«مذاکرات پنج کشور خزر، بسیار پیچیده و حساس است»

ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه در این هفته دیدار خود از تهران را آغاز خواهد کرد. موضوع اصلی این دیدار بررسی طرح مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر است. اما به عقیده‌ی ناظران مسایل مهم دیگری چون مناقشه‌ی هسته‌ای ایران و اتمام نیروگاه هسته‌ای بوشهر نیز در دستور کار این دیدار خواهد بود. برخی تحلیلگران سفر آقای پوتین را، که پس از فروپاشی اتحاد شوروی اولین سفر یک رییس جمهور روسیه به ایران است، نه تنها از نظر ایران، بلکه از دیدگاه کشورهای غرب نیز، بسیار مهم ارزیابی می‌کنند. در همین ارتباط گفت‌وگویی داشتم با مرتضی فیروزی تحلیلگر مسایل خارجی ایران و سردبیر «ایران نیوز» در تهران و ابتدا با اشاره به سفر روزهای اخیر وزرای خارجه و دفاع آمریکا به روسیه ارتباط احتمالی این سفرها را با او درمیان گذاشتم:

شنیدن گفت‌وگو

مرتضی فیروزی: گمان می‌کنم سفر شتابزده‌ی خانم کاندالیزا رایس و وزیر دفاع آمریکا به مسکو و ملاقات فوری با پوتین باید حامل پیامهای مهمی باشد در آستانه‌ی سفر ولادیمیر پوتین به تهران. چون وقتی آمریکایی‌ها مطمئن شدند که ولادیمیر پوتین برخلاف دوره‌های گذشته می‌خواهد سفر را انجام دهد به تهران، در واقع باید صبر کنیم و ببینیم حامل چه پیامی دقیقا بوده است. آیا پوتین حامل پیامی از سوی آمریکایی‌ها و به صورت یک اولتیماتوم به تهران هست، یا اینکه خواسته است در آستانه‌ی سفر، مسایل مختلفی که مورد اختلاف بین مسکو و واشنگتن در روزهای اخیر هست را باهم به‌نوعی گره بزند. یعنی مسئله‌ی انرژی اتمی ایران، مسئله‌ی کوزوو و مسئله‌ی استقرار موشک‌های آمریکایی‌ها در لهستان و چک.

آقای فیروزی در دیدار پوتین از تهران سیاست او در ارتباط با رژیم حقوقی دریای خزر چقدر می‌تواند تحت تاثیر نیاز ایران به حمایت روسیه در جریان مناقشه‌ی هسته‌ای باشد؟

آقای پوتین قدر مسلم این است که با برگ ایران دارد بازی می‌کند، یعنی با برگ ایران به اینگونه بازی می‌کند که در دوره‌های گذشته هم، اگر توجه کنید، وقتی قطعنامه پیش‌نویس‌اش می‌آمد بیرون، روسها به‌همراه چینی‌ها چانه‌زنی‌هایی میزدند و بعد در لحظه‌ی آخر به توافقی می‌رسیدند و ما می‌دانیم که حتا روسیه برخلاف انتظار جهان حتا رای ممتنع هم نمی‌داد. در واقع همان رای مثبتی را می‌داد که آمریکا و انگلستان می‌دادند و حالا هم من تصور می‌کنم همین اتفاق در حال تکرار است، با این تفاوت که در این مرحله پوتین سعی می‌کند از سفر به تهران امتیاز خودش را در دریای خزر بگیرد و وقتی مطمئن شد، آنوقت در مرحله‌ی بعد با یک چانه‌زنی‌هایی دوباره همان قطعنامه را، اگر احتمالا صادر بشود، تایید خواهد کرد. روسیه در شرایطی نیست که بخواهد بیش از اندازه برای ایران سرمایه‌گذاری بکند. ممکن است یکزمانی مخالفت بکند، آن هم برای اینکه در ازایش بتواند امتیازاتی براساس مسایلی که روی استقرار موشکهای آمریکا در لهستان و چک هست را بگیرد.

فکر می‌کنید ممکن است در این دیدار مسئله‌ی رژیم حقوقی دریای خزر از جانب ایران و روسیه به یک راه‌حل حقوقی پایدار نزدیک بشود؟

من خیلی خوشبین نیستم که به نتیجه‌ی نهایی برسد. چون هم موضوع پیچیده است و هم ایران در شرایطی نیست که بتواند پیشنهادهای آنها را بپذیرد. من تصور می‌کنم آنچه در تهران اتفاق خواهد افتاد، اینکه بر سر آنچه سطح دریای خزر هست ممکن است توافقاتی صورت بگیرد. اما بر روی منابع بستر دریا کار بسیار مشکل و پیچیده و به صلاح تهران هم نیست که امضای نهایی را پای قراردادی بگذارد. چون ما این مشکل را داریم که اطلاعات نداریم از بستر دریا. چون می‌‌دانید که سمت ما عمیق‌ترین جای دریاست و در سالهای گذشته هم به دلیل تحقیق‌هایی که از روی مسایلی که وجود داشت و شرکتهای مهم نفتی غرب (هم چون نیامدند که این اکتشاف صورت بپذیرد)، لذا ما مطلع نیستیم که اصلا در سمت ما چه هست و به‌خاطر داشته باشید که روسها زیر بار قضیه پیشنهاد ایران که تقسیم مساوی ۲۰درصد هست نمی‌روند و خودشان یک قرارداد دوجانبه‌ای را هم با قزاقستان امضا کردند و هم با آذربایجان. و در قضیه با قزاقستان خود روسها نوزده و خرده‌ای درصد گرفتند. یعنی به ۲۰ درصد هم نرسید و این قزاقستان هست که بیست‌وهشت و خرده‌ای گرفته است. لذا نمی‌تواند در اجلاس تهران بستر دریا تقسیم بشود و به توافق نهایی برسد. ممکن است آنجاهایی در مورد استفاده از خود دریا هست به توافق برسند، چون مشکلات خاص زیادی ندارد.

در ارتباط با سهم ایران از منابع دریای خزر اگر بخواهیم نگاهی به سابقه‌ی این امر بکنیم، علت مشکلات کنونی ایران چه هست؟

من تصور می‌کنم ریشه در تاریخ دارد. وقتی براساس بند پنجم عهدنامه‌ی گلستان و براساس بند هشت عهدنامه‌ی ترکمن‌چای ایران درکشتیرانی آزاد شده، اما به لحاظ نظامی به‌کل ممنوع شده است. متعاقب قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ که قرارداد ۱۹۲۱ با روی‌کارآمدن کمونیست‌ها در اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده که آمدند و عهدنامه‌ای را مجددا با قرارداد جدیدی بستند و بازهم ما عملا نه در دوران پهلوی اول و نه در دوران پهلوی دوم قادر نبودیم که از آستارا به قول عرف معمول حقوق بین‌الملل از «خلیج حسنقلی» بالاتر برویم. یعنی در واقع وقتی ما می‌گوییم آستارا «خلیج حسنقلی»‌ست، یعنی اینکه یک خطی از دو نقطه‌ی گوشه‌ی مرزهای ما را روی دریا بکشیم که این درواقع یک چیزی حدود ۱۱درصد می‌شود و الان هم آنها همین را استناد می‌کنند. و متاسفانه در آن دوران هم همینطور بوده، یعنی مرز هوایی ما هم همینجور بوده است. یعنی مرز هوایی ما از خط آستارا «خلیج حسنقلی» بالاتر نمی‌رفت و این ریشه در تاریخ دارد و همین کار را برای آقایان مشکل کرده است و این آقایان هم نمی‌توانند الان به (روس‌ها) بگویند ۵۰درصد را ما می‌خواهیم، با توجه به شرایطی که پدید آمده است و ضمن آنکه فشار افکار عمومی هم وجود دارد.

لذا من تصور می‌کنم در تهران خود ایران تلاش نخواهد کرد که این امر را به‌کل فیصله بدهد. چون ایران منافع ملی‌اش زمانی ایجاب می‌کند که کاملا مطلع باشد از بستر دریا، (تا در رابطه‌ی با آن چه) انجام بشود. اگر ما قرارداد روسیه و قزاقستان را بپذیریم، در واقع ۵۲درصد از دریا باقی می‌ماند. خب ۵۲درصد باید بین سه کشور باقیمانده تقسیم بشود که سهم می‌‌شود ۱۷.۵ درصد. تازه آنها این را هم قبول ندارند، همین ۱۷.۵ درصد را هم قبول ندارند که بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان در واقع پیاده بشود. لذا کار خیلی پیچیده است و این اجلاس بیشتر یک اجلاس فکر می‌کنم سیاسی است، برای اینکه وقتی غرب می‌خواهد ایران را به انزوا دربیاورد، ایران در واقع رهبرانی را جمع می‌کند، یک عضو دائم‌ شورای امنیت را در تهران می‌آورد و با این کار نشان می‌دهد که من در انزوا نیستم. وگرنه خود بستر دریا به این سادگی قابل تقسیم نیست و در اجلاس تهران هم...

آقای فیروزی تصور می‌کنید در سفر آقای پوتین به تهران مسئله‌ی اتمام نیروگاه هسته‌ای بوشهر و مشکلات باقیمانده بر سر آن هم مورد بحث و توافق صورت بگیرد؟

مسلم اینکه طرف ایرانی این تقاضا را خواهد کرد و اعمال فشارهایش را سر راه آقای پوتین خواهد گذاشت. آقای پوتین هم از این وعهده‌‌ها و قول‌ها خواهد داد. اما، من تصورم بر این است که این قضیه در گرو توافق کل غرب با ایران خواهد بود. در واقع بوشهر گرو گرفته‌شده است در آن منطقه.