حل نسبی موضوع امنیت دریای خزر

‌اين گفتگو را بشنويد.

اجلاس یک‌روزه‌ی سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در تهران، دیروز با صدور یک بیانیه پایان یافت. در این بیانیه رؤسای جمهور ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان بر ضرورت دست‌یابی به حل همه مسائل مربوط به دریای خزر از راه تفاهم و به صورت مسالمت‌آمیز تأکید کردند.

ذوالفقار اسماعیلیان، روزنامه‌نگار در مسکو که در اولین اجلاس سران پنج کشور ساحلی، در سال ۲۰۰۳ در شهر عشق‌آباد ترکمنستان حضور داشته است،‌ در مقایسه نتایج دو اجلاس و در پاسخ به این سؤال که آیا اکنون اختلافات کشورها در بهره‌برداری از منابع این دریا به میزان چشم‌گیری کاهش یافته است، می‌گوید:

نه! چرا که در اجلاس ترکمنستان نیز همین موضوع‌ها مطرح بودند. منظورم موضوعات مورد بحث هستند که هم اکنون نیز حل خود را نیافته‌اند. از جمله چاه‌ها و ذخایر نفتی که در مناطق مرزی میان آذربایجان و ترکمنستان و آذربایجان و ایران وجود دارد. همچنین در مورد روسیه و قزاقستان.

این موضوعات در اجلاس ترکمنستان نیز مطرح بودند و امروز هم در تهران در این باره صحبت‌هایی صورت گرفت. رییس‌جمهور ترکمنستان نیز در باره پیشنهاد تقسیم بستر دریا اظهار نظر و اظهار نارضایتی کرد.

این به معنای آن است که این موضوعات تا به حال حل خود را نیافته‌اند. چرا که در آن پیشنهادی که شده بود، ایران پیشنهاد کرده بود که بستر دریا باید میان این پنج کشور به صورت ۲۰ درصدی تقسیم شود. این موضوع را روسیه و قزاقستان می‌پذیرفتند؛ اما آذربایجان این پیشنهاد را نمی‌پذیرفت و موضوع این بود که اگر از این پنج کشور، حتی یکی این پیشنهاد را نپذیرد، پیشنهاد کلاً پذیرفته نخواهد شد. به این خاطر، این بحث‌ها تا کنون وجود دارد.

اما یکی از مهم‌ترین نکات مورد تاکید در اجلاس سران پنج کشور ساحل دریای خزر و در بیانیه‌ی پایانی آن،‌ تأمین امنیت این دریا و انحصار رفت و آمد نظامی در آن، به خود این کشورهاست.

برخی تحلیل‌گران این تأکید را به ویژه متوجه آذربایجان می‌دانند که دارای همکاری‌های نظامی با ایالات متحده آمریکا است. ذوالفقار اسماعیلیان صراحت بیانیه‌ی اجلاس در این زمینه را گامی به جلو می‌داند:

اهمیت این بیانیه در این است که موضوع امنیتی در دریای خزر را می‌تواند تا اندازه‌ای حل کند. به این خاطر که این موضوع از چند سال پیش، میان کشورهای حاشیه‌ی دریا مطرح است. از جمله در این دریا، دو کشوری مانند روسیه و ایران هستند که نیروی دریایی نسبتاً قوی دارند.

این موضوع از پیش نیز همیشه مطرح بود و می‌گفتند که در دریای خزر، تنها نیروهای کشورهای ساحلی باید حضور داشتند و مخالف حضور نیروهای خارجی بودند؛ از جمله خود ایران و روسیه و در انتهای وقت نیز قزاقستان در این مورد نظر داد.

از این لحاظ اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر در تهران، به نوعی موفق شد که این موضوع را تا اندازه‌ای حل بکند. چرا که از این بعد در دریای خزر تنها کشتی‌های این پنج کشور می‌توانند حضور داشته باشند؛ از جمله کشتی‌های نظامی و کشتی‌های نفتکش. چرا که این موضوع نیز مطرح شد که انتقال مواد و انرژی تنها از طریق این پنج کشور صورت بگیرد.

از سوی دیگر، به عقیده برخی ناظران، حضور ولادیمیر پوتین در اجلاس تهران، با توجه به نقش روسیه در مناقشه هسته‌ای ایران و نیز مسأله ناتمام ماندن نیروگاه اتمی بوشهر، سایه مسائل سیاسی بر سر این اجلاس را بسیار سنگین کرده است.

ذوالفقار اسماعیلیان این ارزیابی را تا حدود زیادی درست می‌داند و می‌گوید که بخش مهمی از گفتگوهای رییس‌جمهور روسیه درتهران به همین مسائل ارتباط خواهد داشت.

آقای پوتین قبل از این گفته بود که من برای بررسی برنامه‌های اتمی ایران به تهران می‌روم و اکنون با رییس‌جمهور ایران درباره‌ی این موضوع صحبت دارد و بعداً نیز با رهبر ایران، آقای آیت‌الله خامنه‌ای در این باره صحبت خواهد نمود.

تا جایی که کارشناسان روسیه در این باره مطرح کرده‌اند، روسیه می‌خواهد ایران را متقاعد کند که شروط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مراعات کند و گذشته از این، شاید موضوع ترک غنی‌سازی اورانیوم را نیز در ایران پیشنهاد کند. البته در اینجا پایان کار نیروگاه بوشهر مطرح است و گذشته از‌ آن انتقال سوخت اتمی از روسیه به ایران.