جام جهانی و شرکت‌های چندملیتی

پانته‌آ بهرامی

تب هیجانات جام جهانی نوزدهم در آفریقای جنوبی، با ۱۴۵ گل که کم‏ترین رقم در تاریخ این جام بود، کم‏کم فروکش می‏کند.

دکتر بیژن افتخاری، تحلیل‏گر اقتصادی، درباره‌ی آمار تماشاگران از قول فیفا، فدراسیون جهانی فوتبال، می‌گوید:

در مجموع ۲۶ میلیاردنفر این مسابقه‌ها را تماشا کرده‏اند. البته می‏دانیم که جمعیت جهان هفت میلیارد بیشتر نیست. مفهوم این رقم آن است که این مسابقه‌ها به‏طور متوسط ۲۶میلیاردبار توسط انسان‏ها دیده شده است. یعنی هر نفر به‏طور متوسط چهار مسابقه را دیده است.

این مسابقه‌ها بهانه‌ی بسیار بزرگی برای بازاریابی و فروش کالاهای مختلف هستند. ریشه‏ی اقتصادی قضیه برمی‏گردد به آن‏جایی که ۳۰ میلیاردبار انسان‏ها می‏نشینند جلوی تلویزیون و این مسابقه‌ها را تماشا می‏کنند.

درآمد فیفا را می‏توان به دو دسته‏ی بزرگ تقسیم کرد: بخش اول از طریق شرکت‏های بزرگ و چندملیتی و بخش دوم از فروش امتیاز پخش مسابقه‌ها به‏طور زنده و یا بازپخش آنها تامین می‌شود.

دکتر بیژن افتخاری شرکای مستقیم فیفا را این‏گونه برمی‏شمارد:

اولین کمپانی شرکت آدیداس، تولیدکننده‏ی وسایل ورزشی آلمان است. دومین شرکت کوکاکولا، سومین شرکت هواپیمایی امارات، چهارمین شرکت مجتمع هان‏دی و کیا، پنجمین شرکت سونی و ششمین آن هم شرکت کارت‌های اعتباری ویزا است.

شرکای مستقیم فیفا شرکت‏های هستند که بالاترین امتیاز بازاریابی در مسابقات برگزار شده از سوی فیفا را دارند. فقط منحصر به جام جهانی نیست. این شش کمپانی اجازه دارند تا در هر مسابقه‏ای که توسط فیفا برگزار می‌شود، نهایت بهره‏برداری را از آن بکنند.

می‏توانند حتی لوگویی درست کنند که با اسم فیفا همراه باشد. می‏توانند تابلوهای تبلیغاتی خود را در تمام مسابقه‌ها قرار بدهند. در تمام مسابقاتی که فیفا برگزار می‏کند، می‏توانند نمایشگاه‏هایی برای کالاهای خودشان جنب محل مسابقه بگذارند و آنها را بفروشند.

مبلغ پرداختی این شرکت‏ها به فیفا از ۲۵ تا ۴۵ میلیون دلار است که آن را برای یک دوره‏ی چهارساله می‏پردازند.

دسته‏ی دوم شرکت‏های حمایت‌کننده، شرکت‌هایی چون تله‏کوم و یا کمپانی کنتینانتال هستند. این شرکت‏ها تنها در طول یک ‏ماه مسابقات جام جهانی، می‏توانند به تبلیغات خود ادامه دهند.

بیژن افتخاری ادامه می‌دهد:

بخش دومی هست که به آنها شرکت‌های حمایت‌گر فیفا گفته می‌شود. مانند مک‏دونالد و یا شرکت بادوایزن. این‌ها امتیازاتی را که برشمردم، فقط برای جام جهانی دارند. این شرکت‏ها به‏طور متوسط حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون دلار به فیفا می‏پردازند.

بخش سوم که به آنها حمایت‏کننده‏های ملی می‏گویند، موسسات بازرگانی‏ای هستند که تبلیغات‏شان را در کنار فیفا، فقط در کشور خودشان انجام می‏دهند. مبلغ پرداختی‏شان نیز به‌طور متوسط حدود ۵میلیون دلار برای چهار سال است.

در حال حاضر ۲۰۸ کشور عضو فیفا هستند. بخش دوم درآمدهای اصلی فیفا از فروش امتیاز پخش مستقیم و یا بازپخش مسابقه‌ها است.

دکتر بیژن افتخاری می‌گوید:

بخش دوم درآمد فیفا ناشی از فروش پخش مستقیم و یا مکرر مسابقه‌ها به تمام جهان است. پولی که از این طریق حاصل فیفا می‏شود، ۲میلیارد دلار است.

باز بنا به گزارش خود فیفا، متوسط فروش شرکت‏هایی که در سال ۲۰۰۶ به‌عنوان شرکای مستقیم، شرکت‌های حمایت‌گر و یا حتی شرکای کشوری در کنار فیفا بودند، در یک دوره‏ی چهارماهه در دوران جام جهانی و سه ماه بعد از آن، ۳۷درصد بالا رفت که سود بسیار بالایی برای آنها به‌شمار می‌آید. شرکت‏هایی مانند مک‏دونالد یا کوکاکولا خیلی که تلاش بکنند، می‏توانند در پایان یک سال، سه یا چهاردرصد فروش‏شان را بالا ببرند.

آفریقای جنوبی مانند هر کشور در حال توسعه، دارای رشد ناموزونی است. تضادهای اقتصادی و اجتماعی در این کشور فراوان‏ است و تقریباً کلیه‏ی سازوکارهایی که برای جام جهانی انجام شد، در مناطق غیر فقیرنشین آن صورت گرفته است.

بیژن افتخاری تحلیل‌گر اقتصادی می‌گوید:

۹۰درصد این هزینه‏ها از طریق وام‏های کم‏بهره از بانک‏های مختلف، از جمله صندوق بین‏المللی پول با بهره‏ی بسیار ناچیز و تقریباً یک‏ونیم‏درصدی تأمین شده است. خود فیفا نیز بابت برگزاری این مسابقه‌ها، مبلغ ۵۰۹میلیون دلار به آفریقای جنوبی پرداخت کرده است.

بنا به گفته‏ی رییس سازمان گردشگری آفریقای جنوبی، بین ۲۵۰ تا ۳۰۰هزارنفر به عنوان تماشاگر و یا توریست، برای دیدن جام جهانی به آفریقای جنوبی سفر کرده‏اند. درآمد ناشی از حضور این توریست‏ها را هم حدود۵۰۰میلیون دلار تخمین می‏زنند. درآمدهای حاصل از بلیت‏های فروخته شده به‌طور مستقیم در اختیار خود کشور میزبان و فدراسیون آن قرار می‏گیرد که آن را حدود ۹۰میلیون دلار تخمین زده‏اند.

بخش عظیمی از تماشاگران فوتبال را جوانان تشکیل می‌دهند. برخی از کارشناسان بر این باورند که بر اساس روانشناسی اجتماعی، با کشانیدن جوانان به استادیوم‏های ورزشی و پای تلویزیون‌ها برای تماشای مسابقه‌های فوتبال، بخش بزرگی از انرژی آنها به‏جای این‏که معطوف به مسایل اجتماعی کشورشان شود، معطوف به ورزش و فوتبال می‏شود.

دکتربیژن افتخاری ضمن تایید این نظریه اضافه می‌کند:

این صحبت کاملاً درست است؛ نه به‌صورت تئوری، بلکه به‌صورت عینی. حاکمان جهان، کسانی که اوضاع امروز به‏نفع‏شان است و طرف‌دار پایداری وضعیت فعلی هستند، همواره دنبال راه‏هایی می‏گردند که انسان‏های فعال را که شاید جوانان در رأس آنها قرار داشته باشند، به سمتوسویی بکشانند که کم‏ترین توجه را به مسائل جاری داشته باشند و سرشان را به مسائلی مانند ورزش، سینما، موسیقی و ... گرم کنند. نه به مفهوم آن‏که این مسائل بخشی از زندگی‏شان باشد، بلکه آنها را به‌طور کامل جذب این مسایل می‏کنند.

در نتیجه، می‏بینید که یک نفر تمام هفته را کار می‏کند، به این امید که آخر هفته بیافتد جلوی تلویزیون یا بنشیند توی استادیوم و احتمالاً مشروبی بخورد و مسابقه‌ی فوتبالی را تماشا کند. در طی هفته هم مسایل دیگر اصلاً برایش مهم نیست، جز صحبت‌کردن راجع به آن مسابقه. همین نکته در زمینه‏ی فوتبال را به زمینه‏هایی چون سینما و موسیقی هم می‌شود تعمیم داد.

اگر جوان‏ها و تمام انسان‏های زحمت‌کش متوجه شوند که چه کلاه گشادی دارد بر سرشان می‏رود، اوضاع جهان به‏‏این شکل نخواهد ماند.

آن‌هایی که دارند از وضعیت موجود سود می‏برند، در عین حال آدم‏های باهوش و توانایی هم هستند. چون وسایل سرگرمی عده‏ی زیادی را به اشکال مختلف فراهم می‏کنند و سرشان را گرم نگاه می‏دارند تا اوضاع به‏همین منوال باقی بماند.

من و شما هم می‏نشینیم این بازی‏ها را می‏بینیم. فقط باید یادمان باشد که دلیل این جشن و سرور و شادمانی چیست. دو علت دارد: یکی این‏که میلیاردرها از طریق پول‏هایی که این وسط ردوبدل می‏شود، میلیاردرتر می‏شوند. دوم عده‏ی زیادی از انسان‏ها، به مدت یک ماه به خلسه می‏روند و کاری به کار دنیا و مافیای آن ندارند.

در نتیجه برای آن‌ها که طرف‌دار این هستند که شرایط همین‏طور بماند و ملت‏ها نسبت به آن‏چه اتفاق می‏افتد، بی‏تفاوت باشند، مایه‌ی خوش‌بختی و خوش‌حالی است. بنابراین هرچه از این حوادث بیش‌تر، بهتر.