هزار فيلمی که قبل از مـُردن بايد ببينيد

پرويز جاهد

شخصاً هيچ‌گاه اعتقادی به تهيه‌ی ليست ده فيلم يا صد فيلم برتر تمام عمر يا کل تاريخ سينما نداشته‌ام و هر بار با اکراه در چنين نظرخواهی‌هايی که غالباً از سوی دوستان منتقد صورت می‌گيرد شرکت کرده‌ام. اما اين ليست‌ها گاهی واقعاً جذاب و فريبنده و وسوسه‌انگيزند. و همه‌ی کسانی که از شرکت در اين بازی طفره می‌روند يا از آن ابراز تنفر می‌کنند، ناخودآگاه در ذهن خود با آن درگيرند و مدام در حال ساختن و يا تصحيح چنين ليست‌هايی‌اند. اما ليست اخير گاردين از هزار فيلمی که قبل از مرگ بايد ديد، ليست واقعاً عجيبی است.
ليستی که به انتخاب نويسندگان و منتقدان سينمايی گاردين و افرادی مثل ديويد تامپسن، پيتر بردشاو، و جفری مک‌نب تهيه شده و انواع فيلم‌ها از فيلم‌های تجاری محض و زباله‌های هاليوود تا فيلم‌های هنری، روشنفکرانه، و مستقل و حتی فيلم‌های تجربی و آوانگارد را در بر می‌گيرد.

سالو



يک منتقد حرفه‌ای سينما مجبور است فيلم‌های زيادی را در طول عمرش ببيند که الزاماً همه‌ی آنها فيلم‌های خوبی نيستند. اما چرا آنها بايد ديدن فيلم‌های بد را به ديگران توصيه کنند؟ احتمالاً دلايل و انگيزه‌هايی فراتر از انگيزه‌های هنری صرف در تهيه‌ی اين ليست دخالت داشته است. وگرنه در ليستی که فيلم‌های درخشان و شاهکارهايی چون نانوک شمال (رابرت فلاهرتی)، کلمانتين عزيزم (جان فورد)، فراموش شدگان و ويريديانای بونوئل، ماما روما و سالوی پازولينی، شب های کابيريا و هشت‌و‌نيم فلينی، نوسفراتو و طلوع مورنائو، سانشوی مباشر کنجی ميزوگوشی و کوايدان کوباياشی، هفت سامورايی و زيستن کوروساوا، جيب‌بر برسون و اورفه ژان کوکتو و ازنفس‌افتاده گودار وجود دارد، چرا بايد فيلم‌های سطحی و احمقانه‌ای چون تاپ‌گان (Top Gun) وجود داشته باشد؟ واقعاً چه ارتباطی بين اين فيلم‌ها وجود دارد؟

خواب بزرگ

تماشاگری که فيلم کاراواجو درک جارمن يا برش‌های کوتاه رابرت آلتمن يا دنباله‌رو برتولوچی را می‌بيند چرا بايد قبل از مردن فيلم هواپيما ديويد زوکر يا آمريکن‌پای پل ويتز را هم ببيند؟ آيا اگر کسی فيلمی مثل اسلحه‌ی عريان (Naked Gun) را قبل از مرگ نديده باشد چيزمهمی را از دست داده است؟ چرا تماشاگر سينما قبل از مرگ بايد از سينمای ايران فقط فيلم‌های سيب، تخته سياه، دونده، سفر قندهار، کلوزآپ، طعم گيلاس، و بادکنک سفيد را ببيند؟ چرا نبايد ديدن آثار درخشان ديگری مثل شب قوزی، خشت و آينه، گاو، غريبه و مه، طبيعت بی‌‌جان، يک اتفاق ساده، مغول‌ها، تنگنا، خانه سياه است، و چشمه را قبل از مردن به تماشاگران توصيه کرد؟

دنباله رو

روشن است که سليقه‌های متفاوتی در تهيه‌ی ليست گاردين و انتخاب اين هزار فيلم مشارکت داشته اما وجود برخی از فيلم‌ها نشان می‌دهد که هيچ نزديکی‌ای بين اين سليقه‌ها وجود نداشته است. بسياری از اين فيلم‌ها را می‌توان ناديده گرفت و بسياری را از ليست خط زد.
در يک برنامه‌ی کوتاه نمايشی که اخيراً از راديو چهار بی‌بی‌سی پخش شد، مردی به ديدن دوست بيمارش که در آستانه‌ی مرگ است به بيمارستان می‌رود. مرد جمله‌ی ناراحت‌کننده‌‌ای را به دوستش می‌گويد که از زبان آل پاچينو در فيلم صورت زخمی شنيده است. مرد بيمار می‌گويد که فيلم را نديده. دوستش می‌گويد: تو صورت زخمی را نديدی؟ پس عمرت بر فناست. اين فيلم در ميان صد فيلمی که قبل از مرگ بايد ديد در رديف سی‌وهشتم است و تو الان در حال مرگی و اين فيلم را نديدی. اما دکتری که اتفاقاً از کنار آنها رد شد، مکالمه‌ی آنها را شنيد و گفت که می‌تواند دی‌وی‌دی اين فيلم را از کتابخانه‌ی بيمارستان قرض بگيرد و در اختيار مرد بيمار قرار دهد. اين قطعه‌ی طنزآميز نمايشی به خوبی ماهيت مضحک چنين ليست‌هايی را نشان می‌دهد.

همشهری کين

حتی اگر پيشنهاد گاردين و ليست هزارتايی آن را جدی هم بگيريم، اين ليست واقعاً کار کسانی را که ديدن اين فيلم‌ها را در اولويت زندگی خود قرار می‌دهند دشوار می‌کند. آيا واقعاً کسی که اين فيلم‌ها را ديد حالا ديگر می‌تواند راحت سر به بالين بگذارد و بميرد؟
تا ما بياييم شکاف بين ديده‌ها و نديده‌های خود را از ميان فيلم‌های اين ليست پر کنيم، ليست ديگری از راه می‌رسد و اين بازی همچنان ادامه دارد.