«دستِ ۱+۵ برای تحریم‌های بیشتر باز شد»

حسین علوی

دیروز محمد البرادعی، رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش تازه‌ی خودش را در مورد برنامه‌ی هسته‌ای ایران منتشر کرد. آن‌طور که در این گزارش آمده، ایران همچنان به برنامه غنی‌سازی خودش ادامه می‌دهد و به سؤالات این آژانس به درستی پاسخ نداده است. در گفت و گو با هوشنگ حسن‌یاری، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل استراتژیک از او درباره‌ی این گزارش و پیامدهای بعد از آن پرسیدم.

آقای حسن‌یاری، گزارش جدید آقای البرادعی در مورد برنامه‌ی هسته‌ای ایران حاکی از این است که ایران در ارتباط با همکاری برای پاسخ به سؤالات باقی‌ مانده، همکاری لازم را نداشته است. علاوه بر این‌که در گزارش بر ادامه غنی‌سازی هم طبق معمول تأکید شده است. به این ترتیب، پرونده‌ی هسته‌ای ایران با این گزارش در چه موقعیتی قرار خواهد گرفت؟

به نظر من این گزارش بر آن‌چه که آژانس در گذشنه گفته، می‌افزاید و به خصوص وضعیت کشورهایی را که خواهان اعمال فشار بیشتر و گذراندن یک قطعنامه جدید هستند که تحریم‌های بیشتری را بر ایران اعمال کند، مستحکم‌تر خواهد کرد.

در نتیجه اگر به محتوای این گزارش نگاه کنیم، دقیقاً بر مواردی تأکید شده که قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت می‌خواستند و به گفته‌ی این گزارش، ایران به آن‌ها جواب مثبت نداده است.

گزارش‌های بینابینی که گزارش‌گران آژانس هنگام دیدار از ایران منتشر می‌کردند، غالباً نوعی خوش‌بینی و اظهار رضایت از بازدیدها و گفت و گوها از تهران بوده و این با گزارش‌های نهایی که آقای البرادعی و یا شورای حکام صادر می‌کنند، در تناقض است. این تناقض را چگونه می‌توان توضیح داد؟

اگر نگاه کنیم، می‌بینیم که حرف شما کاملاً درست و منطقی است که در گذشته حتی آخرین باری که نماینده‌ی آقای البرادعی از تهران بازدید کرد، از پیشرفت این پرونده و همکاری ایران اظهار رضایت کرد؛ ولی محتوای این گزارش کاملاً خلاف آن را می‌گوید.

معنایش این است که احتمالاً‌ آن دیدارهای مقطعی به شکلی رضایت‌بخش بوده است؛ منتها کل تصویر را اگر در نظر بگیرند، مورد رضایت نیست.

ولی قطعاً سؤال شما را بدون جواب می‌گذارد و این‌که چگونه است وقتی این جزئیات به کل برسند، با کل دچار تناقض می‌شوند.

در این مورد باید به یک سری گمانه‌زنی‌ها دست زد که ممکن است فشارهای سیاسی بر آژانس تأثیرگذار بوده و آژانس را ناچار کردند که چنین گزارشی را ارائه دهند.

در حالی‌که به نظر من باید در این مورد احتیاط کرد. به خاطر این‌که تابه‌حال البرادعی در موارد مختلفی نشان داده که علاقه‌مند است تا آژانس را وارد بازی‌های سیاسی نکند و آژانس را صرفاً به مسایل فنی قضیه هسته‌ای ایران، محدود کند.

به همین خاطر است که هر از چند گاهی دیده شده که در مطبوعات ایران از گفته‌های آقای البرادعی در مورد همکاری ایران، اظهار خشنودی شده است؛ ولی این گزارشی که منتشر شده با آن حرف‌ها در تضاد است.

هوشنگ حسن‌یاری

گزارش همان‌طور که شما اشاره کردید، بر چند موضوع تأکید کرده است. اول این‌که ایران تعداد سانتریفیوژهای را بیشتر کرده و این خبر هم قبلاً در مطبوعات ایران و از جانب مقامات ایران، مطرح شده بود.

مسأله‌ی دیگری که در گزارش آمده این است که ایران هم‌چنان به غنی‌سازی ادامه می‌دهد و در نتیجه به آن قطعنامه‌های شورای امنیت پاسخ مثبت نداده و ایران هم بارها اعلام کرده که این قطعنامه‌ها را اساساً فاقد وجاهت قانونی می‌داند.

در نهایت این است که ایران به گفته‌ی این گزارش، شفافیت لازم در در مورد ابهاماتی که وجود دارد، نشان نداده و این ابهامات را برطرف نکرده است.

به نظر من این گزارش، دست‌ کسانی را که خواهان این هستند که قطعنامه‌ی جدیدی علیه ایران صادر شود، بازتر خواهد گذاشت.

با توجه به این‌که روسیه بر سر بحران قفقاز با غرب و به‌ویژه آمریکا مسأله پیدا کرده است، امکان این که شورای امنیت و کشورهای ۱+۵ بتوانند در دور جدید، تحریم‌های بیشتری را علیه ایران تصویب کنند، تا چه حد واقع‌بینانه است؟

این سؤال، سؤال مشروعی است و می‌توان مطرح کرد؛ به‌خصوص این‌که شاهد سردی روابط بین روسیه و آمریکا و به طور کلی غرب هستیم.

روسیه می‌تواند با آن‌چه که به دنبال گزارش البرادعی خواهد آمد، به دو شکل برخورد کند. یکی این‌که به خاطر به اصطلاح لجبازی با گروه ۴+۱ (به خاطر این‌که روسیه از آن استثنا خواهد شد) همکاری نکند و در نتیجه کار این‌ها را فلج کند که نتوانند اگر پیش‌نویس قطعنامه‌ای را هم به شورای امنیت ببرند، آن را به تصویب برسانند

این سؤال عمده‌ای درباره روسیه به‌وجود می‌آورد که «آیا روسیه حاضر است منافع مقطعی خود را فدای صلح و امنیت جهانی بکند؟» که به نظر من این سؤال بسیار بسیار مهمی برای روسیه خواهد بود که با احتیاط بیشتری به این مسأله نگاه کند و در نتیجه آن‌چه را که به عنوان یک اصل وجود دارد، یعنی صلح و امنیت جهانی را فدای چنین مساله‌ای نکند.

در حالی که ایران قطعاً خواهان این است که روسیه در این شرایطی که الان دارد، نزدیکی بیشتری نسبت به خواسته‌های ایران نشان دهد. ولی سؤال این است که آیا روسیه به خلاف آن‌چه که تا ‌کنون اعلام کرده و گفته، قدم برخواهد داشت یا نه.

به خاطر این‌که خود روسیه هم در گذشته گفته است که سؤالات جدی در مورد برنامه هسته‌ای ایران دارد و این برنامه از شفافیت کامل و کافی نیست.