مدرن، تجربی، پيش‌گويانه

از «اينجا» بشنويد.

در برنامه‌ی اين هفته، موسيقی فيلم "ميدنايت اکسپرس" (Midnight Express) ساخته‌ی جيورجيو مورودر، آهنگساز ايتاليايی، را برای شما در نظر گرفته‌ام.
ميدنايت اکسپرس نام فيلمی است ساخته‌ی آلن پارکر (اين فيلم در ايران با عنوان قطار سريع‌السير نيمه‌شب مطرح است اگرچه در فيلم قطاری درکار نيست بلکه ميدنايت اکسپرس رمزی است در بين زندانيان برای فرار) که فيلمنامه‌ی آن را اليور استون بر اساس رمان اتوبيوگرافيکال بيلی هيز (Billy Hayes) نوشته و برد هريس و جان هرت در آن بازی می‌کنند.

جلد فيلم "ميدنايت اکسپرس"

برد هريس در نخستين فيلم سينمايی خود در نقش بيلی هيز بازی بسيار خوبی ارائه کرد. بازيگر جوانی که چند سال قبل به خاطر ابتلا به بيماری ايدز درگذشت.
ميدنايت اکسپرس داستان واقعی بيلی هيز، دانشجوی جوان آمريکايی، است که در سال 1970 به خاطر حمل مواد مخدر به وسيله پليس ترکيه در فرودگاه استانبول دستگير شد و به 4 سال زندان محکوم گرديد. اما پس از گذراندن دوران محکوميت خود در حالی که تنها 50 روز به آزادی‌اش مانده بود، دادگاه عالی ترکيه در يک تجديد نظر او را به 30 سال حبس محکوم کرد. هيز در زندان مورد تحقير، شکنجه، و آزار جسمی و روحی قرار می‌گيرد. اما پس از کشتن زندان‌بانی که قصد تجاوز به او را دارد، موفق می‌شود که از زندان استانبول فرار کند و بعد از عبور از مرز يونان خود را به آمريکا برساند.

آلن پارکر

فيلم آلن پارکر به خاطر ارائه‌ی تصويری خشن و سياه از جامعه‌ی ترکيه مورد انتقاد شديد مقام‌های ترکيه و برخی از منتقدان فيلم قرار گرفت و به خاطر لحن نژادپرستانه‌ی آن محکوم شد. بعدها بيلی هيز، نويسنده‌ی رمان، و اليور استون، فيلمنامه‌نويس آن، نيز به نحوه‌ی به تصوير کشيده شدن ترک‌ها در فيلم اعتراض کردند. بيلی هيز گفت که آلن پارکر ترک‌ها را به صورت هيولا ترسيم کرده و او هيچ وقت نگفته که مورد تجاوز يا آزار جنسی زندان‌بانان ترک واقع شده است. اليور استون نيز در سال 2004 در ديدارش از ترکيه به خاطر اين فيلم از ملت ترکيه عذرخواهی کرد. او گفت که برای دراماتيک‌تر کردن داستان برخی از واقعيت‌ها را تغيير داده ولی نه تا آن حد که در فيلم آلن پارکر تصوير شده است. از آنجا که دولت ترکيه اجازه‌ی فيلمبرداری در خاک اين کشور را نداد، آلن پارکر به ناچار آن را در يونان و جزيره‌ی مالت فيلمبرداری کرد.

اما واقعيت اين است که پيام فيلم آلن پارکر نژادپرستانه نيست اگرچه حرف‌های هيز در دادگاه وقتی که خطاب به قضات می‌گويد من از ملت شما متنفرم می‌تواند به نژادپرستی تعبير شود اما می‌توان آن را به عنوان واکنش تند و خشم‌آلود متهمی که به خاطر ارتکاب جرمی نه چندان بزرگ به مجازاتی سنگين محکوم شده و شکنجه‌ها و آزارهای جسمی زيادی را متحمل شده توجيه کرد. شايد آلن پارکر در ارائه‌ی تصويری سياه از ترکيه اغراق کرده و جامعه، قانون، و پليس آن را خشن، وحشی، و از نظر اخلاقی فاسد و منحرف نشان داده باشد اما واقعيت اين است که تصاويری مشابه آن را در فيلم‌ها و ادبيات داستانی خود ترکيه نيز می‌توان جستجو کرد.

بيلی هيز قهرمانی با ويژگی‌های مثبت و متعالی نيست بلکه ضد قهرمانی است که به خاطر قاچاق مواد مخدر دستگير شده اما پارکر او را طوری تصوير می‌کند و در موقعيتی قرار می‌دهد که همذات‌پنداری تماشاگر را برمی‌انگيزد، ضمن آنکه حقوق او را به عنوان يک انسان از منظر حقوق بشر يادآور می‌شود و رفتار غيرانسانی پليس و زندان‌بانان ترکيه را با متهمان محکوم می‌کند. ميدنايت اکسپرس فيلمی است که اگر امروز ديده شود، زندان‌های مخوف گوانتانامو و ابوغريب را در ذهن تماشاگر زنده می‌کند.

جيورجيو مورودر

موسيقی فيلم ميدنايت اکسپرس را جيورجيو مورودر(Giorgio Moroder) آهنگساز ايتاليايی ساخته. مورودر از اوايل دهه‌ی هفتاد فعاليت حرفه‌ای‌اش را به عنوان آهنگساز شروع کرد. بيشتر در زمينه‌ی موسيقی الکترونيک کار می‌کند و ساز اصلی‌اش سينتی سايزر است. کارهايی که او با سينتی سايزر کرده بسيار مبتکرانه و نوآورانه بود و تأثير عميقی بر موسيقی الکترونيک و کارهای آهنگسازان مهم اين ژانر يعنی دونا سامر (Donna Summer) و گروه اسپارکز (Sparks) گذاشت. موسيقی مورودر مثل آثار ونجليز کيفيتی اکسپريمنتال و فوتوريستی دارد. آلبوم E = MC2 او بسيار مشهور است. او همچنين آلبوم‌هايی با اسم Munich Machine نيز بيرون داده است.

مورودر آهنگسازی است که برای فيلم‌های بسياری موسيقی ساخته که از ميان آنها داستان بی‌پايان، فلش دنس، آمريکن ژيگولو، مردم گربه‌ای، و صورت‌زخمی از همه مشهورترند. به علاوه او به خاطر موسيقی ميدنايت اکسپرس جايزه‌ی اسکار بهترين آهنگساز سال 1978 را به دست آورد. يکی از کارهای ماندگار جيورجيو، موسيقی‌ای است که در سال 1984 برای فيلم صامت متروپوليس، شاهکار فريتز لانگ، ساخت. يک موسيقی راک اندرول مدرن که با درونمايه‌ی صنعتی، فوتوريستی، و پيش‌گويانه‌ی فيلم کاملاً مطابق بود. به علاوه او ميان‌نويس‌های فيلم را به زيرنويس تبديل کرد و سرعت پخش آن را به 24 فريم رساند که باعث کوتاه‌تر شدن زمان فيلم نسبت به نسخه‌ی اصلی شد.

موسيقی ميدنايت اکسپرس متشکل از چند قطعه‌ی سازی و آوازی است که همه‌ی آنها بر مبنای تم ميدنايت اکسپرس و با سينتی سايزر و گيتار اجرا شده‌اند، تمی که در زمان و نوع خود بسيار تازه و مدرن بود و بعدها الهام‌بخش گروه‌هايی مثل کی هولز (K-Holes) و اکستزی (Ecstasy) شد. قطعه‌ی Chase يا تعقيب، قطعه‌ی راک تکنو تند و پرهيجان است که در بسياری از برنامه‌های تلويزيونی و بازی‌های ويدئويی مثل گيم Grand Theft Auto پلی استيشن 2 از آن استفاده شده است. قطعه‌ی Istanbul Blues نام آهنگی است که بر اساس تم‌های بلوز ساخته شده و ديويد کسل آن را اجرا کرده است. صدای ديويد کسل طنين صدای بی‌بی‌کينگ، سلطان بلوز، را دارد.

کريس بنت نيز آهنگی را بر اساس تم ميدنايت اکسپرس در اين فيلم اجرا می‌کند. صدای او نيز يادآور صدای دايانا راس است. بيشتر قطعات با درونمايه و ريتم فيلم هماهنگ‌اند اما قطعاتی مثل چرخ (Wheel) يا Cacaphoney که با آواز کر نيز همراهند با داستان و فضای فيلم تناسب چندانی ندارند و بيشتر مناسب تريلرهای ترسناک و علمی-تخيلی به نظر می‌رسند تا فيلمی رئاليستی درباره‌ی زندان‌های ترکيه. تم عشق زيباترين و ملايم‌ترين آهنگ در ميان آهنگ‌های اين فيلم هست که آن هم وارياسيون ديگری بر اساس تم اصلی موسيقی اين فيلم است.