«ترکیب دو سوم مجلس از حالا روشن است»

حسین علوی

رایزنی‌های آقایان هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و مهدی کروبی، در قبال رد صلاحیت گسترده‌ی جریان‌های سیاسی موسوم به اصلاح طلب، همچنان موضوع بحث محافل سیاسی است.

درباره‌ی این رایزنی‌ها، گفتگویی داشتم با محمد عطریانفر، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی که در زمره‌ی احزاب ائتلاف اصلاح طلبان قرار دارد؛ و ابتدا نتایج احتمالی این رایزنی‌ها را جویا شدم:

ـ اتفاقی که توسط هیات‌های اجرایی صورت گرفت و رد صلاحیت‌های گسترده‌ی بالای سی و یکی دو درصد داوطلبان نمایندگی مجلس، حساسیت سنگینی را به لایه‌های سیاسی کشور منتقل کرده است.

از جمله این اتفاقات، نگرانی‌ها و دغدغه‌های شخصیت‌های بلند مرتبه و مسئولان سابق جمهوری اسلامی است، مثل آقایان هاشمی رفسنجانی، خاتمی و کروبی. اجلاسی که این سه نفر داشتند در منزل آقای هاشمی رفسنجانی، دلالت بر این دارد که به‌شدت نگرانند و شرایط خیلی غیر رقابتی شده است.

با رد صلاحیت‌های گسترده‌ای که صورت گرفته، بعید به‌نظر می‌آید که بازگشت صلاحیت بسیاری از اینها صورت بگیرد. شاید تعداد اندکی را شورای نگهبان برگرداند و نظریه‌ی هیات‌های اجرایی را رد کند. اما اینکه فکر کنیم با تصمیمات شورای نگهبان، یا اعتراض آقایان هاشمی رفسنجانی یا خاتمی یا کروبی، شورای نگهبان به همه‌ی خواسته‌های اصلاح‌طلبان تن دهد، این یک نوع خوش‌خیالی و خوش‌بینانه است و نمی‌توانیم آن را بپذیریم.

اما اینکه وضعیت چه خواهد شد، فکر می‌کنم در کمتر از نیمی از حوزه‌های انتخابیه، امکان رقابت باشد. ولی در نیم دیگر و از جمله تهران امکان رقابت از اصلاح‌طلبان، سلب شده باشد. شرایطی است که حضور اصلاح‌طلبان یا به‌طور کلی نیست یا اگر هم هست بسیار اندک است. شرایطی که الان در برابر ما وجود دارد و حضور دارد این هست که بیان کردم.

به این ترتیب می‌شود گفت که رد صلاحیت‌ها توسط هیات اجرایی، و احتمالا در آینده توسط شورای نگهبان، رقابت‌ها را به درون اصول گرایان سوق داده است؟ و اساسا آیا ایجاد چنین فضای رقابتی که فقط محدود به گرایش‌های اصول‌گرا باشد، در انتخابات مجلس هشتم، چقدر امکان پذیراست و چقدر می‌تواند رغبت مردم را برای شرکت در انتخابات جلب کند؟

ـ اینکه رقابت به درون اصول‌گرایان کشیده می‌شود، خب بله می‌شود. اما نگرانی که وجود دارد این است که ایران هم مثل بسیاری از کشورهای دیگر، نظام سیاسی آن خواه ناخواه دو قطبی است. به‌هر حال گروهی هستند که بیشتر اصول‌گرا هستند؛ و گروهی هم دیدگاه‌های بازتری دارند که حالا در ایران تحت عنوان اصلاح‌طلب مطرح هستند.

آنچه که الان ما با آن مواجه هستیم، یک قشر عظیمی از مردم، و به‌خصوص طبقه‌ی متوسط شهری، که خاستگاه تولد و پشتیبانی از اندیشه اصلاح‌طلبان در ایران است، از رقابت باز مانده‌اند.

ما هنوز هم که شرایط پس از آقای خاتمی را پشت سر گذرانده ایم، روند اصلاحات در ایران وجود دارد و اساسا اصلاحات یک امر برگشت‌ناپذیر است. و جماعتی بیش از هفتاد درصد ـ به‌خصوص طبقات به‌هر حال فرهیخته‌تر و طبقات متوسطی که بیشتر جوامع شهری را تشکیل می‌دهند ـ عملا نمی‌توانند از میان لیست‌های انتخاباتی، شخصیت‌ها و چهره های مورد قبول خودشان را داشته باشند که به آنها رای بدهند یا رای ندهند. وضعیت این است.

وقتی این گروه ناخواسته از صحنه خارج شوند، برخی از رقابت‌ها درسطح رقابت‌های درون گفتمان اصول‌گرایی شکل می‌گیرد و طبیعتا برخی علاقمندند که در لیست مورد حمایت جریان غالب قرار بگیرند؛ و برخی نمی‌توانند حضور پیدا کنند.

به هر حال این‌ها خیلی بحث امروز ما نیست. بحث این است که ، این فرصت از یک جماعت بسیار گسترده‌ای، از نخبگان سیاسی، تکنوکرات‌های، روشنفکران، طبقه‌ی متوسط شهری ما، کسانی که تا دیروز منادی اندیشه اصلاحات بوده‌اند گرفته شده است؛ و امکان رقابت را در این انتخابات پیدا نکردند.

عملکرد‌ هیات‌های اجرایی، یعنی مشخصا وزارت کشور و فرمانداری‌هایی که پشتیبان شکل‌گیری چنین هیات‌هایی بودند، با قرینه‌هایی انتخاباتی در طول گذشته، بسیار متفاوت بوده است.

مجموعه‌ی کسانی که در موضع هیات‌های اجرایی قرار گرفتند، حالا خواسته یا ناخواسته که به نظر من خواسته است، بیشتر یک گروهی هستند که حامی دولت فعلی هستند؛ و کلیه‌ی کسانی که حداقل مخالفت را با وضعیت موجود داشتند، به شمشیر رد صلاحیت گرفتار شدند.

طبعا اینها به لحاظ ملی چنین حقی نداشتند که از موضع قدرت، رقبای خودشان را اینطوری از صحنه‌ی انتخابات مجلس، عملا حذف کنند.

احتمال شرکت و یا عدم شرکت ائتلاف اصلاح‌طلبان در انتخابات منوط به این هست که میزان تایید صلاحیت شدگان در 14 اسفند ماه اعلام خواهد شد، چقدر خواهد بود؟

ـ پیش‌بینی ما این است که هیات‌های نظارت و مشخصا، نهاد نهایی و مرجع آن ها که شورای نگهبان است نسبت به برخی از رد صلاحیت شده‌ها، اجازه‌ی رقابت بدهد. اما علیرغم همه‌ی تمهیدات و خوش‌بینی‌هایی که ما در پیش رو داریم، پیش‌بینی نمی‌کنیم ظرفیت حضور اصلاح‌طلبان از چهل درصد کرسی‌های مجلس که درواقع یک چیزی حدود صد و بیست یا سی کرسی نمایندگی باشد، تجاوز کند. امکان رقابت فراتر از صد و بیست کرسی نیست.

مفهوم دیگر این سخن این است که دو سوم مجلس از هم اکنون تعیین تکلیف شده است. به این معنا که دو سوم مجلس آینده، حتما جریان اصول‌گرا است؛ و در واقع هیچ امکان رقابتی برای اصلاح‌طلبان در این میانه نیست. پس نتیجه می‌گیریم که اصلاح‌طلبان در مجلس آینده، به سختی یک اقلیت محدودی را احتمالا خواهند داشت.