«فقط در ایران، نوجوانان را اعدام می‌کنند»

حسین علوی

۲۴گروه و نهاد حقوق بشر از مسوولان قضایی ایران خواسته‌اند تا اجرای مجازات اعدام برای نوجوانانی را که در دوران کودکی مرتکب قتل شده‌اند، متوقف کنند.

محمد مصطفایی، وکیل مدافع چهار تن از این نوجوانان که در آستانه اعدام هستند در گفت و گو با رادیو زمانه در این‌باره می‌گوید:

من خیلی خوشحال هستم از این‌که می‌بینم نهادهای مختلفی در خارج از کشور در خصوص اعدام افراد زیر هجده سال احساس نگرانی می‌کنند. به ویژه این کسانی که در آستانه اعدام قرار دارند و جناب آقای شاهرودی هم بعد از رویت پرونده‌ها، با اعدام آن‌ها موافقت کردند. هر چند در زمان‌های مختلف ایشان دستور توقف اجرای این احکام را دادند برای این‌که ما بتوانیم از اولیای دم رضایت بگیریم‌. در حال حاضر هم درصدد انجام این کار هستیم.

در مورد پرونده سعید جزی به نتیجه‌هایی رسیدیم و اولیای دم به‌صورت شفاهی اعلام رضایت کردند و امیدواریم خانواده‌های بهنود شجاعی و محمد فدایی و آقای بهنام زارع هم سعی بکنند رضایت اولیای دم را بگیرند. ما هم همین سعی را می‌کنیم و الان هم وضعیت‌شان، خوب نیست. یعنی این امکان هم وجود دارد که زمان اجرای حکم آن‌ها تایید بشود و این حکم برای آن‌ها اجرا بشود.

یک نکته‌ای که گهگاه از سوی مقامات قضایی ایران مطرح می‌شود این است که در ایران، کودکان اعدام نمی‌شوند در حالی‌که منظور، اعدام مجرمینی است که در دوران کودکی مجازات اعدام برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود. یک خلط مبحثی در این زمینه هست. نظر شما در این مورد چیست؟

من اولین بار این موضوع را از آقای شمشیری شنیدم که ایشان گفتند مجازات اعدام، با مجازات قصاص نفس فرق می‌کند و ما در ایران مجازات اعدام نداشتیم. در حالی‌که مجازات اعدام در قونین کشورهای مختلف که مجازات اعدام دارند به معنی سلب حیات از انسان است. یعنی یک معنی عام دارد.

وقتی می‌گویند یک نفر به اعدام محکوم شد، این اعدام محکوم شدن، می‌تواند انواع مختلف داشته باشد. حتی این قصاص نفس هم نوعی از اعدام محسوب می‌شود. بله، این خلط مبحث است و به نظر من اعدام، با قصاص نفس هیچ فرقی نمی‌کند.

محمد مصطفایی، وکیل مدافع چهار نوجوان محکوم به اعدام

در کل اگر بخواهیم یک کلمه مناسب برای آن در نظر بگیریم، مجازات مرگ را می‌توانیم برای آن در نظر بگیریم که در قوانین بین‌المللی منظور از اعدام، همان مجازات مرگ است که جان یک انسان را بخواهیم از او بگیریم.

این به‌ویژه در مورد کودکان مطرح است. نظر مدافعان حقوق بشر این است که صدور مجازات مرگ برای جرایمی که در دوران کودکی انجام می‌شود، خلاف حقوق بشر است؟

من یک توضیحی بدهم، این‌که می‌گویند ما مجازات مرگ برای اطفال زیر هجده سال نداریم، من خودم شاهد بودم و خودم پیگیری کردم در مورد پرونده آقای حسن‌زاده. هرچند وکیل او نبودم، چون نگران این موضوع بودم، خودم به روستایی که این‌ها زندگی می‌کردند رفتم، فتوکپی شناسنامه حسن‌زاده را از پدرش گرفتم، ایشان در زمانی که اعدام شد ۱۶ سال و ۱۱ ماه داشت. این یک نکته است.

ثانیاً در اصول حقوقی که داریم و عدالت هم همین را ایجاب می‌کند، تمام موقعیت‌ها و خصوصیت‌هایی را که در زمان ارتکاب جرم اتفاق می‌افتد، برای هر تصمیم گیری در امور قضایی ملاک قرار می‌گیرد.

به عنوان مثال در مورد کسی که مجنون و دیوانه هست، می‌گویند که او در زمان ارتکاب جرم، رافع مصونیت کیفری است. در مورد طفل هم به همین صورت است. این‌که ما بیاییم یک جوانی را که سن او زیر ۱۸ سال بوده و مرتکب جرم شده، او را به اعدام محکوم بکنیم در همان سال‌ها و بعد او را نگه داریم در زندان و بعد وقتی به بالای ۱۸ سال رسید، او را اعدام بکنیم؛ این یک بی‌عدالتی در حق این بچه است.

به خاطر این‌که چون مجازات اعدام گریبان او را گرفته، دیگر شب و روز و خواب و خوراک ندارد و هر روز برای او یک مجازات اعدام، یعنی صحنه به دار آویختن و طناب دار را بالای گردن خود می‌بیند. به نظر من این مجازات مضاعفی است بر مجازات اعدام و خود، ناقض حقوق بشر است.

آیا چشم انداز امید‌بخشی برای لغو صدور مجازات اعدام برای کودکان، در لایحه جدید قانون مجازات وجود دارد؟

البته قانون که نه، یک لایحه‌ای به مجلس داده شده به اسم لایحه دادرسی. این لایحه الان حدود پنج سال است که در مجلس مطرح است و همین‌طوری دارد خاک می‌خورد و معلق مانده است. در آن‌جا این مجازات را از همدیگر مجزا کردند. یعنی مجازات اعدام را برای برخی از جرائم مثل تجاوز به عنف یا حمل مواد مخدر یا مجاربه و در نظر گرفتند. بعد برای قتل، قصاص نفس را در نظر گرفتند.

در این لایحه گفته‌اند افراد زیر ۱۸ سال، اعدام نمی‌شوند. ولی در مورد مجازات قصاص که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌های کیفری استان است، گفتند که باید رشد عقلانی این شخص که سن زیر ۱۸ سال است، اثبات بشود.

اگر که کارشناسان پزشکی قانونی یا خود دادگاه تشخیص داد و گفت که این شخص در زمانی که این کار را انجام داده، از نظر عقلی رشد کافی نداشته و شبهه در این‌جا ایجاد بشود، آن موقع قصاص، منتفی می‌شود. ولی در غیر این صورت نه، قصاص به قوت خودش باقی است.

یعنی آن دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی که ما الان داریم در هر صورت آن موقع هم وجود خواهد داشت. متاسفانه این مجلسی که من الان شاهدش هستم به‌جای این‌که اعدام را از قوانین بردارد، دارد اعدام را هم به قوانین کشورمان اضافه می‌کند. مثل طرحی که اخیراً به مجلس داده شده و متاسفانه ۱۸۰ نماینده مجلس هم آن را تصویب کردند.

به هر صورت ما سعی خودمان را می‌کنیم. تا جایی که می‌توانیم ایرادهایی که در پرونده‌ها وجود دارد را وارد می‌کنیم و این پرونده‌ها به تعویق می‌افتد تا شاید فرجی بشود و عدالت حاکم بشود و افراد زیر ۱۸ سال به مجازات مرگ محکوم نشوند.

متاسفانه فکر می‌کنم که ایران، تنها کشوری باشد که افراد زیر ۱۸ سال را به مجازات مرگ محکوم می‌کند و حتی نمی‌گذارد که از ۱۸ سال هم بگذرد و اعدام هم می‌کنند، مثل پرونده آقای حسن‌زاده.