برای پاسخ به بسته پیشنهادی «اولتیماتومی وجود نداشته»

حسین علوی

با گذشت دو هفته از مذاکرات هسته‌ای در ژنو، روز دوشنبه سعید جلیلی و خاویر سولانا - ‌نمایندگان ایران و کشورهای ۱+۵ در این مذاکرات‌ - در یک گفت و گوی تلفنی توافق خود را برای ادامه‌ی تماس‌ها و تدارک دور بعدی مذاکرات اعلام داشتند. هم‌زمان در ایران فرمانده سپاه پاسداران از آزمایش یک سلاح دریایی پیشرفته‌ی جدید خبر داده است.

درباره‌ی تحولات مربوط به مناقشه‌ی هسته‌ای ایران با دکتر رضا تقی‌زاده، کارشناس مسایل امنیت منطقه‌ای گفت‌وگویی کردم و ابتدا این مسأله را در میان گذاشتم که دلیل برداشت‌ها و انتظارات متفاوت دو طرف درگیر در مناقشه نسبت به آن‌چه مهلت یا اولتیماتوم دو هفته‌ای نام گرفته، چیست؟

سردارجعفری، فرمانده سپاه پاسداران

به نظر من اولتیماتومی وجود نداشته و در این مورد سند کتبی هم وجود ندارد. ولی بعد از برگزاری مذاکرات کشورهای عضو ۱+۵ در تهران با نمایندگان ایران، این انتظار برای شورای امنیت و آن‌ها وجود داشت که ایران به بسته‌ی پیشنهادی آن‌ها جواب روشن بدهد.

ولی ایران در این فاصله از این کار طفره رفته و ضمن این‌که علاقه‌مندی خودش را به ادامه‌ی مذاکرات همیشه تاکید کرده، از دادن پاسخ روشن خودداری کرده است. به نظر من رهبر جمهوری اسلامی و رییس جمهوری پاسخ نه را به بسته‌ی پیشنهادی مسوولین ایران دادند و اظهار کردند و اعلام داشتند که ما به غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهیم و هیچ مذاکره‌ای را در این مورد نمی‌پسندیم.

ولی هم‌زمان تاکید کردند که به عادی شدن روابط علاقه‌مند هستند و برای گفت‌وگو حاضر و آماده. اما این گفت‌وگوهایی نیست که کشورهای ۱+۵ انتظار آن را دارند و انتظار آن‌ها این است که ایران در مورد قطع غنی‌سازی اورانیوم با آن‌ها به توافق برسد.

البته کشورهای ۱+۵ از بحرانی‌تر کردن شرایط هم پرهیز می‌کنند برای این‌که نمی‌خواهند جنگ تازه‌ای در منطقه روی بدهد هرچند هم‌زمان زیر فشارهایی هم هستند. مثلاً اسراییلی‌ها با اعمال فشار به کشورهای ۱+۵ و شورای امنیت، همچنان موضوع تهدید نظامی و هجوم را مطرح می‌کنند.

و فشار سیاسی به شورای امنیت این است که برای پرهیز از یک برخورد نظامی بایستی اسراییل را هم آرام‌تر کرد و این آرامش زمانی اتفاق می‌افتد که ایران یا آماده‌ی گفت‌وگو باشد و یا کشورهای شورای امنیت حداقل به اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی تازه و یا اعمال تحریم‌های جدید بپردازند.


به این علت آقای سولانا و شورای امنیت می‌خواهند که ایران را به دادن یک پاسخ قطعی و طفره نرفتن از دادن جواب وادار یا تشویق کنند. چیزی که ایران تا به حال با آن موفق شده یعنی با دادن نوید گفت‌وگو و استقبال از ادامه‌ی گفت‌وگو و با ادامه‌ی وضع موجود عملاً از تأمین خواسته‌های شورای امنیت خود‌داری کرده.

روز دوشنبه فرمانده کل سپاه پاسداران ایران از آزمایش یک سلاح دریایی کاملاً جدید خبر داده و اظهار داشته که ایران می‌تواند در برابر هر تهدیدی برای بستن تنگه هرمز واکنش سریعی نشان بدهد. آیا این به این معناست که در عین حال که طرفین بر راه حل سیاسی تأکید دارند، احتمال درگیری نظامی هم‌چنان می‌تواند جدی باشد؟

امکان حمله‌ی نظامی در طول دو ماه گذشته همیشه وجود داشته و در طول سه ماه آینده هم‌چنان این امکان وجود خواهد داشت.

علی‌رغم تأکیدی که مقامات آمریکایی به عدم داشتن قصد حمله می‌کنند‌، ولی یادآوری می‌کنند که همه‌ی کارت‌ها همچنان روی میز است و امکان توسل به هجوم نظامی همچنان وجود دارد.

و هر وقت این امکان زیادتر می‌شود، ایران هم یک مقابله به مثل می‌کند و با توسل به انجام یک آزمایش موشکی یا برگزاری یک مانور نظامی سعی می‌کند که آمادگی خودش را نشان بدهد و این آمادگی را در جهت تقویت روحی در داخل و یا تهدید کشورهای خارجی به کار بگیرد.

تهدید اصلی یا آزمایش موشکی اخیر دو هدف را تعقیب می‌کند؛‌ یکی نیروهای آمریکایی مستقر در خلیج فارس و بعد کشورهای حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس که اقتصاد آن‌ها به ادامه‌ی باز بودن شاهراه آبی خلیج فارس و به‌خصوص صدور نفت و واردات کالا متکی است و این آزمایش موشکی تهدید مستقیمی علیه آن‌هاست.

و البته همه‌ی کشورهای جنوب خلیج فارس هم موافق ادامه‌ی برنامه اتمی ایران نیستند و برای پرهیز از وقوع جنگی تازه با همدیگر شریک هستند. در هر حال موضع تازه‌ی ایران، یک مقدار جدی‌تر شدن شرایط را نشان می‌دهد و این‌که ایران با این عمل برای برابری با تهدید‌هایی که حالا رو به افزایش هستند مقابله به مثل می‌کند.

مذاکرات امروز کشورهای ۵+۱ با ایران از طریق گفت‌وگوی تلفنی انجام شد. آیا این به معنای اهمیت کمتر این دور از مذاکرات است و نقش آن در پروسه‌ی مذاکرات چگونه خواهد بود؟

این تلاشی برای باز نگه داشتن در گفت‌وگوهاست. سولانا هیچ‌وقت گفت‌وگوی با ایران را حداقل در طول یک سال گذشته جدی نگرفته است.

معمولاً دیدارهای آن‌ها، دیدار اخیر تهران و یا دیدارهای گذشته در روزهای تعطیل صورت می‌گرفته و جزو برنامه‌های کاری روزانه آن‌ها نبوده است؛ چون آن‌ها انتظار نداشتند ایران چرخش تندی در دیپلماسی هسته‌ای خود و اجرای برنامه‌های اتمی‌اش نشان بدهد.

با این حال گروه ۱+۵ و جامعه‌ی اروپا خواستار پیشگیری از بحرانی‌تر شدن این شرایط هستند. آن‌چه که سولانا انجام می‌دهد به هر حال یک اقدام دیپلماتیک برای به‌دست گرفتن یک ابتکار تازه است؛ بدون این‌که انتظار بزرگی داشته باشد و البته به نظر من نمی‌تواند مذاکره‌ای پشت تلفن صورت بگیرد.

آقای سولانا در پی این تماس تلفنی دقیقاً از آقای جلیلی دوباره خواهد خواست که پاسخ قطعی ایران را اعلام بکنند و یا در جهت تأمین خواسته‌های شورای امنیت قدم مثبتی بردارند. و این به‌صورت مذاکره نخواهد بود. در حقیقت نوعی تماس برای تجدید خواسته‌های جامعه‌ی اروپا است.