پرتره ستارگان

پرویز جاهد

نمایشگاه ونیتی فر (Vanity Fair) یکی از جالب‌ترین و منحصر به فردترین نمایشگاه‌هایی بود که به مدت طولانی از ۱۴ فوریه تا ۲۶ می در گالری پرتره ملی لندن (National Portrait Gallery) برپا شد.

این نمایشگاه به مناسبت نود و پنجمین سال انتشار مجله مشهور ونیتی فر و بیست و پنجمین سالگرد انتشار مجدد آن پس از یک دوره وقفه طولانی، برپا شد.

ونیتی فر، نام مجله‌ای است که در سال ۱۹۱۳ به‌وسیله ناشری نيويورکی به نام کانده نست (Conde Nast) در زمینه مد منتشر شد. کانده نست، ناشری بود که با انتشار نشريات وزين و معتبری چون ووگ و ونيتی فر که بيشتر مخاطبان آن ثروتمندان و اقشار مرفه جامعه آمريکا بودند، توانست امپراتوری بزرگی در عرصه نشر برای خود دست و پا کند.

پوستر نمایشگاه ونیتی فر

انتشار مجله ونيتی فر با طراحی و سليقه هنری بالا، با تولد مدرنیسم در هنر و ادبیات هم‌زمان بود و در طول تاریخ انتشارش، محلی برای چاپ پرتره‌هایی منحصر به فرد از چهره‌ها و شمایل‌های بزرگ دنیای موسیقی، ورزش، سینما، مد، ادبیات، سیاست و فرهنگ در قرن بیستم بوده است:

از کلود مونه، برناود شاو، جیمز جویس، ويرجينيا وولف، پيکاسو، سرگئی آيزنشتين، ژان کوکتو، ايگور استراوينسکی و آلبرت انیشتین گرفته تا دیوید هاگنی، آرتور میلر، مدونا، تام کروز و نیکول کیدمن. پرتره‌هایی که با لنزهای دوربین‌های بزرگترین عکاسان مد قرن بیستم مثل من ری، بارون دومير، ادوارد استیچن، انی لی بوويتز و ماریو تستينو ثبت شده است.

نمایشگاه ونیتی فر، دو دوره از انتشار این مجله دنیای مد و سلبریتی‌ها را در بر می‌گرفت. دوره اول از ۱۹۱۳ تا ۱۹۳۶ و دوره دوم از ۱۹۸۳ تا امروز.

پرتره‌ی گلوریا سوانسون، عکسی از ادوارد استيچن

دوره اول انتشار ونیتی فر مصادف است با عصر جاز و معرفی هنر مدرن و آوانگارد در نمایشگاه آرموری شو(Armory Show) نیویورک در ۱۹۱۳. دوره‌ای که آثار نویسندگان بزرگی چون دی اچ لارنس، ویرجینیا وولف و دورتی پارکر منتشر شد. دوره‌ای که عکاسان آوانگاردی چون من ری، سیسیل بیتون و ادوارد استیچن به عکاسی پرتره از چهره‌های مشهور و سلبریتی‌های دنیای مدرن پرداختند.

عکس‌های نویسندگانی چون برناود شاو، اچ وی ولز، دی اچ لارنس، ارنست همینگوی، توماس هاردی، گرترود استاين و جیمز جویس در کنار عکس‌های ستارگان بزرگی چون داگلاس فربنکس، بت دیویس و گری کوپر نشان می‌دهد که نویسندگان در این دوره محبوبیت و شهرتی هم‌تراز با ستارگان عالم سینما داشتند تا حدی که عکس‌های آن‌ها ‌روی جلد مجلات غیر‌ادبی و مردم‌پسندی چون ونیتی فر چاپ می‌شد. چیزی که امروز به ندرت می‌توان در دنیای غرب مشاهده کرد.

مقایسه عکس‌های دوره اول و دوره دوم این نمایشگاه نشان می‌دهد که نویسندگان در عصر کنونی، دیگر آن محبوبیت و نفوذ توده‌ای را ندارند و به اصطلاح سلبریتی به حساب نمی‌آیند.

جولین مور، عکسی از مایکل تامپسون

در این میان چهره‌هایی چون آرتور میلر، سلمان رشدی، سوزان سونتاگ و نورمن میلر یک استثنا محسوب می‌شوند. درواقع این‌ها شهرت خود را در میان عوام بیشتر از آن‌که مدیون کتاب‌ها و آثارشان باشند، مدیون جنجال‌ها و شایعاتی هستند که پیرامون زندگی و روابط شخصی آن‌ها درست شده است.

بیشترین عکس‌های این دوره متعلق به عکاسان مشهوری چون من ری (Man Ray)، ادوارد استیچن (Edward Steichen)، نیکولاس موری، سیسيل بیتون و هلن بریکر است. من ری، نخستین عکاسی بود که از چهره‌های ادبی و هنری برجسته‌ای چون پيکاسو، جیمز جویس، سینکلر لوییس، گرترود استاين و بسیاری دیگر عکاسی کرده است.

من ری دو بار از پيکاسو عکاسی کرد، يک بار در ۱۹۲۲ و بار ديگر ده سال بعد در ۱۹۳۲در پنجاه سالگی او.

هلن بریکر نیز در دهه بیست در پاریس عکاسی داشت و در همین دوره است که بسیاری از چهره‌های صاحب‌نام ادبی و روشنفکری مثل ارنست همینگوی، مشتری آتلیه عکاسی او بوده‌اند.

ادوارد استيچن نيز در دهه‌ی ۱۹۲۰، به عنوان یک عکاس برجسته در زمينه عکاسی مد و پرتره کار می‌کرد. وی یکی از سرشناس‌ترین عکاسان جهان بود که در آغاز قرن بيستم، پرتره‌های به یاد ماندنی از نويسندگان، فيلم‌سازان، هنرپیشگان، رقصندگان، معماران و سياستمداران و سایر چهره های سرشناس، تهیه کرد.

کیرا نایتلی و اسکارلت يوهانسن، روی جلد مجله‌ی ونیتی فر

کانده نست، ناشر ونيتی فر که دنبال عکاسی حرفه‌ای با سليقه بالا برای مجله‌اش می‌گشت، در سال ۱۹۲۳ استيچن را به عنوان مدير بخش عکاسی نشريات کانده نست استخدام کرد.

استيچن نيز با درک هنری کاملاً مدرن‌اش از عکاسی مد و پرتره، قواعد زيبايی‌شناسی نشريات مد را دگرگون کرد. او که از دنيای نقاشی پا به دنيای عکاسی گذاشته بود، درک هنری بسيار بالايی از اين هنر داشت که در پرتره‌هايش از چهره‌های سرشناس، کاملاً مشهود است.

استيچن رويکردی عقلانی به هنر عکاسی داشت و کار برای نشريات تجاری را در تضاد با هنر عکاسی نمی‌ديد. پرتره‌های او از ستارگان سينما، آن‌ها را در نظر مردم به عنوان روياهايی دست نيافتنی ترسيم می‌کرد و تصويری باشکوه، خيالی و اسطوره‌ای از هاليوود می‌ساخت.

پرتره‌ی ستارگان سینما، عکسی از انی لی بوویتز

یکی از دیدنی‌ترین عکس‌های این بخش، عکس پیتر لوره، بازیگر معروف آلمانی و ایفاگر نقش سریال کيلر فیلم ام(M) شاهکار فریتزلانگ است که لوشا نلسن در سال ۱۹۳۵ بعد از مهاجرت لوره به امریکا و فعالیت در هالیوود از او گرفته.

در این عکس نلسن، صحنه‌ای از فیلم ام (M) را که پیتر لوره وحشت‌زده به دیوار تکیه داده و در محاصره گدایان و مردم قرار گرفته و انگشت ده‌ها نفر به سمت او به عنوان قاتل و مجرم نشانه رفته، ‌بازسازی کرده است.

در این بخش همچنین عکس سیاه و سفیدی از فریدا کالو،‌ نقاش سورئالیست مکزیکی و همسرش، دیگو ریورا وجود دارد که در سال ۱۹۳۱ گرفته شده و کار عکاسی است به نام پیتر ای جولی.

بخش دوم این نمایشگاه مربوط بود به پرتره‌های مجله ونیتی فر از سال ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۰۷. انتشار مجله ونیتی فر در سال ۱۹۳۶ به دلایل اقتصادی متوقف شد اما بعد از ۵۰ سال کارش را دوباره در سال ۱۹۸۳ با عکس‌هایی از سوزان سونتاگ و نورمن میلر بر روی جلد آغاز کرد. در این بخش عکس‌هایی از عکاسان پرتره معروفی چون انی لی بوويتز (Annie Leibovitz)، هلموت نیوتن، بروس وبر و ماریو تستينو به نمایش گذاشته شده بود.

تکنولوژی مدرن و توسعه تکنیک های عکاسی باعث شد که عکس‌های این بخش از نظر رنگ، کیفیت چاپ، رزولوشن و اندازه بسیار چشمگیر باشد. عکس بزرگ مایکل تامپسون از جولین مور که مثل پیکره‌ ونوس ولاسکوئز، برهنه در رختخواب دراز کشیده، جلوه زیبا و خیره کننده‌ای دارد.

سوزان سونتاگ، عکسی از انی لی بوویتز

بیشتر عکس‌های دیدنی این بخش کار عکاس زنی است به نام انی لی بوویتز (Annie Leibovitz)، عکاسی که در سی سال گذشته در دنیای سلبریتی‌ها و شمایل های سینما و هنر پرسه زده و عکس‌های زیبا و درخشانی از آن‌ها گرفته که در مجله رولینگ استونز و ونیتی فر منتشر شده است.

درواقع لی بوویتز جای خالی ادوارد استیچن و من ری را در دوره دوم مجله ونیتی فر پر کرده و با عکس‌های فوق‌العاده‌اش سطح هنری این مجله را ارتقا بخشیده است.

عکس‌های لی بوویتز که سلبریتی‌ها را در موقعیت‌های خاص متناسب با شخصیت آن‌ها و دنیای ذهنی‌شان قرار می‌دهد، واقعاً منحصر به فرد و تماشایی است. مثل عکسی که از جرج کلونی‌ در شب گرفته و او را روی قایقی در امواج دریا زیر نور پروژکتورها در حال کارگردانی دسته‌ای از پریان دریایی نشان می دهد و می‌خواهد تداعی‌گر فریتز لانگ در حال کارگردانی صحنه‌ای از فیلم عظیم و باشکوه متروپلیس باشد.

یا عکس سیاه و سفید رابرت دونیرو که با لباس و کفش سیاه روی صندلی نشسته و به دوربین خیره شده است. همین‌طور عکس سیاه و سفید خاطره‌انگیزی از کاپولا، اسکورسیزی، اسپیلبرگ و جرج لوکاس فیلم‌سازانی از یک نسل در روزگار جوانی‌شان و عکس برهنه‌ای از کیرا نایتلی و اسکارلت يوهانسن در پس زمینه‌ای سیاه که جذابیت جنسی آن‌ها را به تمامی در قاب گرفته است.

اما زیباترین عکس انی لی بوویتز، پرتره‌ای است از رابرت میچم با بارانی خاکستری و سیگاری گوشه لب که در هوای ابری و مه‌آلود روی پل ایستاده و انگار از دل فیلم تنگه وحشت بیرون جهيده است.

پرتره‌ی انی لی بوویتز، عکسی از سوزان سونتاگ

اما عجیب‌ترین و دیدنی‌ترین عکس نمایشگاه، عکس دسته‌جمعی ستارگان بزرگ سینمای دیروز و امروز یعنی ونسا ردگريو، کاترین دونوو، نیکول کیدمن، سوفیا لورن، کیت بلانشه، گوئينت پالترو و کیت وینسلت بود که آن‌ها را در کنار هم در یک قاب نشان می‌داد، بدون این‌که آن‌ها واقعاً کنارهم ایستاده باشند. این عکس نیز کار انی لی بوویتز بود که در ویژه‌نامه هالیوود مجله ونیتی فر منتشر شد.

درواقع لی بوویتز هر کدام از این ستارگان را به‌طور جداگانه در منزل شخصی‌شان عکاسی کرده و با تکنیک کولاژ، آن‌ها را در کنار هم قرار داده. اما نتیجه کار او آنقدر واقعی است که به سختی می‌توان باور کرد که این آدم‌ها جدا از هم در لندن، نیویورک و لس‌آنجلس عکاسی شده باشند.

در میان عکس‌ها همچنین عکسی از یک عکاس ایرانی به نام فیروز زاهدی وجود داشت که از ستاره مشهور جنیفر لوپز در لباس شنا گرفته بود و روی جلد مجله ونیتی فر در سال ۱۹۹۸ چاپ شد. فیروز زاهدی از دهه هشتاد تاکنون از سلبریتی‌ها عکاسی می‌کند و پرتره‌هایش از کاترین زتاجونز و الیزابت تایلور بسیار مشهور است.

پوستر نمايشگاه همچنين عکسی بود از هيلاری سوانک بازيگر خوب هاليوود، کار عکاسی به نام نورمن جين روی که او را با بدنی عضلانی در حال دويدن در ساحل دريا نشان می‌داد.

از نمایشگاه که بیرون می‌آمدم به آیدین آغداشلو نقاش و هنرمند برجسته ایرانی برخوردم که از کانادا به ایران برمی‌گشت و از فرصتی که برای توقف در لندن داشت استفاده کرده بود و به تماشای نمایشگاه ونیتی فر آمده بود. نمایشگاهی که ارزش بارها ديدن را داشت و بيننده از ديدن عکس‌های جذاب و خيره‌کننده آن سير نمی‌شد.