"مشکل، تبدیل انتخابات به بیعت است"

جریان انتخابات مجلس هشتم و اعلام مواضع متفاوت و متنوع از سوی نیروهای سیاسی منتقد و مخالف جمهوری اسلامی ایران، نشان می دهد که انتخابات و اتخاذ سیاست انتخاباتی در ایران با پیچیدگی های تازه ای روبروست. این مسئله را در گفتگو با مهندس حسن شریعتمداری تحلیل گر مسائل سیاسی مقیم آلمان در میان گذاشتم:

به نظرمن، ما در نظام جمهوری اسلامی در یک دوره انتقال مفهوم انتخابات هستیم و این مشکلات، ناشی از این دوران انتقال است. نظام، روز به روز تلاش خود برای اینکه انتخابات را از شکل تعیین نمایندگانی از سوی مردم و برای شرکت مستقیم در حکومت ببرد به سمت اینکه انتخابات یک بیعت است و در حقیقت تجدید بیعتی است از سوی مردم برای رهبری و نظام، دارد آشکار می کند. یعنی می گوید که انتخابات از نظر کارگزاران نظام، فرقش با تظاهراتی که از ابتدای انقلاب تا کنون از سوی نظام معمول بوده و مردم را به خیابان می کشانده اینست که در انتخابات مردم می آیند و یک رای هم می دهند و به وسیله این رای نشان می دهند که به قول خودشان مشت محکمی به دهان آمریکا زدند ، با ولی فقیه تجدید بیعت کردند و با انقلاب پیمان مجدد بستند.

از لحاظ اپوزیسیون دمکراتیک نظام، مقوله انتخابات آزاد، منصفانه و واقعی، کلا با انچه که از طرف نظام مطرح می شود، متفاوت است. برای اینکه این تفاوت برای مردم تبیین بشود، ناگزیر با مشکلات زیادی مواجه هستند، از جمله اینکه چه کنند که نظام چنین بهره برداری را نکند، ولی سنت انتخابات هم که در جامعه به تدریج استوار شده و پا گرفته از بین نرود.

به این ترتیب سیاستی که شما مطرح می کنید، تحریم انتخابات و یا توصیه به مردم برای عدم شرکت مطلق در انتخابات نیست. پس توصیه و یا سیاستی که اپوزیسیون میتواند مطرح کند چه هست؟
به نظر من انتخابات یک حق است. حق شرکت در حکومت است. و اپوزیسیون ایران باید این حق را برای مردم تبیین بکند و بر اساس آن یک جنبش اجتماعی بوجود بیاورد. و این جنبش اجتماعی بر اساس یک خواست بسیار مهم است که باید همیشه در گفته های اپوزیسیون متبلور بشود. اینکه در آستانه انتخابات، مسئله انتخابات فروکاسته شود به اینکه چون نظام از ما بیعت می خواهد و ما با این نظام موافق نیستیم، بنابراین در آن شرکت نکنیم، در حقیقت این شانس را به اپوزیسیون نمی دهد که برای مردم تفاوت این دو را که بینهایت در مجاورت هم قرار گرفته اند و به هم شبیه اند، تبیین بکند.

علاوه بر آن، مردم به طور سنتی از صدر مشروطیت تا کنون، بخصوص بعد از انقلاب که یک دیوان سالاری بسیار متمرکز مستقر است و مردم هیچ وسیله مستقیمی برای دسترسی به این دیوان سالاری برای تحقق خواست های محلی خودشان ندارند، به خصوص در شهرستان ها، یک عملکردی برای انتخابات پیدا کرده اند و آن اینست که به کسی که می خواهد انتخاب بشود بگویند که ما به تو رای می دهیم به این شرط که کارگزار خواست های ما در مرکز باشی.
خواست هایی که قاعدتا با وظیفه مستقیم نمایندگی که قانون گذاری است هیچ ربطی ندارد. ولی در یک سیستم دیوانسالار متمرکز این حداقل شانسی است که مردم دارند و می خواهند از آن استفاده بکنند و بسیار قابل فهم است. اپوزیسیون چه به مردم توصیه بکند که در انتخابات شرکت بکنید یا نکنید، مخصوصا در محل های کوچک و شهرستان ها، که هیچ راهی به این دیوانسالاری متمرکز ندارند، مردم این خواست خودشان را پی خواهند گرفت و نماینده را به این چشم نگاه خواهند کرد. بنابراین من فکر نمی کنم با توصیه اپوزیسیون، مردم از این خواست خودشان صرف نظر بکنند.

یک نکته ای که همواره مطرح بوده، شرکت مستقل و ارائه برنامه و کاندیدای مستقل برای انتخابات چه مجلس و جه ریاست جمهوری بوده است. ولی تا کنون چنین برنامه ای عملی نشده است. موانع و مشکلاتی که شما بر سر راه چنین ایده ای می بینید، چیست؟
در شرایط جاری که اپوزیسیون به انتخابات به شکل یک جنبش ملی نگاه نکرده و مردم را برای آن بسیج نکرده است، تنها راهی که برای اپوزیسیون برای حفظ هویت خودش و به عنوان یک نیروی مستقل از حکومت که خواهان بیعت با او نیست می ماند، تشویق مردم به عدم شرکت در انتخاباتی است که به هر صورت در آن گزینه اصلی همان تجدید بیعت است، با توجه به تمهیداتی که حاکمیت کنونی در پیش گرفته است. مانع مهم بر سر راه ارائه لیست کاندیداهای مستقل اینست که باید ابتدا یک جنبش بر اساس انتخابات آزاد در ایران شکل بگیرد.

باید تفاوت انتخابات آزاد با بیعت با حکومت روشن بشود. آن وقت حتی انتخاب دو نفر هم در یک مجلس دویست و نود نفری بسیار مهم خواهد بود. برای اینکه این دو نفر می دانند برای چه انتخاب شده اند و مردم هم می دانند آنها را برای چه انتخاب کرده اند. این ها نمایندگان واقعی مردم هستند و هر کدام می توانند نقش مصدق را در مجلس هفدهم بازی بکنند. ولی در شرایط فعلی اپوزیسیون شوربختانه چنین کاری را نکرده و البته مقداری از آن مربوط به اینست که یک حکومت برخاسته از انقلاب باید مدت ها راهی طولانی را می پیمود تا اهداف پنهان خودش را که تجدید بیعت به جای انتخابات است آشکار می کرد. حالا که این هدف آشکار شده و بسیار برجسته در زبان و عملکرد حاکمان فعلی بیان می شود، اکنون موقع آنست که اپوزیسیون شروع به این کار بکند.

جنبش یک انتخابات آزاد را شکل بدهد و به تدریج پای این برود که مردم را تشویق بکند که به نمایندگان مستقلی که تعیین می کند رای بدهند. البته این بازی ای نیست که در این دوره سامان بگیرد ولی اپوزیسیون باید در این جهت کوشش بکند و در دوره های آینده انتخاباتی این کار را سامان بدهد.

مسئله دیگر خواست نظارت بین المللی بر انتخابات است که تا کنون مطرح شده، اگرچه که جمهوری اسلامی ایران با آن شدیدا مخالفت کرده است. بر فرض که چنین نظارتی امکان پذیر باشد، انتخابات وقتی که در چارچوب قوانین انتخاباتی موجود در ایران برگزار می شود، چنین نظارتی چه تاثیری خواهد داشت؟
ببینید، یک سطح انتخابات سطح قوانین است. سطح دوم آن، تبیین این مسئله برای مردم و تفاوت آن با خواست نظام و تمایز آن با قوانین موجود است. اگر نیروهای بین المللی در ایران ناظر باشند و نارسایی قوانین را به مردم گوش زد بکنند، نارسایی اجرای انتخابات را هم گوش زد بکنند، و تباین تبلیغات نظام را با یک انتخابات واقعی و آزاد و منصفانه نشان بدهند، این دقیقا همان کوششی است که اپوزیسیون می کند تا تفاوت یک فضای گفتمانی انتخابات آزاد را با فضای گفتمانی بیعت و تسلیم و دادن مشروعیت یک جانبه به حکومت، نشان بدهد. این درست تفاوت آن چیزی است که ما می خواهیم بیان بکنیم و نیروهای بین المللی اهرم موثری هستند که در این جهت کمک بکنند و داور بین این دو فضای گفتمانی متباین ولی نزدیک به هم باشند.