس(Las Espigadoras) با صدای کونچیتا پانادس خواننده کلاسیک اسپانیا.

سبک آثار ایگلسیاس، بیشتر کلاسیک و ارکسترال بوده و رویکرد او به هارمونی، رویکردی بسیار مدرن است. اگرچه تاثیر آثار برنارد هرمن و نینو روتا را بر او کاملاً می‌توان حس کرد.

قطعه‌ای تیتولوس (Titulos)، قطعه‌ای پر تحرک و پر از انرژی است که بیشتر از سایر قطعات تاثیر آثار برنارد هرمن بر ایگلسیاس را نشان می‌دهد. این قطعه با ضربه‌های آرام گیتار شروع می‌شود و بعد با پشتیبانی سازهای زهی به حرکت خود ادامه می‌دهد.

قطعه لاس وسیناس، یک قطعه ارکسترال بسیار زیبا و گیراست که تمی اسپانیایی دارد و شنونده را به گذشته می‌برد. گذشته‌ای تاریک که بر زندگی کنونی شخصیت‌های فیلم بازگشت سایه انداخته است.

زیبایی و شفافیت صدای سازهای سلو در کار ایگلسیاس کم‌نظیر است. گیتار، فلوت و ویولن سلو هر یک به زیباترین شکلش در کار اين آهنگساز عمل کرده و در همنوایی با ارکستر سازهای زهی تاثیر قدرتمندی ایجاد می‌کنند. به ویژه در قطعه Irene Baja La Cama که مربوط به بازگشت ایرنه، مادر ریمونداست.

صحنه‌ای از فیلم بازگشت

موسیقی ایگلسیاس برای فیلم بازگشت بسیار پر انرژی و دینامیک است. ایگلسیاس با بهره گیری از تم‌ها و ملودی‌های اسپانیایی، قطعات ارکسترال گیرایی ساخته که ملودیک و در عین حال بسیار دراماتیک هستند، مثل قطعه‌ای که هم اینک خواهید شنید با عنوان پاکو کونجلادو. قطعه‌ای پر از حس تعلیق و مربوط به صحنه‌ای که ریموندا می‌خواهد جسد شوهرش پاکو را بدست دخترش پائولا کشته شده، معدوم سازد.

قطعه Arrastran El Cadaver نيز همانند قطعه پاکو، قطعه‌ای وهمناک و پر رمز و راز است که با فضای تريلرگونه فيلم مناسبت دارد. اين قطعه بر مبنای يک ملودی سلو ساخته شده و ضربه های طبل، ويژگی ترسناکی به آن داده است.

آلمادوآر گوش خوبی برای انتخاب ترانه‌ها دارد. در مجموع سه ترانه در این فیلم شنیده می‌شود که یکی از آن‌ها بازگشت نام دارد و استريا مورنته، خواننده برجسته فلامنکوی اسپانیایی و دختر انریک مورنته، فلامنکو خوان بزرگ اسپانیایی و آئورورا کاربونل آن را خوانده و در فیلم، پنه لوپه کروز آن را لب می‌زند. این ترانه زیبا ساخته کارلوس گاردل (Carlos Gardel)، آهنگساز و خواننده برجسته آرژانتینی است. کسی که او را سلطان تانگو لقب داده‌اند. آلمادوآر از مورنته خواست که آن را به سبک فلامنکو و با لحنی اسپانیایی اجرا کند.

ترانه ديگری که در فيلم شنيده می شود ترانه ای به زبان انگليسی است با عنوانA Good Thing با اجرای گروه پاپ انگليسی سينت اتی ين(Saint Etienne).

شنيدن اين ترانه در پايان فيلم بعد از شنيدن آن همه قطعات اتمسفريک ارکسترال، تا حد زيادی غريب است و به نظر می‌رسد آلمادوار آن را برای جلب توجه مخاطب انگليسی زبان انتخاب کرده است.