ياسمينا رضا و مطالعه قدرت سياسی

پرويز جاهد

ياسمينا رضا(Yasmina Reza) نمايشنامه‌نويس، رمان‌نويس، بازيگر و سناريست ايرانی تبار فرانسوی، نگارش کتابی را در باره نيکلا سرکوزی سياستمدار راستگرای فرانسوی و نامزد مقام رياست جمهوری اين کشور آغاز کرده است. وی مدتی است که به شخصيت، زندگی و فعاليت‌های سياسی سرکوزی علاقمند شده و به مطالعه وسيعی در باره او دست زده است. سرکوزی به رضا اجازه داده که در ملاقات‌های خصوصی اش حاضر باشد و او را در همه حال و همه‌جا، در هواپيما، در ترن، هنگام صرف ناهار و شام و در مبارزات انتخاباتی اش دنبال کند.

ياسمينا رضا

ياسمينا رضا 47 سال(متولد اول ماه مه 1959 ) دارد. مادرش مجارستانی و پدرش ايرانی/روسی و هر دو يهودی اند. وی کار هنری اش را به عنوان بازيگر تئاتر در نمايشنامه‌های مدرن و کلاسيک شروع کرد. در 1987 برای نخستين نمايشنامه‌اش مکالمات بعد از تدفين(Conversation After a Burial) جايزه فرانسوی مولير را به عنوان بهترين نمايشنامه نويس دريافت کرد. در سال 1990 برای دومين نمايشنامه‌اش يعنی گذرگاه زمستانی(Winter Crossing) نيز برنده جايزه مولير شد. در 1994 نمايشنامه هنر(Art) را نوشت که شهرتی بين المللی برای او کسب کرد و جوايز ايونينگ استاندارد لندن و جايزه لارنس اليويه را به عنوان بهترين نمايش کمدی دريافت کرد. نمايشنامه‌ای که تاکنون به 35 زبان دنيا از جمله فارسی(با ترجمه داريوش مودبيان) برگردانده شد و از سال 1996 تا سال 2002 در سالن‌های تئاتر وست اند لندن بر روی صحنه بود و جمعا نزديک به 140 ميليون پوند درآمد داشته است.

هنر نمايشنامه کوتاهی در باره چند دوست است که در باره تابلوی نقاشی مدرنی که يکی از آنها خريده و در واقع يک بوم خالی است بحث و مشاجره می‌کنند و دوستی آنها به هم می‌خورد. تم اصلی نمايشنامه هنر، خودفريبی است. ياسمينا در اين باره به خبرنگار گاردين می‌گويد:
«خودفريبی برای من بخش مهمی از زندگی است و من امروز به خصوص آن را با دنبال کردن يک چهره سياسی می‌بينم. خودفريبی امروز حکومت می‌کند. خودفريبی عنصر مسلط نهاد بشری است. خودفريبی تنها دروغ گفتن به ديگران نيست بلکه دروغ گفتن به خود است. شکلی از محافظت است و ناشی از احساسات ديگر مثل احساس غرور، نخوت، ترس، و درآميختن با ديگران است».

به علاوه ياسمينا در بيشتر آثارش به تحليل و کالبد شکافی رفتار متظاهرانه ثروتمندان نوکيسه پرداخته و خشونت و وحشی گری ای را که پشت لفافه تمدن پنهان شده برملا کرده است.

نيکلا سرکوزی

ياسمينا از زمزمه‌ها و شايعاتی که پيرامون رابطه او و سرکوزی ساخته شده آگاه است. مخالفان سرکوزی می‌گويند او به کمپين انتخاباتی سرکوزی پيوسته است. اما خانم رضا به اين حرف‌ها بهايی نمی‌دهد و کارش را دنبال می‌کند و تنها نگرانی او اين است که مبادا جلوی انتشار کتابش گرفته شود. کتابی که در آن به تجزيه و تحليل سرکوزی و کالبد شکافی آنچه که او سرنوشت سياسی می‌نامد، می‌پردازد. او هر روز می‌نويسد و نظراتش روزانه تغيير می‌کند ولی بر اين نکته تاکيد دارد که کتابش يک پرتره ادبی غير داستانی خواهد بود. وی در اين باره می‌گويد:
«من دارم کاری می‌کنم که تا کنون کسی انجام نداده است. هيچ کتابی با اين ويژگی در باره چرچيل، دوگل يا کندی وجود ندارد. کتاب‌های زيادی در باره آنها نوشته شده اما اغلب زندگی نامه نويسان، مقاله نويسان يا روزنامه نگاران آنها را نوشته‌اند. هيچگاه يک نويسنده ادبی در زمان اوج قدرت سياسی آنها چيزی در باره شان ننوشته و من خيلی خوشحالم که به اين ايده رسيدم و آن را دريافتم».

خانم رضا و سرکوزی وجوه اشتراک زيادی با هم دارند. مهم‌ترين آن پس‌زمينه غيرفرانسوی آنهاست. سرکوزی نيز از خانواده‌ای يهودی است. پدرش يک اريستوکرات مجارستانی و مادربزرگش يونانی است. هر دو از کودکی به فرانسه عشق ورزيدند و خود را مديون جامعه فرانسه می‌دانند. ياسمينا احساس می‌کند که کاملا يک زن فرانسوی است. شخصيت‌های او نيز که صحنه‌های تئاتر را اشغال کرده‌اند، به شدت فرانسوی اند.

با اين حال او قبول دارد که فرانسوی‌ها يک حس برتری طلبی پيچيده و غريبی دارند. به اعتقاد او يک حس سقوط و ويرانی بر فرانسه امروز حاکم است. وی در گفتگو با گاردين می‌گويد نويسنده‌ای سياسی نيست و نمی‌خواهد کتاب سياسی بنويسد اما علاقمند موضوع مهاجرت است، خصوصا مسئله ادغام فرهنگی که سرکوزی مطرح کرده است.

ياسمينا از واژه مدارا(tolerance) خوشش نمی‌آيد و واژه پذيرش(acceptance) را ترجيح می‌دهد. به اعتقاد او نسل جديد مهاجران فرانسوی برای اينکه از سوی جامعه ميزبان پذيرفته شوند چاره‌ای ندارند جز اينکه در اين جامعه ادغام شوند. می‌گويد:
«من نه پدرم فرانسوی بود و نه مادرم اما از بچگی با اين ايده مطلق بزرگ شديم که بايد فرانسه را دوست داشته باشيم و بايد زبان فرانسوی را با لهجه عالی صحبت کنيم. اين مسئله باعث شد احساس کنيم که واقعا فرانسوی هستيم. اما امروزه فرزندان مهاجران که در فرانسه زندگی می‌کنند چنين حسی ندارند و به دلايل اجتماعی با روحيه فرانسوی بزرگ نمی‌شوند. اشتباه بزرگ سياستمداران اين نبود که جلوی آن را گرفتند بلکه اين بود که به يک نسل يا حتی دو نسل اجازه دادند که اينجا متولد شوند ولی احساس کنند هنوز خارجی اند».

تصویر روی جلد کتابی از ياسمينا رضا

به نظر ياسمينا رضا اين که بسياری از رهبران سياسی خود را وقف قدرت مطلق سياسی می‌کنند، نوعی مبارزه عليه زمان است. می‌گويد:
« اين آدم‌ها می‌خواهند سريع تر از زمان حرکت کنند. آنها نمی‌خواهند زمان قوی تر از آنان باشد. آنها نمی‌خواهند بميرند، نمی‌خواهند گذشت زمان را ببينند. نمی‌خواهند احساس کسالت و بی حوصلگی کنند. نمی‌خواهند در موقعيتی باشند که زمان بر آنها سنگينی کند».

به اعتقاد او چهره‌های سياسی، ورسيون فشرده شده بشريت اند:
«من در باره آن چهره‌های سياسی حرف می‌زنم که به دنبال قدرت مافوق اند؛ تونی بلر، نيکلا سرکوزی و آنجلا مرکل. آنها از تخم و ترکه به خصوصی اند. آنها درست مثل ما هستند اما کمی بيشتر. آنها شکننده تر، قدرتمندتر، ضعيف تر، مضطرب تر، مقاوم تر و سردترند، اما آنها بيش از هرچيز آسيب پذيرند. اين همان چيز جالبی است که من در باره‌اش می‌نويسم يعنی ديدن اين آسيب پذيری شديد».

اما تاکنون تصويری از سرکوزی به عنوان فردی آسيب پذير در رسانه‌های فرانسه ارائه نشده است.

منتقدان سرکوزی او را «سزار کوچک» خطاب کرده و فردی خطرناک و تشنه قدرت می‌دانند. کسی که معتقد است برای ايجاد نظم و قانون بايد پليس ضد شورش را به خيابان‌های پاريس کشاند. اما حاميان او می‌گويند سرکوزی تنها مرد شجاع و قدرتمندی است که می‌تواند در فرانسه رفورم ايجاد کند.

با اين حال برای ياسمينا رضا، سرکوزی شخصيت آسيب پذيری است:
«سرکوزی خيلی آسيب پذير است. او آدمی واقعی است و عروسک نيست. مردی است که مستعد رنج‌های شديد است و البته اين چيزی نيست که غالبا در رسانه‌ها بر آن تاکيد می‌شود».

مفسران سياسی می‌خواهند بدانند آيا اين شخصيت ناپايدار موفق خواهد شد يا شکست خواهد خورد. آيا ياسمينا رضا اين نقطه ضعف کشنده شکسپيری را می‌بيند؟ خود می‌گويد:
«اين دقيقا همان چيزی است که دارم می‌نويسم. نقطه ضعف کشنده. من خيلی خوش شانس ام که می‌توانم از نزديک شاهد اين نقطه ضعف باشم. نقطه ضعفی که به مفهوم حقيقی شکسپيری آن، تراژيک است نه به مفهوم روزمره‌ای که ما می‌دانيم.»

به نظر ياسمينا، سرکوزی دو شخصيت متفاوت خصوصی و عمومی ندارد. او با کل اين مفهوم مخالف است و می‌گويد دوستان مشهور زيادی دارد که چه در برابر دوربين و چه خارج از آن رفتار يکسانی دارند. با اينکه سرکوزی زندگی خصوصی پرماجرا و هيجان انگيزی داشته که همواره مورد توجه مردم عادی و رسانه‌ها بوده اما زندگی خصوصی سرکوزی و رابطه عشقی او با زنان متعدد موضوع کتاب ياسمينا رضا نيست. همينطور کتاب او ربطی به روانکاوی شخصيت سرکوزی ندارد. او هيچگاه در نمايشنامه‌هايش اشاره‌ای به کودکی شخصيت‌هايش نمی‌کند.

او فقط می‌خواهد همچون شکسپير، جاه طلبی‌های سياسی يک رهبر مقتدر را دراماتيزه کرده و به روی صحنه تئاتر بياورد. چه سرکوزی در انتخابات ببرد و چه ببازد، کتاب او در پاييز منتشر خواهد شد. او تنها به ظرفيت دراماتيک اين رويداد فکر می‌کند.

ياسمينا رضا علاوه بر نمايشنامه، رمان و فيلمنامه هم می‌نويسد. از وی تا کنون رمان‌های ويرانی(Desolation)، سورتمه آرتور شوپنهاور وHammerklavier منتشر شده است.

ياسمينا، رمان Hammerklavier را با الهام از زندگی پدرش که از بازماندگان کوره‌های آدم سوزی آشويتس بود نوشته است. او گاهی در نمايشنامه‌ها و فيلمنامه‌هايی که می‌نويسد، بازی هم می‌کند. در سال 2001 وی در نقش اينس(Ines) در نمايشنامه زندگی ضربدر سه(Life x 3) نوشته خودش که در نشنال تيتر لندن اجرا شد، بازی کرد. در اين باره گفته است:« نقش غافلگيرکننده‌ای برای من بود چون اينس يک قربانی است و قرار نبود من قربانی باشم.»

ياسمينا، نمايشنامه مسخ نوشته کافکا را نيز به زبان فرانسه برای رومن پولانسکی ترجمه کرد که آن هم برنده جايزه مولير بهترين ترجمه نمايشنامه شد.

آخرين نمايشنامه او با عنوان Le Dien du Carnage داستان تلخ دو زوج است که بر سر حادثه خشونت باری که برای فرزندان آنها پيش آمده جروبحث می‌کنند. اين نمايشنامه در ماه ژانويه با بازی ايزابل هوپر در پاريس به روی صحنه خواهد رفت. اما تا آن زمان تمام توجه او معطوف تصوير تازه‌ای است که می‌خواهد از نيکلا سرکوزی ارائه دهد. کاری که جهان ادبيات منتظر نتيجه آن است.

منبع: روزنامه گاردين 14 آوريل 2007