کمیته دفاع از انتخابات آزاد، چگونه عمل می کند؟

حسین علوی

دو ماه پیش توسط خانم شیرین عبادی و برخی از دیگر مدافعان حقوق بشر و نیز گروهی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی کمیته‌ای بنام «کمیته دفاع از انتخابات آزاد، سالم و عادلانه» تشکیل شد. در گفت‌وگویی با عبدالفتاح سلطانی حقوقدان و نایب رییس «کانون مدافعان حقوق بشر» و ازاعضای این کمیته، این پرسش را در میان نهادم که کمیته فعالیت‌های خودش را چگونه پیش می‌برد و چه اهرمها و امکاناتی برای این منظور در اختیار دارد:

شنیدن گفت‌وگو با نایب رییس کانون مدافعان حقوق بشر در ایران

عبدالفتاح سلطانی- عکس از ایسنا

عبدالفتاح سلطانی: ما در واقع با امکانات بسیار ضعیف یعنی حداقل امکانات شروع کردیم. ابتدا برای اینکه محوری داشته باشیم برای کارهایمان، یک سند بین‌المللی را ملاک عمل قرار داده ایم و آن بیانیه‌ای‌ست که اتحادیه بین‌المجالس در سال ۱۹۹۴ تصویب کرده و در آن نشست، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز حضور داشته اند و مورد قبولشان بوده است. ما می‌خواهیم دو کار اساسی بکنیم: یکی اینکه ضوابط و معیارها و مقررات داخلی را مقایسه بکنیم با این ضوابط بین‌المللی که ببینیم تا چه اندازه تطبیق می‌کند. کار دوم مان این است که ببینیم عملکرد مسئولین اجرایی یا مسئولین نظارت بر انتخاباتی که قرار است در اسفندماه اجرا بشود، چقدر با این معیارهای بین‌المللی و چقدر با معیارهای داخلی تطبیق دارد. بعد از این تطبیق و مقایسه، نظرات کمیته در رسانه‌های گروهی برای اطلاع عموم اعلام خواهد شد.

چقدر به این کمیته اجازه داده خواهد شد و چقدر امکان خواهد داشت که بر انتخابات مجلس هشتم نظارت بکند تا بتواند ارزیابی بکند که این انتخابات تا چه حد آزاد است و یا بر موارد حقوقی که شما گفتید انطباق دارد؟
طبیعی‌ست که مسئولین حکومتی هرگز به ما اجازه نمی‌دهند که به‌طور رسمی بیاییم اعمال نظارت بکنیم. ما براساس این حق در قانون اساسی که برای همه‌ی آحاد ملت درنظر گرفته شده، خودمان را مجاز می‌دانیم از دور و براساس آنچه در رسانه‌های گروهی منتشر می‌شود، با آنچه مربوط به عملکرد در زمینه‌ی انتخابات هست، آنها را تجزیه‌ و تحلیل بکنیم و نظرمان را برای عموم منتشر کنیم. اما این دیگر مردم هستند که بعد از اینکه نظر ما را شنیدند انتخاب می‌کنند که چه کار بکنند و اینکه رای بدهند یا ندهند. در این امر اصلا ما اظهارنظر نمی‌کنیم.

با توجه به اینکه بسیاری از معیارهای اعلام‌شده توسط این کمیته منطبق با اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیونهای بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است، آیا این کمیته از نهادهای بین‌المللی حقوق بشرهم در جهت پیشبرد اهداف خودش استفاده می‌کند؟
در مرحله‌ی اول ما چنین قصدی نداریم، چون که کارمان یک کار نظارتی‌ست و یک کار تطبیقی‌ست. مگر آنکه مجبور بشویم، یعنی چنانچه واقعا یک نقض آشکاری ببینم و در داخل ما نتوانیم در جهت افشای تخلفات قدمی برداریم، ممکن است در آخر خود کمیته در این مورد تصمیم بگیرد. ولی فعلا اینکه بخواهیم کمک بگیریم از یک نهاد بین‌المللی یا سایر NGOهای بین‌المللی، نه چنین چیزی را در دستور کار نداریم. در واقع این یک کار خودجوش داخلی‌ست و سعی می‌کنیم در داخل خود مملکت با همان افرادی که هستند و انسانهای فرهیخته‌ای که هستند، اساتید دانشگاه و صاحبنظران، با آنها مشکلمان را حل بکنیم و از نظریات اساتید استفاده بکنیم.

بسیاری از معیارهای بیست‌گانه‌ی اعلام شده توسط این کمیته، فراتر از ساختار حقوقی و قوانین جاری کشور در زمینه‌ی انتخابات است، بویژه نظارت استصوابی. اساسا عبور از این موانع حقوقی در ایران چگونه امکانپذیر است؟
وقتی می‌گوییم عبور، گاهی وقتها اگر منظور در عمل است، در عمل که ما امکان اجرایی نداریم که بتوانیم از این نظارت استصوابی عبور کنیم. بلکه ما فقط می‌توانیم اعلام بکنیم که نظارت استصوابی چقدر با معیارهای بین‌المللی انتخابات آزاد، منصفانه و سالم تطبیق می‌کند یا نمی‌کند و یا کجایش تطبیق می‌کند. این فقط یک اظهارنظر است و بدیهی‌ست که نظارت استصوابی به نحوی که الان هست و اعمال می‌شود، نمی‌تواند با ضوابط انتخابات آزاد همخوانی داشته باشد.

آقای سلطانی، می‌دانیم که در ایران آزادی احزاب به معنای واقعی وجود ندارد و بسیاری از جریانها و گرایش‌ها، از راست تا میانه و چپ، حق فعالیت علنی و داشتن حزب ندارند. «کمیته‌ی دفاع از آزادی انتخابات» چه راه‌حلها و یا چه توصیه‌هایی را برای برخورداری همه‌ی گرایشها ازاین حق و از این آزادی پیشنهاد می‌کند؟
ما بعنوان یک نهاد سیاسی و یا یک حزب فعالیت نمی‌کنیم، بلکه بعنوان یک نهاد حقوق بشری و NGOهای حقوق بشری داریم فعالیت می‌کنیم. طبیعی‌ست همانطور که در بیانیه‌هایی که تا حالا داده‌ایم گفته شده است، یکی از معیارهای انتخابات آزاد حضور تمام تشکلات، تمام جریانات فکری‌­ عقیدتی با هر اندیشه‌ای که دارند هست و آنها حق دارند در انتخاباتی که آزاد و عادلانه باشد شرکت کنند. اعم از آنهایی که شناسنامه دارند، ثبت شده‌اند یا نشده‌اند. چون طبق اصول ۲۶ و ۲۷ قانون اساسی اصلا احزاب و تشکل‌ها نیازی به این ندارند که حتما مجوز بگیرند برای ثبت. البته پس از ثبت‌شان امکاناتی به آنها می‌دهند. لذا همه‌ی اینها در یک فضای باز و سالم و طبیعی‌ست که به طور قانونمند حق دارند در انتخابات شرکت کنند. غیر از این قطعا معنا ندارد که انتخابات آزاد یا سالم باشد.

این «کمیته‌ی دفاع از انتخابات آزاد» تا کنون چه میزان مورد استقبال احزاب و جریانهای سیاسی آزادیخواه و نهادهای مدنی قرار گرفته است، و آیا همه‌ی این گرایشها می‌توانند در آنجا نماینده داشته باشند و یا اینکه در فعالیت‌ها شرکت بکنند؟
ما سعی کرده‌ایم از کلیه‌ی جریانها دعوت به‌عمل بیاوریم، چه جریانهای داخل حکومت و چه خارج حکومت. ولی جریانها و تشکل‌های حکومتی و داخل حکومت بخاطر اینکه رد صلاحیت نشوند، طبیعی‌ست که مشکل دارند برای مشارکت در این امر. ولی اعضا و تشکل‌هایی که خارج از حکومت هستند، تا آنجایی که من اطلاع دارم، همه استقبال می‌کنند، همه‌شان می‌آیند. تشکل‌های مختلف نمایند‌گانی فرستاده‌اند و در جلسات شرکت می‌کنند.

به این ترتیب آیا کمیته‌ی دفاع از انتخابات آزاد، قبل از برگزاری انتخابات مجلس هشتم، ارزیابی خودش را در مورد شرایطی که این انتخابات برگزار می‌شود، آزادبودن یا نبودن، عادلانه‌بودن یا نبودنش، اعلام خواهد کرد؟
قطعا چندتا «کارگروه» که درست شده است در نشست‌هایی که دارند و بررسی‌هایی که می‌کنند، نظراتشان را به‌صراحت به مردم ایران اعلام می‌کنند.