ما نويسنده‌ايم يا مولف

پرويز جاهد

نخستين جشنواره بين المللی فيلمنامه‌نويسان جهان

نخستين جشنواره بين المللی فيلمنامه‌نويسان جهان از سوم تا ششم جولای در شهر کوچک و بسيار زيبای چلتنهم (Cheltenham) انگلستان برگزار شد. در اين جشنواره که به منظور بررسی حقوق فيلمنامه‌نويسان در سينمای امروز جهان و تدوين دستور العملی برای جلوگيری از پايمال شدن حقوق آنها به وسيله کارگردان‌ها و کمپانی‌های فيلمسازی برگزار شد، فيلمنامه‌نويسان و نويسندگان مشهوری چون ديويد هير (نويسنده فيلمنامه ساعت‌ها)، دايانا اوسانا (نويسنده فيلمنامه کوهستان بروک بک و برنده اسکار بهترين فيلمنامه)، تونی جوردن (نويسنده فيلمنامه Hustle)، شوان اسلووو (آتش گرفتن)، ديويد تامپسون(نويسنده و مورخ سينما)، کريستوفر اسميت (جدايی)، ابی مورگان (راه آجری)، مايکل گولدنبرگ (نويسنده فيلمنامه هری پاتر و فرمان ققنوس)، آنتونی هوروويتس (شکننده طوفان) و اشلی فاروآ (زندگی بر روی مريخ) شرکت کردند. همچنین نمايندگانی از بی.بی.سی، آی.تی وی، Film4 و انجمن فيلم بريتانيا (UK Film Council) نيز در اين گردهمايی حضور داشتند.

دعوای فيلمنامه‌نويس و کارگردان

مهم‌ترين خواسته اين فيلمنامه‌نويسان در اين گردهمايی، شناسايی حقوق آنها به عنوان يک مولف در سينما بود. موضوعی که از ديرباز در سينما مطرح بوده و دعوای قديمی بين کارگردان و نويسنده فيلمنامه به حساب می‌آيد. خاطرات نويسندگان مشهوری چون ويليام فاکنر، ريموند چندلر، دشيل همت و بسياری ديگر از کار در هاليوود، عموما حاکی از نارضايتی آنها از کار در سينما بوده‌است. اخيرا نيز درگيری و تنش بين گيلرمو آرياگا فيلمنامه‌نويس خلاق مکزيکی با آلخاندرو گونزالس ايناريتو فيلمسازی که او سه فيلمنامه درخشان امورس پروس، 21 گرم و بابل را برايش نوشته، بر سر حقوق مولف اوج گرفته و به پايان همکاری خلاقانه اين دو زوج موفق هنری انجاميد. آرياگا که از امضاکنندگان و مدافعين بيانيه فيلمنامه‌نويسان است، می گويد که او مخالف هرگونه حق تاليف انحصاری چه برای کارگردان و چه فيلمنامه‌نويس است. به اعتقاد او اگر قرار است حقوقی برای مولف يک فيلم تعيين شود بهتر است روش متعادل تری اتخاذ شود. به گفته آرياگا، به رسميت شناختن حقوق نويسنده عامل اصلی تنش بين او و گونزالس بوده است.

گيلرمو آرياگا، فيلمنامه‌نويس بابل و 21 گرم

ديويد پيرسون مدير جشنواره فيلمنامه‌نويسان در اهميت برگزاری آن گفته است:«اين جشنواره نشان دهنده اشتها برای تجمع و تبادل نظر بين فيلمنامه‌نويسان سراسر جهان است و ما در آينده آن را توسعه خواهيم داد. نويسندگان جوان بسياری به ما نوشته‌اند که اين جشنواره به آنها نيرو و انگيزه تازه ای برای نوشتن داده‌است.».
در اين جشنواره علاوه بر تدوين بيانيه در زمينه حقوق نويسندگان فيلمنامه، بحث‌ها و گفتگوهای طولانی پيرامون موضوعات مهمی چون تحول در فيلمنامه، اقتباس سينمايی از روی آثار ادبی، شيوه‌های جديد توزيع فيلمنامه و جايگاه فيلمنامه‌نويسان امروز اسپانيا نيز در گرفت.

دايانا اوسانا نويسنده فيلمنامه کوهستان بروک بک درباره شيوه کارش و فيلمنامه جدیدش، ماه کومانچی توضيح داد. وی همچنين در يک نشست، به همراه ابی مورگان فيلمنامه‌نويس انگليسی درباره موقعيت زنان نويسنده در سينمای امروز هاليوود حرف زد.

آيا ما نويسنده‌ايم يا مولف؟ عنوان سخنرانی ويليام (بيل) نيکولسون، نويسنده فيلمنامه‌‌های گلادياتور، سرزمين سايه‌ها و عصر طلايی بود که بر تعيين نقش واقعی مولف در سينما متمرکز شده بود. نيکولسون همچنين درباره اقتباس از زندگی واقعی در سينما صحبت کرد و تجربيات خودش را در تبديل زندگی واقعی به درام و اينکه درام با زندگی چه می‌کند با شرکت‌کنندگان در ميان گذاشت.

روان جوفی نويسنده فيلمنامه زندگی پنهان نيز درباره اينکه چرا خلاقيت يک فيلم محصول کار نويسنده است، سخنرانی کرد. موضوع سخنرانی ايزابل ری نولد استاد فيلمنامه‌نويسی دانشگاه مونترال کانادا درباره آنچه که نويسندگان جديد ضروری است که بدانند، بود. همينطور سيمون ون دی بورو درباره ده نکته که يک فيلمنامه‌نويس وقتی درباره يک صحنه تيپيکال دراماتيک می‌نويسد، بايد در ذهن داشته باشد، حرف زد.
ابی مورگان نويسنده فيلمنامه، سارا گاورون، کارگردان و کاترين باتلر، نماينده Film4 به بيان تجربه مشترک خود در اقتباس از رمان راه آجری (Brick Lane) نوشته مونيکا علی برای فيلم پرداختند.

در کنار بحث‌ها و سخنرانی‌ها، کارگاه‌های فيلمنامه‌نويسی نيز با حضور برخی از فيلمنامه‌نويسان مهمان در جشنواره برای دانشجويان سينما و علاقمندان فيلمنامه‌نويسی برگزار گرديد.

بيانيه جشنواره برلين

علاوه بر جشنواره چلتنهم، در جشنواره اخير برلين نيز بيانيه‌ای از سوی فدراسيون فيلمنامه‌نويسان اروپايی (FSE) و با امضا بيش از دو هزار نويسنده تدوين گرديد که در آن بر به رسميت شناختن حقوق نويسنده تاکيد شده بود. اين بيانيه را می‌توان در این سایت جستجو کرد. بر اساس اين بيانيه حقوق اخلاقی نويسنده در سينما بايد به رسميت شناخته شود . ضمنا نويسنده بايد در فرایند توليد فيلم مشارکت داده شود و برای آن دستمزد هم بگيرد.

گروه فيلمنامه‌نويس 1.3.9

از سوی ديگر کريستوفر مک گواير، نويسنده فيلمنامه مظنونين هميشگی (Usual Suspects) و اريک جندرسن نويسنده سريال جنگی دسته برادران (Band of Brothers) بعد از تشکيل کارگاه فيلمنامه نويسی جشنواره ساندنس، تاسيس گروه 1.3.9 را اعلام کردند. به اعتقاد جندرسن سيستم فيلمنامه‌نويسی در هاليوود بسيار سخت و تقريبا غير ممکن شده‌است.
1.3.9 گروهی متشکل از 12 نويسنده است که به صورت تيمی بر روی ايده‌ها کار می‌کنند. جندرسن می‌گويد که هدف آنها بيشتر خلاقانه است تا مالی: «ما بيشتر دنبال کيفيت هستيم تا دنبال پول و شرايط مالی بهتر برای نويسندگان.» اگرچه شناسايی بيشتر حقوق نويسنده به معنی دستمزد بيشتر است اما آنها می‌گويند هدف واقعی آنها تغيير سيستمی است که فيلمنامه يک نويسنده بارها به وسيله کارگردان يا تهيه کننده بازنويسی می‌شود و نويسندگان به محض شروع فيلمبرداری از فرایند توليد کنار گذاشته می‌شوند. اين مسأله به‌ويژه در نظام فيلمسازی ایالات متحده آمریکا خيلی رايج است.

به گفته جندرسن، فيلمسازان و بازيگرانی که ايده‌ای برای فيلم دارند می‌توانند از طريق وب سايت اين گروه با آنها ارتباط برقرار کرده و هنگامی که گروه ايده آنها را پسنديد، يکی از اعضای گروه داوطلب نوشتن فيلمنامه می‌شود. پس از اينکه فيلمنامه نوشته شد در گروه مطرح می‌شود و بعد از انجام اصلاحات در اختيار سفارش دهنده قرار می‌گيرد. سفارش دهنده نيز پس از پرداخت دستمزد فيلمنامه‌نويس، ضمانت می‌کند که بدون موافقت نويسنده فيلمنامه، تغييری در آن ندهد.

گروه فيلمنامه Co-Op

اخيرا جان ول (John Well) نويسنده مجموعه تلويزيونی ER و تهيه کننده فيلم سرنوشت (Doom) نيز تعدادی از نويسندگان و فيلمنامه‌نويسان آمريکايی را گردهم آورد و گروه John Well’s Co-Op را به وجود آورد. تام شول من (نويسنده انجمن شاعران مرده)، نيک کازان (ذخيره شانس)، ران بس(سخاوتمند)، رابين سوئی کورد (خاطرات يک گيشا) و کالی خوری (تلما و لوييز) از اعضای اين گروه هستند.
اعضای اين گروه نيز نسخه اوليه و دو نسخه بازنويسی شده فيلمنامه را تهيه کرده و بر اساس نرخ روز در اختيار تهيه کننده قرار می‌دهند و اين تضمين به آنها داده می‌شود که بدون اجازه آنها تغييری در فيلمنامه داده نشود. به علاوه نام نويسنده به عنوان مولف حتما بايد در تيتراژ قيد شود. در ضمن 5/2 درصد از هر دلار سود خالص فيلم پس از تهيه به فيلمنامه‌نويس تعلق می‌گيرد. اين گروه همچنين خواهان به عهده گرفتن نقش فعال‌تری در فرایند توليد فيلم شدند. نيک کازان از اعضای اين گروه می‌گويد: «ما اميدواريم فيلمنامه‌نويسان درگير فرایند فيلمسازی شوند و اين تضمين وجود داشته باشد که کار آنها در زمان ساخت فيلم تغيير نکند.»

اميد بسياری از اين گروه‌ها و نويسندگان اين است که به تهیه کننده‌ها و استوديوهای فيلمسازی بقبولانند که بايد نقش بيشتری برای فيلمنامه نويس در سينما قائل شوند. برخی از نويسندگان معتقدند که دخالت آنها در فرایند توليد بايد اجباری باشد.

اينکه فيلمنامه‌نويسان تا چه اندازه در رسيدن به حقوقشان موفق خواهند شد بستگی به ميزان حمايتی که از آنها می‌شود، دارد و اينکه تا چه اندازه تهيه‌کننده‌‌ها، کارگردانان و استوديوهای فيلمسازی در برابر خواست‌های آنها مقاومت خواهند کرد.