موسيقی فيلم؛ ميکلوش روژا

پرويز جاهد

براي شنيدن فايل صوتي «اينجا» را کليک کنيد.

در برنامه اين هفته موسيقی فيلم به معرفی «ميکلوش روژا»، آهنگساز برجسته مجارستانی و يکی از سرشناس‌ترين نام‌های دنيای موسيقی فيلم می پردازم. کسی که در طی ۴۰ سال فعاليت حرفه‌ای خود برای بيش از صدها فيلم موسيقی نوشته و سه بار به خاطر فيلم های بن هور(۱۹۵۹)، طلسم شده(۱۹۴۶) و زندگی دوگانه(۱۹۴۷) برنده جايزه اسکار شده است.

ميکلوش روژا، آهنگساز

روژا متولد بوداپست مجارستان است. مادرش پيانيست بود و او از سن هفت سالگی پيانو و ويولون می نواخت. روژا به تشويق استادان بزرگ خود «بلا بارتوک» و «زولتان کودای» تحصيلات خود را در زمينه موسيقی در لايپزيک، پاريس و لندن انجام داد. او با اينکه تاثير زيادی از موسيقی فولکلوريک مجارستان گرفت اما هيچگاه مثل بارتوک و کودای به جمع‌آوری اين نوع موسيقی علاقه نشان نداد، بلکه استعداد خود را وقف آهنگسازی برای فيلم کرد.

روژا در اواخر دهه سی با ساختن موسيقی فيلم شواليه بدون زره، ساخته ژاک فدر، کارش را در سينما شروع کرد. اما با پيوستن به کمپانی فيلمسازی London Films که متعلق به الکساندر کوردا هموطن سينماگر او بود و ساختن موسيقی فيلم دزد بغداد، ساخته لودويک برگر، به شهرت رسيد و توجه هاليوود را به خود جلب کرد.

با شروع جنگ جهانی دوم در اروپا، روژا همراه الکساندر کوردا به آمريکا مهاجرت کرد و به يکی از پرکارترين آهنگسازان سينمای آمريکا بدل شد. در اين دوره است که او تعدادی از بهترين موسيقی های خود را برای فيلم های نوآر و تريلر مثل غرامت مضاعف(بيلی وايلدر)، آدم کش ها، جنگل آسفالت(جان هيوستون) و طلسم شده(هيچکاک) ساخت. تسلط او بر موسيقی و سينما و خلاقيت شگفت‌انگيز او در زمينه موسيقی فيلم باعث شد که روژا بتواند برای ژانرهای متفاوت ازفيلم های نوآر گرفته تا فيلم های حماسی و تاريخی موسيقی بنويسد. بنابراين حوزه کار او بسيار وسيع است و از والس شيزوفرنيک مادام بواری گرفته تا موسيقی پرهيجان و رمزآلود طلسم شده تا موسيقی شاد و سرخوشانه سفرهای سندباد را دربر می گيرد. از اين نظر سبک کار او شباهت زيادی به کارهای موريس ژار و انيو موريکونه دارد.

شيوه آهنگسازی ميکلوش روژا تاثير عميقی بر آهنگسازانی چون برنارد هرمن، لولا شفرين و جری گلد اسميت گذاشته است. در واقع شفرين و گلد اسميت هر دو از شاگردان او بوده اند.

پوستر فیلم بن هور، با امضای ميکلوش روژا

روژا آهنگسازی بود که توانست بين آثار سينمايی خود و آثاری که به طور مستقل در زمينه موسيقی کلاسيک و سمفونيک توليد کرد، تعادل ايجاد کند. به عبارت ديگر بين آثار سينمايی روژا و موسيقی های سمفونيک او تفاوت چندانی نيست. يعنی موسيقی هايی که برای فيلم ها ساخته، اغلب به موسيقی های کلاسيک و مجلسی شبيه اند. اين گرايش غريزی به موسيقی کلاسيک همراه با توجه آگاهانه او به ملودی و ارکستراسيون های بزرگ باعث شده که موسيقی هايی که او برای فيلم نوشته همواره جدا از آن فيلم ها قابل شنيدن باشد اگرچه اين با هدف موسيقی فيلم چندان جور درنمی آيد، چه اين موسيقی برای فيلم های بزرگ حماسی يا تاريخی مثل بن هور، شاه شاهان يا ال سيد باشد چه برای فيلم های ملودرام رمانتيک مثل مادام بواری.

ميکلوش روژا در دهه پنجاه به کمپانی مترو گلدوين ماير پيوست و مدت ۱۲ سال منحصرا برای توليدات اين کمپانی موسيقی نوشت. روژا کار آهنگسازی را در هاليوود زمانی شروع کرد که موسيقی فيلم ها شکلی سانتيمانتال و رمانتيک داشت. اما موسيقی روژا موسيقی ای رئاليستی و غير سانتيمانتال بود.

با اينکه روژا در زمينه ها و ژانرهای مختلف موسيقی ساخته است اما شهرت او بيشتر به خاطر ساختن موسيقی فيلم های حماسی و تاريخی و غالبا با درونمايه های مذهبی است ( در اين برنامه گوشه هايی از موسيقی فيلم های بن هور، شاه شاهان، ال سيد و کيو واديس را می شنويد).

روژا يکی از معدود آهنگسازانی است که مفهوم موسيقی برای فيلم های حماسی و تاريخی را دريافت و تشخيص داد که موسيقی يک فيلم حماسی يا مذهبی چگونه بايد باشد. در ۱۹۵۱ روژا موسيقی فيلم کيو واديس ساخته مروين لروی را نوشت. برای ساختن موسيقی اين فيلم روژا تحقيقات گسترده ای انجام داد تا هرچه بيشتر به شکل و حالت موسيقی رم باستان نزديک تر شود. او با استفاده از سازهای ضربی کهن و شيپورهايی با تن های متنوع توانست موسيقی رم باستان را بازسازی کند. موفقيت اين فيلم باعث توجه هاليوود به ژانر فيلم های حماسی تاريخی شد. خصوصا با ابداع پرده های عريض و سينماسکوپ، ساختن فيلم های عظيم و باشکوه بر اساس داستان های اسطوره ای و مذهبی انجيل و تورات به گرايشی مسلط در سينمای هاليوود تبديل شد. پس از آن روژا موسيقی فيلم های بن هور(۱۹۵۹)، شاه شاهان و ال سيد را نوشت که فيلم بن هور سومين جايزه اسکار را برای او به ارمغان آورد. اما موسيقی «ال سيد» در ميان کارهای حماسی و تاريخی روژا از جايگاه خاصی برخوردار است.

ال سيد، فاقد مضمون مذهبی بن هور و شاه شاهان بود اما درونمايه حماسی آن قدرتمندتر از فيلم های ديگر بود و موسيقی روژا به خوبی فضای حماسی فيلم و اسپانيای عهد قرون وسطی را ترسيم می کرد.

روژا در سال ۱۹۹۵، در سن ۸۸ سالگی درگذشت. او در حال نوشتن سوئيت های کورال بر اساس اسطوره های مذهبی کتاب مقدس بود که مرگ به او مهلت نداد اما کارهای او بعدها توسط دوستان و شاگردان اوتکميل شد. آخرين کار روژا در سينما ساختن موسيقی فيلم مرده ها چهارخانه نمی پوشند(۱۹۸۳) ساخته کارل رينر بود.