توقیف‌ فله‌ای، صدور مجوز قطره‌چکانی

حسین علوی

لغو مجوز چهار نشریه‌‌ی دیگر در روز دوشنبه، یعنی نشریه‌های «صبح ورزش»، «ایمن گستر»، «گزیده‌ پژوهش‌های جهان» و «لاله» مورد اعتراض مجامع دفاع از آزادی مطبوعات از جمله «سازمان گزارشگران بدون مرز» قرار گرفته است.

عیسی سحرخیز روزنامه‌نگار و عضو شورای مرکزی «انجمن دفاع از آزادی مطبوعات در ایران» در گفت‌ و گو با رادیو زمانه درباره‌ی دلایل لغو مجوز این نشریات می‌گوید:

عیسی سحرخیز، روزنامه‌نگار و عضو شورای مرکزی «انجمن دفاع از آزادی مطبوعات»

این‌گونه که از سوی مقام‌های وزارت ارشاد در اخبار و گزارش‌هایی که مطرح شده‌، این‌ها در واقع بر اساس ماده‌ی ۱۶ قانون مطبوعات لغو امتیاز شده و پروانه‌شان لغو شده‌اند.

این ماده تأکید می‌کند که نشریه‌ای که به آن مجوز داده می‌شود، برای شروع به کارش، شش ماه فرصت دارد عمل کند و اگر در این شش ماه عمل نکند، لغو مجوز می‌شود و پروانه‌ی صادره باطل می‌شود. معمولاً فرصتی بیشتر از این هم داده می‌شود و تا یک‌سال این زمان را در نظر می‌گیرند.

برای نشریاتی که در حال انتشار هستند، ولی انتشار نامنظم داشته باشند، طبیعتاً باز قانون این اجازه را داده و قانونگذار که وزارت ارشاد است، می‌تواند مجوز را لغو بکند که در این مورد هم باز روابط خاصی عمل می‌کنند.

ظاهراً این مسأله مدتی با جدیت دنبال نمی‌شده است. الان در ابتدای سال شروع کرده‌اند و مجوز چهار نشریه را باطل کردند و باید انتظار داشت که با وضعیتی که در فضای مطبوعاتی کشور وجود دارد، نبود امکانات و فشارهایی که هست، شاهد باشیم که نشریات دیگری هم در ماه‌های آینده با همین ماده‌ی ۱۶ مطبوعات لغو امتیاز شوند.

آقای سحرخیز، در دوران اصلاحات معمولاً نشریات موقعی که توقیف یا لغو مجوز می‌شدند، همان محتوا و پروژه، در نشریه‌ دیگری و با نام دیگری می‌توانست در حقیقت ادامه‌ی کار بدهد. اما اکنون توقیف نشریات یا لغو امتیازشان به نظر می‌رسد که به معنای توقف کامل است. آیا می‌شود چنین ارزیابی کرد؟

ببینید؛ هم بله و هم نه. همانطور که گفتم طبق ماده‌ی ۱۶، در زمان اصلاحات هم ما به‌کرات از این‌گونه نشریات و شاید هم بیشتر از این تعداد، لغو امتیاز و پروانه داشتیم. دلیلش هم این بود که فضای جامعه به گونه‌ای بود که خیلی‌ها تصور می‌کردند که می‌توانند نشریه‌ای را منتشر بکنند. می‌آمدند تقاضا می‌کردند و سعی می‌شد که مجوزها هم به صورت گسترده داده شود و گاه می‌شد که در یک جلسه بیش از ۱۵۰ ­ ۱۴۰ مجوز صادر بشود.

خب، خیلی از این‌ها تصورشان بر این بود که می‌توانند نشریه را منتشر کنند؛ ولی در عمل نمی‌توانستند. اما سخت‌گیرانه برخورد نمی‌شد. گفتم؛ آن زمان شش ماه گاه می‌شد که تا یک سال و نیم طول می‌کشید.

به آن‌ها تذکر داده می‌شد و به خاطر نامنظم بودن سعی می‌کردند که تعطیل‌شان نکنند؛ بلکه زمان‌های خاصی را مثلاً اگر نشریه‌ای هفتگی‌ست، آن را تبدیل بکنند به ماهنامه و حتی به فصلنامه که مجوز باشد و بر اساس توان فرد یا گروه، این نشریه منتشر بشود.

نکته‌ای که الان وجود دارد این است که از این حجم بالای مجوزهایی که صادر می‌شد، الان خبری نیست. ظاهراً در هر جلسه بعضی وقت‌ها هست که چهار مجوز بیشتر صادر نمی‌شود؛ آن هم نشریات خاصی هستند و در واقع محدود به طیف و گروه خاصی هستند. همان‌گونه که در لغو مجوزها هم ما این نوع نگاه خودی و غیرخودی را شاهدش هستیم که به یک گروه با امتیاز و با فرجه فرصت می‌دهند و در مورد دیگران سخت‌گیرانه برخورد می‌کنند.

به هر حال، نبود آن مجوزها و در واقع صدور مجوز قطره‌چکانی و باز توقیف فله‌ای در این‌جا، زمینه را برای این‌که گروهی یا فردی اگر نتوانست نشریه‌ای را منتشر بکند و بعد بتواند نشریه‌ جدیدی را جایگزین بکند، سخت می‌کند.

غیر از این زمانی که قانون مطبوعات را عوض کردند، با توجه به همین نکته‌ای که شما مطرح کردید، بندی را در آن‌جا گنجاندند که هرگونه جابه‌جایی و نقل و انتقال به صورت اجاره یا خرید و فروش و حتا به صورت مشارکتی را ممنوع کردند و خود مالک را در صورت انجام این کار مستحق مجازات دانستند.

حتا بهانه‌هایی می‌آوردند که لوگوی این نشریه شبیه نشریه‌ی دیگری است که ظاهراً «صبح ورزش» را به‌خاطر شباهت لوگویش به «خبر ورزشی» توقیف کردند؛ هرچند که گفتند «چاپ نامنظم» یا این‌که در مورد این‌گونه نشریات، حتا از ترکیب صفحه‌بندی‌اش و حتا از فرم مطالب‌اش بهانه می‌گرفتند و می‌گفتند این شبیه نشریه گذشته است و مجوزش را لغو می‌کردند و یا مانع انتشارش می‌شدند.

به هر حال فضا، دقیقاً و به طور جامع نسبت به گذشته عوض شده و امکان جابه‌جایی‌ها از بین رفته است.

باید توجه بکنیم که وزیر جدید بدون این‌که در قانون چنین حقی به ایشان داده بشود، این اعتقاد را دارد که به هر حال تعداد نشریه و روزنامه در جامعه زیاد است و ما باید این‌ها را محدودشان بکنیم.

در طول یک سال گذشته تقریباً هجده نشریه لغو مجوز شدند. شما ارزیابی‌تان این بود که ممکن است وضع از این هم وخیم‌تر شود. آیا فکر می‌کنید این مشخصاً تصمیمات و دیدگاه‌های وزیر ارشاد و مسوولان دیگر هیأت نظارت بر مطبوعات است یا این‌که به طور کلی وضعیت سیاسی جامعه را به گونه‌ای می‌بینید که باعث شده، چنین نگرانی‌ای به وجود بیاید؟

هر دو مورد هست. شما نگاه کنید. آقای صفار وقتی آمد، اولین حرف‌اش این بود که احزاب و گروه‌های سیاسی باید تریبون داشته باشند؛ باید ارگان داشته باشند.

ولی بعداً که با سیاست‌های کلان مواجه شد و احیاناً با اعتراض‌هایی مبنی بر این‌که شما با چه حقی این حرف را زدید که مثلاً «سازمان مجاهدین انقلابی» یا «مشارکت» می‌تواند روزنامه داشته باشد، در صورتی‌که ما تمام نشریات این‌ها را توقیف کردیم و مانع‌اش می‌شویم؛ بعداً حرفش را تعدیل کرد.

من فکر می‌کنم که یک سری تصمیم‌های کلان هست؛ ولی به هر حال تصمیم‌های مدیریتی و نوع نگاه فرد هم در این‌جا مؤثر است. همان گونه که ما با همین قانون مطبوعات گذشته که پیش از اصلاحات عمل می‌شد، بعد از اصلاحات یک تحول کمیتی را شاهدش بودیم.

قانون همان بود؛ ولی دیدگاه مسوولان و مجریان تغییر کرده بود و فضای جامعه هم این نیازها را داشت. من فکر می‌کنم که هر دو مورد را باید دخیل دانست.