مدرسه‌ای جديد برای آموزش سينما

پرویز جاهد

امید الموتی (دیوید الموتی) فارغ‌ التحصیل سینما از دانشگاه سواس (SOAS) لندن است. امید به همراه پیتر فریزر موسسه‌ی «این سایت»» (In Sight) را راه‌ انداخته‌اند. همان موسسه‌ای که مسئولیت برگزاری کارگاه فیلمسازی رخشان بنی‌اعتماد در لندن را به عهده داشته است.

يکی از خوبی‌ها و ويژگی‌های اين موسسه اين است که ارتباط تنگاتنگی با بخش مطالعات سينمايی دانشکده‌ی سواس لندن و موسسه بی اف آی (BFI) دارد. بسياری از کلاس‌ها و جلسات نمايش فيلم اين موسسه در سواس يا سالن‌های بی اف آی برگزار می‌شود و آنها بر اساس برنامه‌های ماهانه‌ی نمايش فيلم بی اف آی و مرور بر آثار سينماگران برجسته‌ی جهان در اين موسسه، برنامه‌های آموزشی خود را تدوين می‌کنند.


با امید الموتی درباره‌ی «این سایت» و اهداف آن گفت‌وگویی کرده‌ام. امید با آنکه ایرانی است، اما فارسی را به زحمت صحبت می‌کند. از این رو به ناچار بخشی از این گفت‌وگو به فارسی و بخش دیگر به انگلیسی انجام شده است.

امید الموتی/ عکس‌ها از پرویز جاهد

امید الموتی یا دیوید الموتی. چرا امید و چرا دیوید؟

داستانش طولانی است. اسم اول من داود است و وقتی بچه بودم و آمدم انگلیس، داود را ترجمه کردند به دیوید و این اسم الان ۲۴ سال است که روی من مانده است. خانواده‌ام به من می‌گویند امید، و توی زندگی کاری‌ام شده دیوید­ امید. یا دوستانم به من می‌گویند امید و آن کسانی که با آنها کار می‌کنم به من می‌گویند دیوید. ولی هرجوری شما راحت هستید، صدایم کنید.

امید، ممکن است موسسه‌ی «این سایت» را کمی معرفی کنی.

سعی می‌کنم. چون فارسی‌ام یک ذره قراضه است، برای همین صبر دارید. کار «اين سایت» را ما از دو سال پیش شروع کردیم. دلیل شروع کردن «این سایت» این بود که اقتصاد فیلم انگلیس خیلی ضعیف است و در سنت سينمای بريتانيايی آنها نمی‌توانند به خارج از مرزهايشان نگاه کنند. ما هم فکر کردیم یک دلیل این ضعف این است که چون مدرسه‌ی فیلمسازی‌شان سطح و کيفيت درسی‌شان خیلی پایین است و یک فیلمسازی خیلی اقتصادی (منظور تجاری است) درس می‌دهند. خیلی تجاری که همه فیلم‌ها یک جور تمام شود، یک جور داستان باشد و اگر سوژه یا پروژه‌‌ای خیلی فرق کند، فرصت پول گرفتن برای ساختن آن خیلی کم است.

تو خودت اینجا (در لندن) سینما خواندی؟

بله، من سینما خواندم.

در کدام دانشگاه؟

دانشگاه سواس.

فیلمسازی خواندی یا مطالعات فیلم؟

مطالعات فیلم، فیلمسازی را هم با «اين سايت» یاد گرفتم؛ هم فیلمسازی و هم فلسفه‌ی فیلم. دلیل شروع کردن «این سایت» هم این بود که می‌خواستیم یک مدرسه داشته باشیم که دانشجویان‌مان بتوانند فلسفه‌ی ديگری یاد بگیرند و روش فیلمسازی آن با مدل انگلیس فرق کند. فلسفه‌ی ما اين است که به سينما يک جنبه‌ی بين‌المللی بدهيم چون سينما يک هنر بين‌المللی است.

چه مدلی مورد نظر شما بود؟

ما فیلم را مثل هنر می‌دانیم، فیلم برای ما فقط فيلم اقتصادی (تجاری) نیست. فقط یک چیزی‌ست، این که در ایران خیلی خوب است. چون ایران مشکل خودش را دارد، فقط ایران اقتصادش یک جوری درست شده که فیلم‌های هنری کنار فیلم‌های اقتصادی زندگی می‌کنند. برای همین توی ایران ما هنر فيلمسازی قوی‌ای داریم، هم فیلم‌های اقتصادی داریم و هم هنری.

امید به همراه پیتر فریزر

خب ببینید، من فکر می‌کنم شما منظورتان سینمای مستقل است که در همه جای دنيا با مشکل مواجه است. فکر می‌کنید که موسسه‌ی شما چه کاری می‌تواند برای فیلمسازهای مستقل بکند؟

بله، من این حرف‌تان را قبول دارم. همه جا برای سینمای مستقل این مشکلات هست. اما در انگلیس یک ذره اين مشکل بيشتر است، چون زبان‌شان هم‌زبان آمریکاست و آمریکا هم بزرگ‌ترین اقتصاد فیملسازی دنیاست. برای همين، فیلم‌های آمریکایی خیلی آسان می‌آید به انگلیس. یعنی کاملا اقتصاد فيلم انگلیس را خراب کرده است.

يعنی فرهنگ آمریکا مسلط و غالب است.

مثلا در فرانسه این مشکل را ندارند و می‌توانند پشت زبان‌شان قایم بشوند، چون هم‌زبان آمریکا نیستند و انگلیسی حرف نمی‌زنند. فرهنگشان ربطی به فرهنگ انگلیسی ندارد. به همین دلیل بود که ما تصميم گرفتيم اين سايت را راه بيندازيم که یک جایی باشد که دانشجویان بتوانند یک فلسفه‌ی تازه در زمينه‌ی سينما یاد بگیرند، یک جور دیگر کار بکنند و یک فیلم دیگر بسازند.

الان چه پروژه‌هایی را در دست دارید، در «این سایت» چه برنامه‌هایی را دنبال می‌کنید؟

«اين سايت» يک موسسه‌ی کوچک مستقل و غيرانتفاعی است که با سواس و بی اف آی کار می‌کند. در اينجا مدارس فيلمسازی خيلی گران هستند و همه نمی‌توانند هزينه‌ی تحصيل در آنجا را فراهم کنند. از اين رو ما تصميم گرفتيم که با کورس‌های فشرده (واحدهای درسی) کوتاه مدت و ارزان، سينما را به علاقمندان ياد بدهيم. ما هم از نظر فنی و هم از نظر اجرايی از فيلمسازان جوان حمايت می‌کنيم.

ما در اين سایت بيشتر درس می‌دهیم، درس‌های کوتاه مدت و درس‌های بلند مدت درباره‌ی انواع فیلمسازی مثل مستند، داستانی و این که چه جوری از دوربين استفاده کنیم، از صدا چه طور استفاده کنیم و مونتاژ. روش ما ترکيبی از تئوری و عمل فيلمسازی است. همه‌ی این پروژه‌ها از یک دید تازه عملی می‌شود.

یعنی متد تازه‌ای برای تدریس دارید؟

یک متد تازه، بله.

این متد را از کجا آوردید، خودتان درست کردید یا از فیلمسازها گرفتید؟

بله، دقیقا. ما به فیلم‌های فیلمسازهایی مثل خانم بنی‌اعتماد نگاه می‌کنیم و می‌بینیم که فیلم‌هایشان خیلی تازه‌اند و با دیدن آنها سعی می‌کنیم یک درس تازه بگیریم. به نظر من داستان گويی در سينما خيلی اهميت دارد و بدون يک داستان قوی، نتيجه يک فيلم بسيار ضعيف خواهد بود.

اما در مورد فيلم‌های اکسپريمنتال اينطور نيست.

حتی فيلم‌های اکسپريمنتال هم نياز به داستان دارند. وقتی می‌گويم داستان منظورم شکل کلاسيک آن نيست. درک اينکه چگونه تجربه کنی، خودش فهميدن چگونه داستان گفتن است. حتی فيلمسازان بزرگی مثل گدار و کيارستمی هم می‌دانند چگونه داستان بگويند و با داستان‌هايشان با مردم ارتباط برقرار کنند. ما نبايد داستان گويی را در سينما فراموش کنيم.

امید، رخشان بنی‌اعتماد و پیتر فریزر

چقدر این کلاس‌های خانم بنی‌اعتماد راضی‌کننده بود برای شما، چقدر به هدف‌هایتان رسیدید؟

می‌توانم انگلیسی حرف بزنم؟ چون اينطوری خيلی راحت ترم.

بله نگران نباش.

می‌خواهم یک چیزی راجع به خانم بنی‌اعتماد بگویم که احساس‌ام فارسی‌ست، اما وقتی می‌خواهم بگویم، فقط به زبان انگلیسی می‌توانم.

فکر می‌کنم در این کلاس ما در یک چیز باهم هم‌عقیده‌ایم. و آن این است که ما از خانم بنی‌اعتماد خیلی یاد گرفتیم. حتی من و پیتر که موسسه را می‌چرخانیم، به عنوان فیلمساز از ایشان خیلی چیزها یاد گرفتیم. چه از نظر تکنیک‌های فیلمسازی و چه سینما به طور کلی. این فقط به فیلمسازی مربوط نمی‌شود، بلکه به زندگی به طور کلی مربوط است و این که او چه انسان نازنینی است.

بنی‌اعتماد یکی از صمیمی‌ترین آدم‌هایی است که من در عمرم دیده‌ام. و یکی ازچیزهای الهام‌بخش او برای من این بود که هرچه انجام داده، با تمام وجودش این کار را کرده است.

ما با او در لندن قدم زدیم و ساعت‌های خوبی باهم داشتیم و او سیزده تا چهارده ساعت پای میز مونتاژ بچه‌ها وقت گذاشت. اما هرچه کرد، با صددرصد وجودش کرد. من او را خیلی تحسین می‌کنم. او انرژی زیادی برای این کار گذاشت و این انرژی از عمق وجود و درونش می‌آید. این درس با ارزشی برای ما بود.

خب فیلم‌ها چه طور بود؟

همه‌ شاگردان توانستند در یک مدت فشرده فیلم‌های خوبی بسازند. تکنیک آنها خیلی متحول شد. آنها چیزهای زیادی درباره‌ی ساختار داستانی، تکنیک‌های مصاحبه و تدوین یاد گرفتند. این مستر کلاس فقط درباره‌ی تدریس نبود، بلکه فراتر از آن بود. روش تدریس ایشان خیلی عالی بود.

آیا قرار است با فیلمسازان ایرانی دیگری هم مستر کلاس داشته باشید؟

بله. ما فیلمسازان دیگری را هم از ایران دعوت کرده‌ایم و بسیاری از آنها دعوت ما را قبول کرده‌اند. ما در گذشته مستر کلاس‌های زیادی داشتیم، اما این نخستین مستر کلاس یک فیلمساز ایرانی بود. من شخصا به سینمای ایران خیلی علاقه دارم و به نظر من یکی از بیانی‌ترین نوع سینمای امروز جهان است.

به علاوه، آوردن یک فیلمساز از ایران به لندن در موقعیت سیاسی فعلی خیلی اهمیت دارد و این یک همکاری بین‌المللی‌ست و کلاس‌های ما هم جنبه‌ی بین‌المللی دارد. در چنین فضای سیاسی که ملت‌ها با هم دشمنی می‌کنند، این کلاس‌ها می‌تواند بین دو ملت و دو فرهنگ پیوند به وجود آورد و ما امیدواریم فیلمسازهای ایرانی بیشتری را دعوت کنیم.

برنامه‌ی آینده‌ی شما چیست؟

ما در ماه می یک جلسه‌ی پرسش و پاسخ با یکی از بهترین کارگردانان انگلیسی، یعنی با مارک لی داریم. در ماه سپتامبر ترم‌های بلندمدت خواهیم داشت و کارگردانانی را دعوت خواهیم کرد که یکی از آنها از بزرگ‌ترین فیلمسازان ایرانی است. اما نمی‌خواهم نام او را فعلا افشا کنم.