هنر ضد جنگ

پرویز جاهد

جایزه ترنر (Turner) یکی از مهم‌ترین و معتبرترین جوایز هنری بریتانیا در حوزه هنرهای تجسمی است که هر ساله به یک هنرمند به خاطر ارائه اثری مدرن، خلاقه و غیرمتعارف تعلق می‌گیرد.

این جایزه به ابتکار موزه «تیت مدرن» (Tate Modern) بریتانیا در سال ۱۹۸۴ بنیان گذاشته شد و به یاد ویلیام ترنر نقاش رمانتیک قرن نوزدهمی بریتانیا نام‌گذاری گردید. ارزش نقدی این جایزه ۲۵ هزار پوند است که اغلب به وسیله حامیان ثروتمند گالری تیت و کلکسیونرهای مستقل آثار هنری تأمین می‌شود.

نمایشگاه سال ۱۹۸۴ نامزدهای دریافت جایزه ترنر در گالری تیت مدرن لندن

این جایزه بر خلاف جوایز مرسوم در این حوزه به بزرگ‌ترین هنرمند زنده بریتانیا تعلق نمی‌گیرد؛ بلکه معمولاً به هنرمندان (زیر ۵۰ سال) اهدا می‌شود که با آثار جدیدشان تأثیر عمیقی بر هنر مدرن بریتانیا می‌گذارند.

نخستین برنده این جایزه مالکوم مورلی بود؛ هنرمندی گمنام که در آمریکا می‌زیست. دیمین هرست، تریسی امین، انیش کاپور و گیلبرت و جرج از جمله هنرمندانی بودند که در سال‌های گذشته با دریافت این جایزه به شهرت رسیدند.

در طول سال‌های گذشته همواره انتقادها و اعتراض‌های زیادی نسبت به معیارها و رویکرد هنری داوران ترنر وجود داشته است. منتقدان از گرایش افراطی این جایزه به سمت هنر آبستره و کانسپچوال (مفهومی) و بی‌اعتنایی آن به واقعیت‌های اجتماعی و زندگی واقعی مردم انتقاد کرده و خواهان تجدید نظر در معیارها و پارامترهای تعیین‌کننده در گزینش بهترین هنرمند مدرن سال بوده‌اند.

اما اهدای جایزه ترنر امسال به مارک والینگر (Mark Wallinger) هنرمند ضدجنگ، می‌تواند نشانه‌ای از تغییر معیارهای اهداکنندگان این جایزه تلقی شود. جایزه‌ای که احتمالاً تا حد زیادی انتظارات منتقدان آن را هم برآورده کرده است.

مارک والینگر برنده جایزه ترنر ۲۰۰۷ در کنار اثر هنری ضدجنگش

اثر هنری مارک والینگر، چیدمانی (Installation) از ۶۰۰ پلاکارد، عکس و پوستر است که مجموعاً و در کنار هم، علیه واقعیت موجود در عراق عمل می‌کند و به بیانیه ضدجنگ محکمی تبدیل می‌شود.

والینگر اثر هنری اش را با الهام از حرکت اعتراضی برایان هاو (Brian Haw) فعال سیاسی ضدجنگ در مقابل پارلمان بریتانیا خلق کرده و نام آن را دولت بریتانیا (State Britain) گذاشته است.

مارک والینگر هنگام دریافت جایزه‌اش از دست دنیس هاپر بازیگر و فیلم‌ساز ضدجنگ آمریکایی در لیورپول، از مبارزات صلح‌طلبانه و ضدجنگ برایان هاو پشتیبانی کرده و خواهان پایان یافتن اشغال عراق و خروج نیروهای بریتانیایی از این کشور شد.

وی گفت: «برایان هاو انسان برجسته‌ای است که در طول شش سال گذشته مبارزه‌ای را علیه حماقت و رفتار متکبرانه حکومت ما در پیش گرفته است. او آخرین صدای مخالفی است که در این کشور شنیده می‌شود. سربازان ما را به خانه برگردانید؛ حقوق ما را رعایت کنید و به مردم اعتماد داشته باشید. مبارزه برای کسب این آزادی‌ها و نگهداری آن‌ها کار مهمی است.»

برایان هاو فعال سیاسی ضدجنگ و الهام بخش مارک والینگر

برایان هاو نیز که هنوز چادر ضدجنگش در مقابل پارلمان بریتانیا برپاست، در این مراسم شرکت داشت. وی در سخنرانی خود گفت: «هیچ هنری نمی‌تواند واقعی‌تر از اثر مارک والینگر باشد. وقتی او اولین بار به سراغم آمد و ایده‌اش را با من در میان گذاشت، من مؤدبانه به او گفتم گم شود. اما بعد متوجه شدم که قلب او نیز مانند من، برای مردم می‌تپد.»

برایان هاو بارها به خاطر تظاهرات ضدجنگش در برابر پارلمان بریتانیا با مأموران پلیس درگیر شده است. اخیراً قانونی در بریتانیا تصویب شده که برگزاری تظاهرات غیرقانونی در محدوده یک کیلومتری پارلمان بریتانیا را منع کرده است.

مارک والینگر و دنیس هاپر بازیگر آمریکایی

مارک والینگر به پیروی از شیوه برایان، از ابزار مختلفی از جمله سرپناه‌های مشمایی و برزنتی و خرسک‌هایی که تی‌شرت‌هایی با شعارهای طرفداری از صلح پوشیده‌اند، استفاده کرده است. وی در بازسازی کار برایان هاو و انتقال حرکت اعتراضی او به یک حوزه وسیع‌تر، در اثر هنری‌اش پرسش‌های مهمی را درباره آزادی بیان و تضعیف حقوق مدنی مطرح کرده است.

داوران جایزه ترنر، اثر او را درونی و از نظر تاریخی بسیار مهم توصیف کرده‌اند. اثری که به اعتقاد آن‌ها، بیینده را در فضای احساسی اعتراض قرار می‌دهد. در بیانیه داوران این جایزه آمده: «این اثر، بیانیه خشن سیاسی را با توانایی هنر در بیان حقایق بنیادین انسانی به هم می‌آمیزد.»

مارک والینگر برنده جایزه ترنر ۲۰۰۷

والینگر ۴۸ سال دارد و در طی دو دهه گذشته فعالیت‌های مختلف هنری و رسانه‌ای داشته؛ از روزنامه‌نگاری گرفته تا نقاشی، مجسمه‌سازی، تئاتر، فیلم‌سازی و اینستالیشن. تم‌های آثار او غالباً سیاسی و مذهبی‌اند و با اعتقادات انسان سر و کار دارند.

والینگر در سال ۱۹۹۹ نخستین هنرمندی بود که مجسمه‌ای از مسیح را که توسری خورده به نظر می‌رسید، در میدان ترافلگار لندن به نمایش گذاشت. مسیح او چنان بود که انگار در میان انسان‌های مدرن گم شده است.

اتاق تاریک عکاسی مایک نلسن نامزد دریافت جایزه ترنر ۲۰۰۷

کارهای او بسیار هوشمندانه، نافذ و گزنده‌اند و یادآور آثار مارسل دوشان در هنرهای تجسمی و جیمز جویس در ادبیات است.

استفاده از تمهیدات بصری و نمایشی متنوع مثل توهمات اپتیکی، تغییر لباس و قیافه و ناپدید شدن و نیز بازی های کلامی و زبانی، مثل استفاده از جناس مقلوب و آناگرام (جابه‌جایی و تغییر حروف کلمات به منظور ساختن مفاهیم جدید و متناقض) از ویژگی‌های کارهای او محسوب می‌شوند.

والینگر در سال ۲۰۰۰ فیلمی ساخت با عنوان «در قلمرو پادشاهی» که ورود مسافران به فرودگاه لندن را به ورود ارواح به بهشت تشبیه کرده بود.

رقبای والینگر برای دریافت جایزه ترنر عبارت بودند از مایک نلسون (بازسازی اتاق تاریک عکاسی) ناتان کولی (با عنوان «امید و افتخار» که تصویری از منازل انگلیسی است؛ پوچ و توخالی) و زرینه بهیم جی ( مطالعه‌ای در تاریخ پردرد و رنج ممالک استعمارزده آفریقا، هندوستان و زنگبار)