موسيقی فيلم‌های کارلوس سائورا

پرویز جاهد

کارلوس سائورا، ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از سینماگران پیشرو و تأثیرگذار سینمای اسپانیا است. فیلم‌های او به خاطر سبک بصری شاعرانه و نگاه رئالیستی و انتقادی‌اش به ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اسپانیا بسیار اهمیت دارد.

سبک سینمایی او رئالیسم شاعرانه است و رگه‌های نیرومندی از نئورئالیزم ایتالیا و سنت سورئالیسم اسپانیایی در آن دیده می‌شود. ترکیب خیال و واقعیت و به کارگیری عناصر سورئال در یک بستر رئالیستی، نشان‌دهنده تأثیر کارهای لوئیس بونوئل، فیلم‌ساز بزرگ اسپانیایی در کارهای سائورا‌ست.

کارلوس سائورا

سائورا در ۱۹۶۵ جایزه خرس نقره‌ای را به خاطر فیلم «Lacaza» که داستانی درباره فقر در اسپانیای دهه شصت بود، به دست آورد. فیلم «به کلاغ‌ها غذا بدهید» او نیز برنده جایزه ویژه هیات داوران کن ۱۹۷۶ شد

یکی از ویژگی‌های فیلم‌های سائورا، استفاده از موسیقی و رقص فلامینکو در کارهای اوست. هیچ فیلم‌ساز اسپانیایی دیگری مانند سائورا، نتوانسته رقص فلامینگو را تا این حد‌ زیبا و شورانگیز در فیلم‌هایش‌ به تصویر بکشد.

فیلم «سالومه» یکی از مشهورترین آثار سائورا‌ست که در آن موسیقی و رقص فلامینکو به عالی‌ترین شکل ممکن، جلوه‌گر شده است. سالومه، داستانی تراژیک و روایتی از روایات انجیل است که بیش از دو هزار سال قبل، در جلیله اتفاق افتاده است.

سالومه، نام یکی از منفورترین زنان در ادبیات مسیحی است. رقصنده‌ای زیبا و جذاب، اما جاه‌طلب با قلبی سیاه که تشنه خون است و از هرود پادشاه عصر می‌خواهد که به پاداش رقص زیبایش، سر یحیی تعمید‌دهنده را برای او بیاورد.

کسی که سالومه، عاشقش بود اما نتوانست با زیبایی افسونگرانه‌اش، او را بفریبد و حال برای انتقام سر او را می‌طلبد. معامله‌ای شیطانی که پاداش رقص را برابر با خون یک انسان مقدس می‌خواهد. سائورا در سالومه، بر جنبه‌های شیطانی و شهوانی شخصیت سالومه تأکید کرده است. سالومه‌ برای سائورا، سمبل آرزو و تمنای جنسی است.

پوستر فیلمِ به کلاغ‌ها غذا بدهید

او عاشق یحیی است اما وقتی یحیی، عشق او را پس می‌زند، مرگ او را آرزو می‌کند. فیلم سالومه، یک باله‌ی سینمایی درخشان و منحصر به فرد است. سائورا، برای غلبه بر محدودیت‌های اجرایی و روایتی این باله، تمام عناصر تاریخی این روایت را حذف کرده و به جای آن بر رقص، موسیقی و نور تأکید کرده است.

موسیقی سالومه، کار آهنگ‌ساز اسپانیایی، روکو بونوس است که آن را بر اساس فرمهای موسیقیایی قدیمی اسپانیا و ریشه‌های فلامینکو ساخته است. روکو بونوس، فارغ‌التحصیل موسیقی از کنسرواتور مادرید و از مشهورترین آهنگ‌سازان فیلم اسپانیایی است که کار خود را در سینما با ساختن موسیقی فیلم «Carreteras Secundarias» ساخته مارتینر لازارو شروع کرد.

بونوس، برای تعدادی از فیلم‌های سائورا، از جمله «ایبریا» و «گویا» نیز موسیقی ساخته است. استفاده از تم‌های فولکلوریک و سنتی اسپانیایی و ترکیب آن با ملودی‌های عربی از ویژگی های موسیقی فیلم سالومه است.

نقش سالومه را در فیلم، آیدا گومز، رقصنده و کوریوگرافر برجسته اسپانیایی بازی می‌کند که طراحی رقص فیلم را نیز انجام داده است. شاید هیچ رقصنده دیگری مثل آیدا گومز نمی‌توانست ریتم‌های زیبا و چرخش‌های موزون رقص فلامینکو را با این کیفیت وقدرت در فیلم سائورا، اجرا کند.

صحنه‌ای از فیلمِ تانگو

کارلوس سائورا، فیلم «تانگو» را در ۱۹۹۸ در بوینوس‌آیرس ساخت. پژوهشی روانکاوانه در عشقی مثلثی، که بین یک زن و دو مرد شکل می‌گیرد. همانند بیشتر کارهای سائورا، موسیقی و رقص از عناصر مهم این فیلم است. اما بر‌خلاف فیلم‌سازان دیگر که دوربین آنها، اغلب بر حرکت پاهای رقصنده متمرکز می‌شود؛ دوربین سائورا، کل پیکر رقصنده را در قاب تصویر قرار می‌دهد.

موسیقی فیلم تانگو، ساخته آهنگ‌سازی است به نام لالو شفرین. موسیقیدانی آرژانتینی‌تبار و از نوازندگان و آهنگ‌سازان برجسته جاز. شفرین، از مهم‌ترین آهنگ‌سازان هالیوود است و برای فیلم‌های بسیاری از جمله ظهور و سقوط رایش سوم، لوک خوش‌دست، بولت، سه تفنگدار، هری کثیف و بچه سین‌سیناتی موسیقی ساخته است. برای موسیقی فیلم تانگوی سائورا، شفرین از موسیقی جوزپه وردی آهنگ‌ساز بزرگ ايتاليايی، الهام گرفته است.

اما «به کلاغ‌ها غذا بدهید» محصول ۱۹۷۶، مهم‌ترین اثر سینمایی کارلوس سائورا و در واقع شاهکار اوست. درامی تمثیلی از وضعیت فاشیستی اسپانیا در دوران حکومت فرانکو. این فیلم در زمره یکی از بهترین آثار سیاسی سینمای اسپانیا است که با زبانی سمبلیک و استعاری، به روان‌شناسی سیاسی یک دوره تاریخی سیاه و هولناک در تاریخ معاصر اسپانیا می‌پردازد. تصویری درخشان از معصومیت، مرگ، اندوه و خود ویرانگری که از دریچه چشم دخترهشت ساله‌ای بنام آنا به نمایش گذاشته می‌شود.

جرالدین چاپلین در فیلمِ به کلاغ‌ها غذا بدهید

آنا مادرش را از دست داده و بر این باور است که پدر فاشیست‌اش او را از بین برده است. به این دلیل با سم کشنده‌ای که درست کردن آن را از مادرش آموخته‌، پدر را به قتل می‌رساند. پس از آن، فیلم به بیست سال بعد می‌رود و آنای جوان را می‌بینیم که خاطرات غم‌انگیز و هولناک دوران کودکی را به یاد می‌آورد و با کابوس‌ها و تخیلات عذاب‌آورش درگیر است.

عنوان فیلم برگرفته از یک ضرب‌المثل اسپانیایی است: «‌به کلاغ‌ها غذا بدهید تا بعد چشم‌هایتان را از کاسه درآورند.» و اشاره دارد به آدم‌هایی که بچه‌های ناخلفی تربیت می‌کنند. اما در این فیلم، استعاره‌ای است از رفتارهای شورشی و عصیان‌گرانه کودکان در برابر اقتدار خانواده و نظام پدرسالار که تمثیلی از نظام فاشیستی حاکم بر اسپانیا در دوران فرانکوست.

پدر، نماینده رژیم فرانکوست و مادر بیمار همان اسپانیای بیمار و زجر‌کشیده است که زیر چکمه‌های استبداد فرانکو نفس می‌کشد. آنا و خواهرش، سمبل اسپانیای امروزند که با روحیه ای آنارشیستی دست به خشونت و ویرانگری می‌زنند، به این امید که اسپانیای تازه‌ای بسازند.

آهنگی را که اکنون خواهید شنید، نامش هست «چرا می‌روی» (Porque te Vas) که جینت (Jeanette) خواننده مشهور آمریکایی آن را به زبان اسپانیایی، خوانده است. خواننده‌ای که از دوازده سالگی در اسپانیا زندگی کرده و به هر دو زبان انگلیسی و اسپانیایی آواز می‌خواند.

لهجه انگلیسی او در این آهنگ، یادآور مادر آنا است که نقش او را در فیلم، جرالدین چاپلین بازیگر آمریکایی (دختر چارلی چاپلین و همسر سابق سائورا) بازی می‌کند که اسپانیایی را با لهجه انگلیسی در فیلم ادا می‌کند. این آهنگ، ساخته خوزه لوییس پرالس است و علیرغم ریتم نسبتاً تند آن، درونمایه‌ تلخ و غمناکی دارد.