موسیقی صلح و دوستی

پرویز جاهد

سینمای خاورمیانه خصوصا سینمای لبنان، فلسطین و اسرائیل در چند سال گذشته جهش چشمگیری داشته است. بحران‌ها و تنش‌های سیاسی و کشمکش‌های نظامی در این منطقه از جهان منجر به خلق ساختارهای سینمایی تازه و متنوعی شده که با ساختارهای سینمایی مسلط هالیوود در چالش است. فیلمسازانی چون ایلیا سلیمان، علی ناصر و هانی ابواسعد در جستجوی کسب هویت سینمایی، تعهد سیاسی را با حساسیت هنری گره زده‌اند و بیان سینمایی ویژه‌ای را شکل داده‌اند.

برنامه را اینجا بشنوید.

فیلم‌های آن‌ها علیرغم کشتارها و خشونت‌های جاری در منطقه، نویدبخش روزهای صلح و آرامش آینده‌اند. به‌علاوه این فیلم‌ها نشان می‌دهند دو ملت فلسطین و یهود، با وجود خصومت‌ها و نفرت‌های کهنه و تاریخی و مرزبندی‌های سیاسی و ایدئولوژیک، می‌توانند با هم دوست باشند و به شکل صلح آمیزی در کنار هم زندگی کنند.

همکاری فیلمسازان و موسیقی‌دانان عرب و یهود در زمینه تولید فیلم، نشانه‌ای از این گرایش به زندگی دوستانه و مسالمت‌آمیز است. «ناچوم هیمن»، آهنگساز برجسته اسرائیلی است که با بسیاری از فیلمسازان عرب از جمله علی ناصر فیلمساز فلسطینی در فیلم «راه شیری» کار کرده است.
راه شیری، فیلمی تاریخی است درباره وقایع سال‌های دهه شصت و درگیری فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در جلیله. فیلمی که بخشی از تاریخ معاصر فلسطین را که اغلب نادیده گرفته شده روایت می‌کند. همچنین موسیقی فیلم مستند (Kav Hatefer) ساخته فیلمساز اسرائیلی «میچا شگریر» را که درباره مرزبندی میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌هاست، ساخته‌است.

ایلیا سلیمان، مشهورترین فیلمساز فلسطینی

«ایلیا سلیمان» اینک مشهورترین فیلمساز فلسطینی است. فیلمسازی که به خاطر فیلم مشیت الهی (Divine Intervention) که یک تراژی - کمدی در باره سرزمین‌های اشغالی فلسطین است، برنده جایزه بزرگ هیأت داوران کن در سال ۲۰۰۲ شده است. سبک کمدی او را با ژاک تاتی و باستر کیتون مقایسه کرده‌اند. در فیلم‌های او مسائل حاد و پرتنش فلسطین امروز، بحران هویت، خشونت سربازان اسرائیلی و سرکوب مردم فلسطین به زبان طنزآمیزی بیان شده. «وقایع نگاری یک نابودی» نخستین فیلم سلیمان است که در سال ۱۹۹۶ ساخت و جایزه بهترین فیلم فستیوال ونیز را به‌دست آورد. سلیمان در این فیلم از صدای ناتاشا اطلس خواننده محبوب عرب استفاده کرده است.

پوستر فیلم «مشیت الهی» به کارگردانی ایلیا سلیمان

«هانی ابواسعد» فیلمساز فلسطینی مقیم هلند است که فیلم «اینک بهشت» او در سال ۲۰۰۶ جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی را کسب کرد. فیلمی جسورانه و تکان دهنده که آخرین روزهای زندگی دو بمب گذار انتحاری و عملیات شهادت‌طلبانه آن‌ها را روایت می‌کند.

در این فیلم دو نوجوان فلسطینی که قصد شرکت در یک عملیات شهادت‌طلبانه در اسرائیل را دارند، وارد یک فروشگاه ویدئویی می‌شوند که یکی از قفسه‌های آن مربوط به فیلم‌های اعتراف کسانی است که در عملیات انتحاری شرکت کرده و از بین رفته‌اند. آن‌ها پیش از عملیات، حرف‌های خود را با دوربین ویدیو ضبط کرده و انگیزه‌های خود را از شرکت در عملیات بیان کرده‌اند. دو جوان شهادت‌طلب، شب آخر را با خانواده خود می‌گذرانند اما به خاطر حفظ اسرار نظامی و اعتقادی، نمی‌توانند با آن‌ها خداحافظی واقعی کنند.

پوستر فیلم «اینک بهشت» به کارگردانی هانی ابواسعد

هانی ابواسعد در ۱۹۸۰ به هلند مهاجرت کرد، در دانشگاه هارلم مهندسی خواند و سال‌ها به عنوان مهندس هواپیما در هلند کار کرد. او با اینکه پاسپورت اسرائیلی داشت اما وقتی فهمیدند که یهودی نیست از کار برکنار شد. پس از آن او به فیلمسازی روی آورد و مستندهای زیادی درباره فلسطین و مسائل آن ساخت که مستند فورد ترانزیت (Ford Transit) یکی از مشهورترین آن‌هاست. فیلمی درباره یک راننده تاکسی که در سرزمین‌های اشغالی مسافرکشی می‌کند. فیلمساز با او همراه می شود و از طریق او زندگی روزمره مردم فلسطین را در مناطق اشغالی دنبال کرده و بیننده را با اعتقادات آن‌ها درباره اسلام، اسرائیل، جرج بوش و تروریست‌‌ها آشنا می‌سازد.

یک سفر پرمخاطره و جذاب که هر مسافر داستانی برای گفتن دارد و راننده بیشتر از همه آن‌ها. تلویزیون آلمان به خاطر بازی یک بازیگر فلسطینی در نقش یک سرباز بی‌رحم اسرائیلی از پخش این فیلم خودداری کرد اما در هلند از آن استقبال شد. آهنگ‌هایی را که مایا نصری، خواننده زن عرب در این فیلم خوانده هرگز نمی‌توان فراموش کرد خصوصا آهنگ یا وهسنی (Ya Wahishni).

و اما «رندا‌ چهال سباگ» فیلمساز زن لبنانی است که بیشتر فیلم‌هایش با سانسور در لبنان مواجه بوده‌است. او را وجدان بیدار سرزمین لبنان خوانده‌اند. فیلم بادبادک (The Kite) او که شیر نقره‌ای فستیوال ونیز را کسب کرد، داستان عاشقانه یک دختر لبنانی و یک سرباز اسرائیلی است که در ایست بازرسی مرزی خدمت می‌کند. رندا خود زنی مسلمان است که با مردی مسیحی ازدواج کرد و به این خاطر مورد انتقاد و سرزنش مسلمانان تندرو قرار گرفت و به مرگ تهدید شد.

پوستر فیلم «بادبادک» به کارگردانی رندا چهال سباگ

بادبادک فیلمی صلح طلبانه است و رندا خود آن را یک داستان پریان مربوط به دورانی وحشتناک خوانده است. می‌گوید: «من به ارتباط بین آدم‌های مختلف از سرزمین‌های گوناگون اعتقاد دارم حتی اگر سیم خاردار آن‌ها را جدا کرده باشد. در بادبادک نه شعاری در کار است و نه آدم خوب و نه آدم بد. فیلم از اول تا آخر مثل یک رویاست.»

رندا در فیلم اولش با نام مردم متمدن (The Civilized People) که کمدی سیاهی درباره جنگ داخلی در لبنان بود، این پرسش را پیش کشید که چه کسی مسئول کشتار بیش از یک‌صدهزار لبنانی است که در فاصله بین ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ کشته شده و هفده هزار نفری که در طول جنگ داخلی ناپدید شده‌اند. او می‌گوید: «این جنگ ماست. ما نباید نقش آدم‌های بی‌گناه را بازی کنیم. ما مسئول هر گلوله‌ای هستیم که شلیک می‌شود و تا زمانی که آن را قبول نکنیم یک ملت نخواهیم بود.»
فیلم مردم متمدن علیرغم ستایش‌های بین‌المللی، در لبنان توقیف شد و تا کنون به نمایش درنیامده است. اداره سانسور لبنان از رندا خواست تا ۵۰ دقیقه از فیلم را کوتاه کند اما او زیر بار نرفت و ترجیح داد فیلمش بایگانی شود.

استفاده از صدای خوانندگان زن عرب در فیلم‌های فلسطینی و لبنانی، یک سنت سینمایی است و علاوه بر فضاسازی، هویت بومی ویژه‌ای به آن‌ها بخشیده است. رندا چهال نیز در فیلم بادبادک از صدای گرم و زیبای «سعاد مسی» خواننده حنجره طلایی الجزایر استفاده کرده است.

صدای سعاد مسی را در اغلب فیلم‌های لبنانی می‌‌توان شنید. او بیشتر با گروه موسیقی رپ لبنانی به نام (Soapkills) کار می‌کند. همان گروهی که آهنگ مشهور تانگو را در فیلم مشیت الهی ایلیا سلیمان اجرا کرده است.

نوا، خواننده اسرائیلی- یمنی که در بسیاری از فیلم‌های تولید منطقه خاورمیانه می‌خواند

صدای «نوا» (Noa) خواننده بزرگ اسرائیلی و در اصل یمنی را نیز در بسیاری از فیلم‌های تولید منطقه خاورمیانه می‌توان شنید. دنیل وکس من، فیلمساز یهودی، فیلم مستندی در باره او ساخته است با عنوان ترمینال که نوا در آن تعدادی از بهترین ترانه‌هایش را می‌خواند.

«سفر جیمز به اورشلیم» فیلمی مستند و ساخته رعنان الکساندروویچ، فیلمساز یهودی است که به شرح مصائب سفر یک زائر به سرزمین مقدس می‌پردازد. موسیقی آن را ایهود نبی(Ehud Banay) ساخته که ترکیبی از موتیف‌های آفریقایی با تم‌های یهودی و بسیار اکسپریمنتال است.