‫«اوپک، کنترل‌کننده‌ی قیمت نفت نیست»

حسین علوی

روز جمعه اوپک نشستی برای کاهش تولید و جلوگیری از کاهش بیشتر نفت خواهد داشت. در همین رابطه با حسن‌ منصور، استاد دانشگاه در رشته‌ی اقتصاد انرژی در لندن گفت ‌و گو کرده‌ام.

آقای منصور، روز جمعه، نشست کشورهای عضو سازمان اوپک برای چاره‌اندیشی برای کاهش بیش از حد بهای نفت خواهد بود. با توجه به این‌که تا سه ماه پیش، حدس زده می‌شد که ممکن است بهای نفت تا بشکه‌ای ۲۰۰ دلار هم برسد، عوامل اصلی کاهش بهای نفت ظرف دو ماه گذشته تا نصف قیمت چه بوده است؟

عمده‌ترین علت، چشم‌انداز رشد کشورهای بزرگ مصرف‌کننده‌ی نفت است. امروز در ایالات متحده، به علت کند شدن آهنگ رشد، مصرف نفت در حدود ۲ تا ۲.۵ میلیون بشکه افت دارد.

مجموعه‌ی تقاضای نفت در میان کشورهای مصرف‌کننده به حدود ۳ تا ۳.۵ میلیون بشکه در روز می‌رسد. با توجه به این‌که تمامی نگرانی‌های بازار، بر این است که ممکن است کشورهای بزرگ یک دوران رکودی را تجربه کنند، طبیعی است که قیمت‌ها نزول کند.

باید در کنار این به عواملی مثل این‌که هنوز خلیج مکزیک بعد از تجربه‌ دو توفان آک‌ و گوستاف تا حدود یک‌سوم تعطیل است، توجه کرد.

یعنی در آن‌جا از حدود ۶۹۴ میدان نفتی، هنوز ۷۷ میدان شروع به کار نکرده‌اند. در نتیجه ظرفیت تولید نفت حدود ۴۰ درصد عاطل و باطل است.

همین‌طور به علت کم شدن مصرف در ایالات متحده ذخیره‌ها طبق آخرین آمار چند روز گذشته افزایش پیدا کرده است، به طوری که امروز ذخیره‌ی نفت ‌خام به ۳۰۸ میلیون بشکه و ذخیر‌ه‌ی بنزین به ۱۹۲ میلیون بشکه افزایش پیدا کردند که البته افزایش عرضه در برابر تقاضا سبب می‌شود قیمت‌ها به شدت سقوط کند.

حسن‌ منصور، استاد دانشگاه در رشته‌ی اقتصاد انرژی (عکس:انجمن پژوهشگران ایران)

با توجه به شرایط بازار نفت و وضعیت پیچیده‌ی اقتصادی کنونی، آیا راه‌های ساده‌ای برای جلوگیری از کاهش بهای نفت مانند کاهش تولید وجود دارد؟

ببینید، اوپک به صورت کنترل‌کننده‌ی مقدار نفت در بازار و کنترل‌کننده‌ی قیمت عمل نمی‌کند. اولین تجربه ‌آن در سال ۲۰۰۰ بود که تصمیم گرفتند قیمت نفت را در حدود ۲۵ دلار ثابت نگه‌ دارند که این ترتیبات در سال ۲۰۰۵ ترک شد.

بعد از این‌که قیمت‌ها و قیمت واردات این کشور‌ها بالا رفته است، اکثر کشورها شروع به اجرای پروژ‌ه‌های بسیار گران و سنگین کرده‌اند که در نیمه‌ی راهند و با کم شدن درآمدهای نفتی این پروژه‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرد.

اوپک با سراسیمگی این جلسه را تشکیل می‌دهد تا بتواند مقدار تولید نفت را حدود یک تا یک و نیم میلیون بشکه کاهش بدهد.

اما گمانه‌زنی‌ها بر آن است که حدود نیم میلیون بشکه کاهش خواهد یافت تا بتواند قیمت را در حدود ۷۰ تا ۹۰ دلار تثبیت کند.

در واقع نکته‌ای که دبیر کل اوپک، آقای الخلیل اعلام کرده است نکته‌ی معقولی است که با ثبات قیمت نفتی، هم کشورها‌ی مصرف‌کننده و هم کشورهای صادر کننده‌ی نفتی از سلامت بیشتر برخوردارند.

اوپک در نظر دارد قیمتی در حدود ۷۰ تا ۸۰ دلار را تثبیت کند. اما فکر می‌کنم قیمت، برای تثیبت شدن، به بیشتر از ۷۰ دلار گرایش دارد تا بیشتر از آن.

ظاهراً ایران خواستار کاهش تولید بیشتر برای ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا است. آیا بین کشورهای عضو سازمان اوپک در اجلاس آینده اختلاف‌نظر‌های زیادی خواهد بود؟ آیا امکان سازش و تفاهم هست؟

همیشه امکان تفاهم وجود دارد، ولی توجه کنید وقتی قیمت نفت در مینکس برای آمریکا و در نفت برنت در حدود ۶۹ تا ۷۰ دلار است، قیمت نفت سبد اوپک همین جمعه‌ی گذشته تا حدود ۶۳ دلار فرو افتاد که برای برخی از کشورها از جمله ایران ناحیه‌ی درد است.

وقتی زیر ۷۰- ۷۵ دلار سقوط بکند دست دولت ایران بسته‌تر خواهد شد و تراز ارزی آن به سوی منفی شدن سوق خواهد یافت.

اوپک سعی خواهد کرد به تفاهمی برسد، طبیعی است که در آن‌جا مواضع متفاوت است. موضع ایران و ونزوئلا شباهت زیادی با هم دارد.

در بیرون اوپک موضع روسیه این است که هر چه بیشتر بتواند قیمت‌ها را بالا نگه‌دارد و از این دست اقدامات حمایت می‌کند.

ولی کشورهای دیگری که در آن‌جا هستند، نظیر عربستان‌ سعودی که بزرگ‌ترین تولید کننده‌ی نفت است، امنیت و ثبات اقتصادی خود را در گرو یک نوع ثبات و روابط آرام و بدون تنش با جهان غرب می‌بیند.

در نتیجه طبیعی است که بین این کشورها اختلاف وجود دارد، ولی عربستان ‌سعودی هم این‌بار روی کاهش تقاضا تا حدود نیم‌ میلیون بشکه، مخالفتی نخواهد داشت.