«کنترل بصره توسط دولت عراق بسیار دشوار است»

حسین علوی

دکتر علیرضا نوری‌زاده روزنامه نگار و کارشناس مسائل منطقه

درگیری‌های خشونت‌بار شهر بصره در جنوب عراق بین نیروهای دولتی و شبه نظامیان، تا کنون نزدیک به دویست تن کشته و سیصد و پنجاه تن مجروح بر جای نهاده است. درباره هویت شبه نظامیان درگیر با نیروهای دولتی و چشم انداز کنترل بصره توسط دولت عراق، گفتگویی داشتم با دکتر علیرضا نوری زاده، روزنامه نگار و کارشناس مسائل منطقه و ابتدا هویت شبه نظامیان مسلح در این شهر را جویا شدم:
وضعیت بصره بخصوص بعد از خروج نیروهای بریتانیایی وضعیتی بسیار آشفته بود. به این معنا که فرمانداری یا استانداری بصره در دست حزب فضیلت بود. فرمانده نیروهای انتظامی در آنجا یکی از ژنرال‌های عراقی بود که ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با آقای نوری المالکی، نخست وزیر، دارد. در هر حال رقابت‌های حزبی در درون شهر، از یک سو مجلس اعلا و نیروهای بدر و از سوی دیگر نیروهای وابسته به جیش المهدی آقای مقتدا صدر و گروه‌های کوچکتری که جمهوری اسلامی درست کرده جریان داشت.

درست است که جمهوری اسلامی با همه گروه‌های بزرگ ارتباط دارد، ولی خودش هم یک سری گروه‌هایی درست کرده مثل ثارالله، مثل فدائیان قائم و اینها که در سطح شهر با باجگیری، ضرب و شتم زنان و جدا کردن دختران و پسران در مدارس، وضع بسیار بدی در شهر بصره ایجاد کرده بودند. بگونه‌ای که واقعا بصره تمام آن شکل و ترکیب فرهنگی و نمونه‌ای را که در عراق داشت، از دست داده بود.

طبیعتا آقای نوری المالکی زیر فشار بود. انگلیسی‌ها هم حاضر نبودند نیروهای خودشان را دوباره وارد بصره کنند. ولی از طرف دیگر انگلیسی‌ها در محلی که مستقر بودند و هستند یعنی در فرودگاه بصره، مرتب مورد حمله خمپاره و بازوکا و موشک قرار می‌گرفتند.

چرا برای اعمال کنترل دولت بر بصره، زمان کنونی انتخاب شده است؟
طرحی که برای برقراری امنیت در بصره ریخته شد، به این دلیل در این زمان به اجرا درآمد که اولا خود مقتدا صدر اکنون در ایران است. مسئله دیگر اینست که در درون تشکیلات او اختلاف بسیار زیادی ایجاد شده و زمانی که او آتش بس شش ماهه را تمدید کرد، خیلی‌ها با این امر مخالفت کردند. ترکیب جیش المهدی را هم اگر در نظر بگیریم، شامل شماری از زندانیانی است که صدام حسین در آخرین ماه حکومتش از زندان ابوغریب آزاد کرد. اینها بیشتر آدمکش، قاچاقچی، متجاوز و افرادی بودند که فقط به صرف اینکه مذهب شیعه داشتند به شهرک صدام که اکنون شهرک صدر خوانده می‌شود پناه بردند و بعد از سرنگونی صدام حسین و دوران هرج و مرج، مسلح شدند و رفتند زیر پرچم ارتش مهدی.

در عین حال یک عده افرادی هم هستند که آموزش ایدئولوژیک دیده‌اند، آموزش نظامی در ایران دیده‌اند، اینها هم هستند که تابع مطلق سپاه پاسداران و سپاه قدس هستند، و در کنار اینها باز مجموعه‌هایی هستند از بعثی‌های سابق، از افرادی که به هیچوجه اسلامی نیستند اما ریش گذاشته‌اند و مسلسل به دست گرفته‌اند. در هر حال یک ترکیب ناهمگون عجیبی است و اینها همه در بصره حضور دارند.

آیا نیروهای دولتی اکنون دارای وضعیت و چنان توانی هستند که بتوانند بصره را تحت کنترل و نظم خود درآورند؟
ببینید، اکنون اتفاقی که در بصره افتاده اینست که نیروهای دولتی به همراه شبه نظامیان وابسته به سپاه بدر و همینطور افرادی که با حزب الدعوه بودند، اینها جمع شده‌اند در یک‌طرف و سپاه مهدی و گروه‌های کوچکی که جمهوری اسلامی مستقیما ایجاد کرده است در طرف دیگر .

من اعتقاد دارم که این ها در مرحله اول احتمالا موفق خواهند شد که نیروهای صدری و آن گروه های کوچک را سرکوب کنند، و یا با توجه به اینکه نوری المالکی هفتاد و دو ساعت به آنها فرصت داده، آنها را خلع سلاح کنند. اما در مرحله بعدی، با توجه به نزدیک بودن انتخابات انجمن شهر و رقابتی که بین حزب فضیلت به رهبری آیت الله یعقوبی و مجلس اعلا و حزب الدعوه وجود دارد، برای تسخیر کرسی‌های شورای شهر و سپس استانداری، این جنگ و نزاع بار دیگر به صورت دیگری بین خود اینها انجام خواهد گرفت.

تنها راه نجات بصره اینست که دولت بتواند آن را بطور کامل از چنگ نیروهای شبه نظامی بیرون بیاورد، که این امر بسیار مشکلی است و واقعا یک نیروی قدرتمند می‌خواهد و عشایر را احتیاج دارد و اینکه به هرحال بتوانند یک پلاتفرمی را درست بکنند که تمام نیروهایی که با مداخلات جمهوری اسلامی مخالفند در کنار نیروهای دولتی در آن جمع بشوند.

تاثیر رویدادهای بصره بر وضعیت سیاسی و امنیتی در سایر نقاط عراق بویژه بغداد چگونه خواهد بود؟ چون نمایندگان پارلمان که طرفدار مقتدا صدر هستند و همین طور طرفداران او در سطح شهر، اعلام اعتصاب و اعتراض کرده‌اند و درگیری‌ها ادامه دارد.
بله الان در بغداد در چهار منطقه اینها با ماشین و بلندگو راه می‌روند و از مردم می‌خواهند که دست به عصیان مدنی و نافرمانی مدنی بزنند و مغازه‌ها بسته‌اند. از شهر صدر هم موشک و خمپاره به منطقه سبز شلیک می‌شود و در شهر کوت، در العماره و در الناصریه، شبه حکومت نظامی برقرار است. در نجف و کربلا هم درگیری شده است. بنابر این اکنون ما شاهد یک درگیری هستیم که محور عمده آن درگیری بین شیعه و شیعه است.

قبلا بین سنی و شیعه بود. بعد گروه الصحفه، عشایر سنی علیه القاعده و گروه‌های سنی مقاومت وارد کارزار شدند. و اکنون شیعه‌ها به جان شیعه‌ها افتاده‌اند. در عین حال طبیعتا آمریکایی‌ها هم هستند در کنار نیروهای دولتی. بنابراین این ماجرا ابعادش به بصره محدود نخواهد بود و اکنون دارد به تمام شهرهای شیعه‌نشین گسترش پیدا می‌کند.