«حداقل ۹ زن، حکم قطعی سنگسار را دارند»

گفتگو با شادی صدر را بشنوید.

محمد جواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه ضمن اشتباه دانستن تصمیم یک قاضی در اجرای حکم سنگسار یک مرد در شهر تاکستان، از اصل مجازات سنگسار به عنوان یک مجازات شرعی دفاع کرده است.

در گفت و گویی با شادی صدر، وکیل مکرمه ابراهیمی، ضمن اشاره به گفته‌های اخیر دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه در مورد اشتباه قاضی پرونده می‌پرسم که این اشتباه چه بوده و آیا شامل متهم دیگر پرونده نیز خواهد بود؟

همان طور که شما خبر را خواندید، خیلی ایشان واضح صحبت نکردند که منظورشان از اشتباه قاضی پرونده چه بوده، فقط به طور مبهمی اکتفا کرده‌اند به این که بگویند در مورد شرایط اجرا اشتباهی اتفاق افتاده یا این افراد دچار یک نوع مالیخولیا و دیوانگی بودند که دست به چنین کاری زدند و ضمناً این رابطه‌ای که اتفاق افتاده است، از سر شهوت‌رانی نبوده.

به نظر می‌رسد چیزی نیست، جز حرف‌های مبهم و ضد و نقیض. تا زمانی که ما نتوانیم توضیحات دقیق قضایی را بفهمیم، غیرقابل اظهارنظر است. اما از طرفی شاید یک روزنه‌ی امیدی باشد این اظهارات برای نجات جان مکرمه ابراهیمی که هم‌اکنون به همراه پسر چهارساله‌اش در زندان قزوین است. آن جا شب و روز در کابوس سنگسار به سر می‌برد و امیدوارم که روزنه‌ی امیدی باز کرده باشد این اظهارات.

آقای لاریجانی در عین حال گفته است که چون مجازات سنگسار در فقه اسلامی و قوانین ایران وجود دارد، باید اجرا بشود و از بابت آن خجالتی هم در کار نیست. آیا این سخنان به این معناست که از نظر حقوقی راهی برای حذف مجازات سنگسار وجود ندارد و فقط باید مثلاْ با توسل به قاضی یا رییس قوه قضاییه اجرای حکم را معلق کرد و یا به عقب انداخت؟

متأسفانه آقای لاریجانی اظهارات چند ماه گذشته‌شان را در مورد این که اساساً سنگسار را یک مجازات خلاف حقوق بشر نمی‌دانند یا غیرمتناقض با مقتضیات زمان نمی‌دانند، مجدداً تکرار کرده‌اند. در واقع به ما نشان داده‌اند که بعد از گذشت بیش از دو ماه از سنگسار جعفر کیانی، با این که حالا این سنگسار یک اشتباه، یک اتفاق و یک مورد تصادفی نادر می‌دانند، اما ایشان و قوه قضاییه که ایشان به نمایندگی از آن صحبت می‌کنند، تمایلی به حل مسأله‌ی سنگسار به طور ریشه‌ای و بنیادی ندارند.

بنابراین ما می‌توانیم منتظر باشیم که بعد از جعفر کیانی، مکرمه ابراهیمی و احتمالاً سایر زنان و مردان دیگری که به رجم محکوم شده‌اند، در زندان‌های مختلف ایران سنگسار بشوند و بعد احتمالاً چندماه بعدش دوباره قوه قضاییه ایران بگوید اشتباهی در کار بوده یا مسایلی اتفاق افتاده.

برای این که همین الان که ما داریم صحبت می‌کنیم، حداقل ۹ نفر، ۹ زن در زندان‌های مختلف ایران حکم قطعی سنگسار را دارند و هیچ کسی در ستاد حقوق بشر قوه قضاییه یا در هیچ یک از نهادهای قوه قضاییه به فکر نیست که پرونده‌های آن‌ها را دوباره باز کند، نگاه بکند و احیاناً اشتباهاتی را کشف کند. مگر این که یکی از آن‌ها سنگسار بشود، تا اشتباهی در جایی دیگر کشف بشود.

همه‌ی ما می‌دانیم راه اصلاح قانون بسته نیست. خواست جامعه است. این در واقع بار‌ها و بار‌ها خواست افراد مختلف بوده است؛ از فعالان حقوق بشر گرفته تا روزنامه‌نگاران و روشنفکران و حتی علمای دینی و صاحب‌نظران در امور فقه همین خواست را بیان کرده‌اند و هم استدلالاتی را که مبنای کافی را در اختیار قوه قضاییه و حکومت جمهوری اسلامی ایران می‌گذارد، برای اینکه حکم سنگسار را از قوانین مجازات اسلامی ایران حذف بکند. ولی متاسفانه به نظر می‌رسد که این اراده وجود ندارد.

خانم صدر آقای لاریجانی همچنان گفته است که قوانین ایران با شکنجه مخالف است؛ ولی سنگسار شکنجه نیست. آیا در قوانین جزایی ایران شکنجه یک مفهوم روشن و تعریف شده‌ای هست؟

نه! متأسفانه تعریف روشنی از شکنجه در قوانین ایران وجود ندارد. اما در اسناد بین‌المللی تعاریف روشنی از شکنجه وجود دارد و همین طور از مجازات‌هایی که مثل شکنجه هستند. یعنی آن قدر ظالمانه و غیرانسانی هستند که در حد شکنجه هستند.

میثاق بین‌المللی حقوق مدنی ـ سیاسی به صراحت دولت‌های عضوش را (که ایران هم یکی از آن‌هاست) از اعمال مجازات‌های ظالمانه و وحشیانه منع کرده است و بیشتر مجازات‌هایی بدنی در قالب آن تعريف جای می‌گیرد.

بنابراین درست است که ایران ظاهراً پایبندی به کنوانسیون منع شکنجه ندارد و به آن نپیوسته، اما عضویت‌اش در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی ـ سیاسی کافی است که مجامع بین‌المللی و همین طور فعالان حقوق بشر در داخل ایران از دولت ایران بخواهند که تغییراتی را اجرا بکند در مورد منع مجازات‌های ظالمانه و غیره.

مدت‌هاست که گفته می‌شود طرح جدیدی برای جایگزینی قانون فعلی مجازات اسلامی در دست تهیه است. این طرح آیا شما اطلاع دارید که چه تفاوت‌هایی با قانون مجازات فعلی دارد و سرنوشت‌اش به کجا انجامیده است؟

همان طور که می‌دانید، قانون مجازات اسلامی یک قانون آزمایشی بوده که مدت آزمایشی بودنش یک بار دیگر در مردادماه امسال، به پایان رسید و مجلس حاضر به تمدیدش نشد و بالاخره، بعد از درگیری که بین قوه قضاییه و مجلس بود، مجلس پذیرفت که یک سال دیگر این مدت را تمدید کند تا این که قوه قضاییه لایحه مجازات اسلامی را ظرف سه ماه ارائه بدهد.

این سه ماه تا حدود یک ماه دیگر به پایان می‌رسد و قوه قضاییه موظف است که لایحه مجازات اسلامی را به مجلس ارائه بکند. با توجه به فضایی که علیه مجازات سنگسار در جامعه وجود داشت، امیدواری خیلی زیادی به وجود آمده بود که این مسأله در مراحل جدید مجازات اسلامی در نظر گرفته بشود و این مجازات حذف بشود یا حداقل این که شرایط اعمال آن به گونه‌ای طرح بشود (آن گونه که آقایان ادعا می‌کنند) که اجرای این حکم امکان‌پذیر نباشد.

اما متاسفانه شنیده‌ها حاکی از این است که در مورد آن مسأله‌ی علم قاضی (که می‌دانید بیشتر از ۹۹ درصد پرونده‌های سنگسار با «علم قاضی» اجرا شده‌اند) در لایحه جدید، هیچ تغییری اتفاق نیفتاده است.

همین طور شنیده‌های متناقضی حاکی از این است که ظاهراً تمایل قوه قضاییه بر این بوده است که مجازات سنگسار را به اعدام تبدیل بکند. اما این که تا چه حد این اتفاق افتاده، صحبت‌های دیروز آقای لاریجانی و اظهاراتی که در مورد سنگسار کرده‌اند، به نظر می‌رسد که در نهایت حتی سنگسار به اعدام تبدیل نشده است.

در عین حال هر دوی این‌ها، یعنی مجازات سنگسار و رجم بمانند و چه به مجازات اعدام تبدیل بشود، در واقع اعتراض ما همچنان بر جای خودش باقی است. یعنی مجازات مرگ، حالا چه به شکل غیرانسانی و وحشیانه‌اش که سنگسار است و چه به شکل، حالا یک کمی از سنگسار انسانی‌تر که اعدام است، برای یک رابطه خارج از ازدواج، رابطه‌ی جنسی خارج از ازدواج، واقعاً مجازاتی نیست که بشود در قرن بیست و یکم توجیه‌اش کرد.

به نظر می‌رسد که اگر شرایطی در نظر گرفته بشود که زن ایرانی بتواند به راحتی حق طلاقش داشته باشد و طلاق بگیرد و فضای اجتماعی در نظر گرفته شود با مقتضیات زمان، چنین مجازات‌هایی برای روابط خارج از ازدواج زن و مردی که ازدواج کرده‌اند، معنایی نخواهد داشت.

نکته‌ی آخر خانم صدر. مجازات سنگسار تا حالا در مورد زنان بیشتر اجرا شده است و فعالیت و تلاش زنان برای حذف آن از جمله در کارزار قانون ضدسنگسار امسال بسیار چشم‌گیر بوده است. شما خودتان هم از فعالان حقوق زنان هستید. این فعالیت‌ها تا کنون چه دستاوردی داشته است، برای نمونه تا چه حد توانسته توجه افراد مؤثری را در جمهوری اسلامی و در بین مراجع مذهبی به ضرورت حذف این مجازات قانع بکند؟

ببینید؛ اگر بخواهیم راجع به دستاورد‌ها حرف بزنیم، باید بگوییم که حداقل ما افتخار می‌کنیم که حاصل این کارزار این بوده است که جان چند زن از سنگسار به شکل حتمی نجات داده بشود. این حداقل دستاورد ما باشد.

اما در بلندمدت آن هدفی که ما داشتیم این بود که مجازات سنگسار از قوانین ایران حذف بشود و توجه بیشتری بشود به احکام و قوانین تبعیض‌آمیزی که در نهایت به رجم منتهی می‌شود.

متاسفانه با این که این موضوع حساسیت‌های خیلی زیادی را در بین افراد تأثیرگذار جامعه، چه فعالان جامعه مدنی، فمینیست‌ها، روشنفکر‌ها، روزنامه‌نگار‌ها و حتی برخی از علما و یا مسئولان حکومتی برانگیخته است، اما در نهایت هنوز ما به آن جایی نرسیده‌ایم که از سوی مسئولان حکومتی جمهوری اسلامی، به این فشار افکار عمومی توجهی آن قدر که شایسته و در خور آن است، نشان بدهند.