«طرح تحول اقتصادی، عملی نیست»

حسین علوی

نشست روز جمعه رییس‌جمهوری اسلامی ایران و حدود ۱۰۰ تن از اقتصاد‌دانان که با هدف بررسی طرح موسوم به تحول اقتصادی انجام شد، در رسانه‌ها پرسش‌های بسیاری را به‌ویژه در مورد ترکیب شرکت‌کنندگان در این نشست برانگیخته است.

در این‌باره با دکتر سعید شیرکوند، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد در تهران گفت و گو کردم و علاوه بر کم و کیف مسائل مطرح شده در این نشست؛ ابتدا پرسیدم که چرا اقتصاد‌دانان منتقد برنامه‌های اقتصادی آقای احمدی‌نژاد، در این نشست به ندرت شرکت داشتند؟

در مورد بخش اول آن که چرا شرکت نداشتند، به دلیل این‌که دعوت نشده بودند.

طبیعتاً آقای رییس‌جمهور از بین اساتید اقتصاد دانشگاه‌های کشور، تعدادی را انتخاب کرده بودند و به تعبیری می‌شود گفت عمده اقتصاد‌دانانی که در سال گذشته با آن نامه‌ای که برای آقای رییس جمهور فرستادند، سیاست‌های اقتصادی ایشان را نقد کرده بودند؛ در جلسه دیروز دعوت نشده بودند و به‌طور طبیعی می‌شود نتیجه گرفت که از نظر آقای رییس جمهور، آن افراد منتقد سیاست‌های دولت بودند و حتماً در این مسیر صلاح نیست که آنها دعوت بشوند و لذا افراد دیگری دعوت شده بودند.

اما در جلسه بر اساس اخباری که من شنیدم و در سایت‌ها هم برخی از آقایانی که به جلسه رفته بودند نقل می‌کردند، ظاهراً جلسه گفت و شنودی بوده و آقایان اساتید مطالبی را خدمت آقای رییس جمهور مطرح کردند و از طرف آقای رییس جمهور چه خودشان و چه دبیر کار گروهشان هم توضیحات کلی در مورد طرح تحول اقتصادی ارائه شده بود.

در یک جمع ۱۰۰ نفره و در فرصت کم چقدر مشورت و کار کارشناسانه روی این طرح امکان‌پذیر است؟ به نظر می‌رسد نوعی شتابزدگی در طرح آقای احمدی‌نژاد هست. انگیزه این شتابزدگی چیست؟

این سوال را باید به دو بخش تقسیم کنیم. یکی این‌که در جلسه دیروز چه هدفی دنبال شد. به نظر من فقط گفت و شنودی بود.

یعنی نه آقای رییس جمهور و نه کسانی که به این جلسه رفته بودند، انتظار نداشتند که در این جلسه دو سه ساعته بتوانند سیاست‌های آقای رییس‌جمهور را در مورد این طرح جدیدی که مطرح می‌کنند نقد بکنند.

فقط در حد شنیدن بود و من هم فکر می‌کنم ظاهراً آقای رییس‌جمهور دوست داشتند یک نمایشی در ارتباط با این طرح تحول اداری ارائه بشود که ما اساتید اقتصاد را هم دعوت کردیم.

کما این‌که یکی دو روز قبل هم باز مدیران مسوول مطبوعات را دعوت کرده بودند. لذا در این جلسه به نظرم قرار نبود که بده بستانی صورت بگیرد. یعنی مطلبی بیان بشود و نقدی ارائه بشود یا نقاط ابهامی برطرف بشود و در حد یک گزارش بود.

اما این‌که خود این طرح تحول اداری، آیا اساسا یک خط مشی‌گذاری دقیق و سامان‌یافته‌ای باید تلقی بشود، به نظر من تا آن‌جایی که مطرح کردند، چنین چیزی نبوده است.

حتی اساتیدی که دیروز هم به جلسه رفته بودند، می‌گفتند در آن‌جا حتی یک صفحه کاغذ هم در اختیار این آقایان قرار نگرفته است. یعنی طرح جایش را به نظر من به لحاظ مفهومی با یک ایده و یا یک آسیب‌شناسی اقتصادی عوض کرده است.

دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت محمد خاتمی

در حالی که وقتی از طرح صحبت می‌شود باید یک سیاست‌گذاری دقیقی شکل گرفته باشد و گام به گام هم روش اجرایی آن توضیح داده بشود.

اما چنین مجموعه مکتوبی وجود نداشته و ارائه هم نشده. در حد همین گفتارهایی است که ما در روزنامه‌ها و در احتمالاً مصاحبه‌های دولت‌مردان می‌شنویم.

آن‌چه از گزارش‌ها برمی‌آید، محور این طرح تحول اقتصادی، پرداخت نقدی یارانه‌ها است. اساساً در وضعیت کنونی اقتصاد ایران، این پرداخت نقدی چقدر می‌تواند عملی باشد و به کاهش تورم و گرانی کمک بکند و یا قدرت خرید مردمی را که این یارانه‌ها را دریافت می‌کنند، بالا ببرد؟

من با تاملی که در این چند‌روزه در مورد طرح تحول اقتصادی داشتم، واقعاً به این نتیجه رسیدم که قرار نیست چیزی اجرا بشود. چون آن چیزی که گفته می‌شود در حد ایده‌های کلی و مسائل عمومی است که تازگی هم ندارد.

بحث هدفمند کردن یارانه‌ها در اقتصاد ایران، قدمت بیش از دو دهه دارد. شاید بشود گفت که در دولت آقای هاشمی وقتی که این بحث فقرزدایی مطرح شد، رویکرد جدی به هدفمند کردن یارانه‌ها داشت.

یا در دولت آقای خاتمی حتی وزارتخانه‌ای برای این کار تاسیس شد و من حتی یادم است که یک مصوبه هیات وزیران داشت تحت همین عنوان هدفمند کردن یارانه‌ها که چند تا قدم اجرایی هم در آن‌جا ذکر شده بود.

لذا این بحث بحث تازه‌ای نیست که مطرح می‌شود. اما این‌که آیا امکان اجرایی کردن این بحث وجود دارد یا نه، من خیلی تردید دارم و از طرف دیگر نقدی کردن یارانه‌ها هم با غیر از هدفمند کردن یارانه‌ها تفاوت دارد.

یعنی یکی از ابزارهای هدفمند کردن یارانه‌ها، پرداخت نقدی است که آن هم با توجه به این‌که اطلاعات و روش اجرایی و سازمان متولی آن هنوز روشن نیست، به نظر من قصد دولت آقای احمدی‌نژاد در اجرا‌، نه هدفمند کردن یارانه‌هاست و نه نقدی کردن یارانه‌ها. چون قطعاً می‌داند که این کار را نمی‌تواند در این زمان کم انجام بدهد.

پس آقای شیرکوند می‌تواند چه هدفی داشته باشد. بخشی از منتقدان آقای احمدی‌نژاد معتقد هستند که ایشان با توجه به نزدیکی انتخابات آینده ریاست‌جمهوری، قصد دارند به نوعی از طریق پرداخت نقدی یارانه‌ها به بخشی از جامعه، آن قول عملی نشده آوردن پول نفت بر سر سفره مردم را عملی بکنند. در عمل می‌تواند چه طرحی پیاده بشود؟

با توجه به شناختی که من از اوضاع اقتصادی کشور و سازمان‌های مرتبط با بحث یارانه‌ها و حجم یارانه‌ها و دیتا‌بیس مربوط به دهک‌های جمعیتی دارم که هرکدام از این‌ها یک مقوله کاملاً مهمی است در این بحث؛ به نظرم دولت آقای احمدی نژاد سه تا هدف را می‌خواهد دنبال بکند.

هدف اولش، فرار از پاسخگویی نسبت به عملکرد گذشته است. یعنی الان که دولت آقای احمدی‌نژاد دارد وارد سال چهارمش می‌شود باید پاسخ بدهد که در سه سال گذشته چه اقداماتی را به عمل آورده و پاسخگوی شرایط تورم و بیکاری و بسیاری از مشکلات و نابرابری‌های اقتصادی و همین بحث مفاسد اقتصادی و خیلی چیزهای دیگر باید باشد و به این وسیله آقای احمدی‌نژاد این مباحث را عملاً دارد به یک گوشه‌ای می‌گذارد که کسی به آن موضوعات نپردازد.

هدف دوم طرح یک مباحث جدیدی است که ذهن صاحب‌نظران و اقتصاد‌دانان و حتی توده‌های مردم را هم به سمت یک موضوع جدید دارد جلب می‌کند.

دولت آقای احمدی‌نژاد سومین هدفی هم که دارد تحت این عنوان دنبال می‌کند این است که بحث تحول اقتصادی، یک مقداری پول را توزیع می‌کند. با توجه به این‌که در قانون بودجه سال ۸۷ دیده نشده و شرایط هم برای اجرایی کردن آن ممکن است نباشد، معلوم نیست این پول را از کجا می‌خواهد این پول را بیاورد. ولی بالاخره دولت تحت یک شرایطی، مبلغی را به یک گروه‌هایی از جامعه خواهد داد.

حالا این گروه‌ها می‌توانند کارمندان دولت باشند که یک هویت تعریف شده دارند یا افراد تحت پوشش‌های کمیته امداد و سازمان بهزیستی و یا یک اقشار دیگری؛ بالاخره می‌خواهد یک پرداختی را انجام بدهد.

و همین که این پرداخت صورت بگیرد به نظر من ممکن است اجرایی بشود، ولی گام بلند مدت ‌و اصولی در جهت هدفمند کردن یارانه‌ها برداشته نخواهد شد.