مطالعات جديد در زمينه فيلم مستند

پرويز جاهد

نشريه مطالعات فيلم مستند(Studies in Documentary Film) که نخستين شماره آن در فوريه ۲۰۰۷ منتشر شد نشريه‌ای با سمت و سوی آکادميک است که از سوی نشر اينتلکت(Intellect) انتشار يافته و به موضوع‌های مهمی چون تاريخ، تئوری، نقد و توليد فيلم مستند می‌پردازد. قرار است اين نشريه محلی برای انعکاس آرا و نظرات جامعه بين المللی آکادميسين‌های فيلم مستند باشد، کسانی که در زمينه‌های تئوری و نقد فيلم مستند فعال و صاحب انديشه‌اند.

اين نشريه که به زبان انگليسی در بريتانيا منتشر می‌شود بر آن است که مقالات و نقدهای نويسندگان و پژوهشگران فيلم مستند از سراسر جهان را منتشر کند. سردبير آن دين ويليامز(Deane Williams) استاد بخش مطالعات فيلم و تلويزيون مدرسه ارتباطات انگليسی و مطالعات نمايشی در دانشگاه موناش استرالياست و نويسندگان و دانشگاهيانی چون ای ين ايتکن(Ian Aitken)، مويناک بيس واس، جان کورنر، آنی گولدسان، جان هيوز، مايکل رنو، جين روسکو و جنت واکر با آن همکاری می‌کنند.

نخستین شماره نشريه مطالعات فيلم مستند

نشريه مطالعات فيلم مستند، نخستين شماره خود را به فيلم مستند مارتين اسکورسيزی در باره باب ديلن(راهی به سمت خانه نيستNo Direction Home) اختصاص داده است. در اين زمينه، مقاله‌های باب ديلن و لهجه آمريکايی نوشته نوئل کينگ از دانشگاه سيدنی، يک نوع ديگر رودخانه نوشته آدرين مارتين از دانشگاه ملبورن، بلوز نوشته جان هيوز و همشهری ديلن نوشته پيتر دويل مستند آرشيوی و بيوگرافيکال مارتين اسکورسيزی را از جنبه‌های مختلف مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند.

دين ويليامز سردبير نشريه در مقدمه آن هدف و ضرورت انتشار اين نشريه تئوريک و تفاوت آن با نشريات مشابه در زمينه فيلم مستند را اينگونه توضيح داده است:
«فيلم مستند هميشه يک ژانر بين المللی بوده است. يکی از ويژگی‌های فيلمسازی غير داستانی از نخستين روزهای سينما اين بوده که يک جهان خصوصی يا اجتماعی را به جهان‌های ديگر نشان دهد. اين ويژگی در فيلم‌های مستند سال‌های ۲۰۰۰ چشم‌گيرتر است. ما ديگر دنبال اين نيستيم که ديگران خود را به ما نشان دهند بلکه ما خود نيز می‌توانيم خود را نشان دهيم. يوتيوب(Youtube)، مای اسپيس(Myspace) و ويدئوی ديجيتال ما را قادر ساخته که خود يک فيلمساز باشيم و حرف‌هايمان را در باره وضعيت جهان بازگو کنيم.

تاريخ سينمای مستند، روش ديدن فيلم مستند يا ساختن آن را به ما نشان می‌دهد. اما علاوه بر اين ما بايد به مطالعه فرم‌ها و فيلمسازان گمنام و نوظهوری بپردازيم که خود را مولف به حساب نمی‌آورند اما تاثير زيادی بر فرم‌ها و فيلمسازان مسلط و پذيرفته شده می‌گذارند. هنوز تاريخ‌های بسياری است که بايد گفته شود و تئوری‌های جديدی که بايد مورد مطالعه قرار گيرد. تئوری‌هايی که از مواجهه با کشورها و تاريخ‌های مختلف ريشه می‌گيرد و در عين حال روش‌هايی را که اين تاريخ‌ها بايد روايت شوند معرفی می‌کنند.

در اين ميان نخستين شماره مطالعات فيلم مستند نقش مهمی در اين زمينه به عهده دارد. برای سال‌ها مطالعات فيلم مستند متکی به تعدادی نشريه مهم بوده که بار بررسی انتقادی را به دوش می‌کشيده‌اند. نشرياتی چون:
DOX (Documentary Film Magazine)، Documentary Box، Double Take و International Documentary Magazine که همگی رويکردهای متعددی را در زمينه مطالعه فيلم مستند ارائه کرده‌اند.

نشريات ديگری هم هستند مثل Wide Angle، Framework، Senses of Cinema و Cinema Journal که فضايی را برای نوشتن دانشگاهيان در زمينه مطالعات فيلم مستند فراهم کرده‌اند.

اما نشريه مطالعات فيلم مستند می‌خواهد کانون زنده و رو به رشد مطالعات فيلم مستند را معرفی کند. اين نشريه از همين شماره نخست، با انتشار نوشته‌های متفاوت و منحصر به فرد پيرامون فيلم مستند، رويکرد ويژه‌ای را نسبت به تاريخ، تئوری، نقد و توليد فيلم مستند اتخاذ کرده است.

مستند گردآوری شده مارتين اسکورسيزی، اين فرصت را برای ما فراهم کرده تا از نويسندگان مختلف بخواهيم که الزامات و تاثيرات گوناگون اين فيلم را در نظر بگيرند. مستندی که به وسيله يکی از مهم‌ترين فيلمسازان زمان ما در باره يکی از شمايل‌های مهم هنری قرن بيستم و با استفاده از نماهای آرشيوی که ديگران فيلمبرداری کرده‌اند، ساخته شده‌است.

مقاله جان کورنر( مشاهداتی در باره نوشتن، نقاشی و عکاسی)، و مقاله مايکل اينگم، راهکارهای جديدی را برای نگريستن به فيلم مستند در مفهوم وسيع تر آن ارائه می‌کند. به علاوه در ادامه تلاشمان برای انعکاس سينمای مستند بين المللی، به پيشنهاد فرنائو پسو راموس(Fernao Pessou Ramos) به نقد و بررسی کتاب‌هايی در زمينه سينمای مستند به زبان‌های غير انگليسی نيز پرداخته‌ايم.

اميدواريم با انتشار نوشته‌هايی در باره سينمای مستند اسکانديناوی و سينمای مستند برزيل بتوانيم مطالعات فيلم مستند را از حوزه انگليسی زبان خارج کرده و ابعاد وسيع‌تری بدان ببخشيم.

به دنيای مطالعات فيلم مستند خوش آمديد.»

نشريه مطالعات فيلم مستند سه شماره در سال منتشر می‌شود و اشتراک سالانه آن ۳۰ پوند است.