شانس کم ایران برای عضویت در شورای امنیت

حسین علوی

منوچهر متکی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که ایران درخواستی برای عضویت در شورای امنیت سازمان ملل متحد را به عنوان یک عضو غیر دائم ارائه کرده است.

او از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد خواسته است تا از این درخواست ایران پشتیبانی کنند. در این‌باره با دکتر منصور فرهنگ، نماینده پیشین ایران در سازمان ملل متحد گفت و گو کردم و ابتدا دلایل و انگیزه‌های دولت ایران از چنین درخواستی را جویا شدم.

عضویت در شورای امنیت، حتی عضویت موقت دوساله، در واقع یک سکوی تبلیغاتی و نظریه‌پردازی به اعضای شورا می‌دهد. بنابراین وقتی اختلافات بین‌المللی مطرح می‌شود، این‌ها فرصتی دارند در آن‌جا که ‌نقش فعال‌تری در گفت و شنودها و بحث‌ها ایفا بکنند.

درواقع نوعی منبع اعتبار و پرستیژ برای کسانی است که به این عضویت درمی‌آیند و تردیدی نیست که ایران هم در این مورد خاص، خیلی علاقمند است که عضو این شورا باشد که اگر پرونده هسته‌ای ایران یا مسایل دیگری مطرح شد که ایران مواضعی مثلاً مخالف آمریکا یا اعضای دائمی شورا داشت؛ از این راه بتواند نقش فعالی در بحث و مجادلات ایفا بکند.

ایران تا به حال تصمیمات شورای امنیت درباره مناقشه‌ی هسته‌ای ایران را غیر‌قانونی دانسته و ساختار سازمانی و عملکرد شورای امنیت را زیر سوال برده. آیا درخواست برای عضویت در این شورا، اکنون نشانه‌ای از عدول آرام از مواضع گذشته و سیاست نزدیکی به جامعه‌ی بین‌المللی هست.

ایران، فقط یک بار عضو غیر‌دائم شورای امنیت بوده، آن هم در سال‌های ۱۹۵۵ و ۱۹۵۶ که در آن موقع فقط شش عضو غیر دائم شورای امنیت داشت و بعد از آن هم حتی شاه چندین بار تلاش کرد که عضو شورای امنیت بشود، باز هم نتوانست.

دکتر منصور فرهنگ، نماینده پیشین ایران در سازمان ملل متحد

اعضای غیردائم شورای امنیت بر مبنای تقسیم جغرافیایی جهان، یک سیستم چرخشی دارند. از آسیا، دو عضو غیر دائم هست که در حال حاضر یکی ویتنام است و یکی اندونزی و دوره‌ی اندونزی تا آخر این سال تمام می‌شود و ایران خودش را کاندیدا کرده.

ژاپن هم خودش را کاندیدا کرده در حالی که ژاپن در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ عضو غیر دائم شورای امنیت بود. هیچ برنامه و یا راه و رسم حقوقی یا اساسنامه‌ای برای این‌که مشخص کند اعضای غیردائم از چه کشوری باید انتخاب بشود، وجود ندارد.

ولی سنتی وجود دارد که می‌گوید بر اساس این دوره‌ی چرخشی نوبت به کشوری از آسیایی‌ها یا آفریقایی‌ها یا آمریکای لاتینی‌ها رسید، کشورهایی که پرستیژ و اعتباری دارند و روابط خوب و حسنه‌ای با کشورها دارند، شانس بیشاری برای انتخاب شدن خواهند داشت.

کشورهای زیادی هم بودند که قطعنامه‌های شورای امنیت را رد کردند و غیر قانونی دانستند، ولی عضویت‌شان را در سازمان ملل متحد خاتمه ندادند. بنابراین تا زمانی که ایران، عضو سازمان ملل متحد است، انتقادی هم که از بعضی تصمیمات شورای امنیت بکند، باز از نظر راه و رسم سازمان ملل می‌تواند کاندیدای این کار بشود.

ولی یکی مشکلات ایران این است که حداقل به‌طور ضمنی و غیر‌رسمی این سنت وجود دارد که وقتی شورای امنیت علیه کشوری قطعنامه‌های تحریم صادر کرده که سه بار این اتفاق در مورد ایران افتاده، بسیار بعید است که اعضای سازمان ملل متحد یعنی مجمع عمومی که باید به این‌ها رای بدهد، کاندیداتوری این کشور را جدی بگیرند.

خصوصاً در مورد ایران که رقیبش ژاپن است که از نظر کمک‌های مالی برای برنامه‌های عمرانی سازمان ملل متحد، اولین کشور دنیا است. بنابراین بسیار بسیار بعید است که ایران بتواند در این رقابت ژاپن را شکست بدهد.

ایران از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد که قرار است اجلاس وزاری خارجه‌اش در تهران برگزار بشود، خواسته که از این درخواست ایران برای عضویت در شورای امنیت حمایت بکنند. اساساً در حال حاضر کشورهای موسوم به غیر‌متعهد، چه نقشی را در صحنه سیاست بین‌المللی و در شورای امنیت می‌توانند ایفا بکنند؟

این کشورها به‌طور کلی در زمان جنگ سرد‌، در رقابت‌ها و تقابل‌های امنیتی دنیا سعی می‌کردند که جنبه‌ی بی‌طرفی بگیرند و یا از جنبه‌ی به اصطلاح سازندگی و میانجی بگیرند. ولی آن برنامه‌ها در سازمان ملل متحد تمام شده است.

هنوز آن تشکیلات وجود دارد و هر چهار سال یک‌بار سران‌شان یا وزرای‌شان یا متخصصین‌شان دور هم جمع می‌شوند. ولی وقتی به دنیا نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که این یک سازمانی است که دلیل ایجاد آن از بین رفته، ولی هنوز این کشورها دور هم جمع می‌شوند، بدون این‌که واقعاً هیچ نوع برنامه‌ی خاصی برای پیگیری خواسته‌های مشترک‌شان داشته باشند.

در سازمان ملل متحد هم حتی وقتی به رای دادن این کشورها در رابطه با مسائل مختلف نگاه می‌کنیم می‌بینیم این‌قدر تنوع در آن‌ها زیاد است که اصلاً صحبت کردن راجع به این‌ها به عنوان یک بلوک متحد به کلی بی‌معنی است.