«آرانخوئز»؛ اثری افسانه‌ای برای گیتار و ارکستر

«آرانخوئز» (Aranjuez) برای گیتار و ارکستر به گوش بسیاری از ما آشناست؛ قطعه‌ای است با شهرتی افسانه‌ای در دنیای موسیقی.

«آرانخوئز» بارها در کنسرت‌ها اجرا شده، در موسیقی صحنه‌ای از آن استفاده شده، از رسانه‌ها پخش شده و ضبط های متعددی هم از آن موجود است. ولی مانند بسیاری از دیگر آثار موسیقی، ما ایرانیان از آن شناخت چندانی نداریم.

آرانخوئز، نام شهری است کوچک در اسپانیا ولی بیش از این، نام "آرانخوئز" در جهان، یادآور کنسرتویی است برای گیتار و ارکستر. این کنسرتو ساخته خواکین رودریگو، آهنگساز اسپانیایی و از مشهورترین کارهایی است که برای گیتار نوشته شده است. «آرانخوئز» در سال 1939 آفریده شده و به نظر می‌رسد معروفترین اثر رودریگو باشد.

باغ کاخ‌های سلطنتی در شهر آرانخوئز

خواکین رودریگو، برای ساخت این اثر از اتمسفر باغ‌های کاخ سلطنتی شهر آرانخوئز، الهام گرفته؛ کاخی که در سده شازندهم میلادی در این شهر بنا شد.

رودریگو، از سه سالگی بینایی خودش رو از دست داد. او پیانو می نواخت و با نوازندگی گیتار آشنایی چندانی نداشت. رودریگو، کنسرتو «آرانخوئز» را به ساینز دلا مازا، گیتارنواز اسپانیایی تقدیم کرد و نخستین اجرای اثر، همراه با ارکستر فیلارمونیک بارسلون در سال 1940 صورت گرفت. رودریگو همواره از شهرت و محبوبیت این اثر ابراز شگفتی می کرد و اینکه چگونه «آراخوئز» بین مردمانی با سنن و فرهنگ‌های گوناگون، تا این حد علاقه‌مند پیدا کرده است.

رودریگو، آهنگساز «آرانخوئز» در جوانی

کنسرتو «آرانخوئز» در سه بخش ساخته شده ولی ظاهراً موومان یا بخش دوم آن شهرت بیشتری پیدا کرده است. حتا بعضی از شاعران، روی موسیقی این بخش، کلام گذاشته‌اند و با اندک تغییراتی توسط خوانندگان کشورهای گوناگون خوانده شده است. این موومان، در واقع گفتگویی است بین گیتار و ارکستر و همچنین کمی بعد، بین سازهای دیگر و ارکستر ماننده ابوا و هورن.

اجرای زنده موومان دوم «آرانخوئز»

رودریگو سالها درباره منبع الهام ساخت بخش دوم کنسرتو، سکوت کرد. باور عمومی این بود که الهام بخش این اثر، اندوهی عمیق از بابت بمباران شهر خوئرینکا در جریان جنگ داخلی اسپانیا بوده، ولی بعدها، ویکتوریا، همسر رودریگو در کتاب خاطراتش نوشت که منبع الهام این بخش از اثر، دو موضوع متفاوت بوده؛ روزهای شیرینی که در دوران ماه عسل با هم گذرانده‌اند و همچنین ناراحتی رودیگو از سقط جنین همسرش در نخستین بارداری.

این بخش از کنسرتوی آرانخوئز، توسط ژان کریستین میشل، برای کلارینت بازسازی شد و محبوبیت زیاد پیدا کرد. ریچارد آنتونی، از فرانسه نیز از جمله خوانندگانی بود که کار را به شکل یک ترانه خواند.

اجرای ترانه‌ی عربی «بیروت» روی موسیقی آرانخوئز توسط فیروز، خواننده لبنانی

اجرای کارهای آوازی بر پایه موومان دوم «آرانخونز» تنها به خوانندگان اروپایی محدود نشد. فیروز، خواننده لبنانی نیز با شعر عربی این اثر را اجرا کرد؛ اثری محزون که برای بیروت و آسیب دیدن شهر و مردم آن از جنگ خوانده شد.

اما شاید یکی از غیرمعمولترین برداشت‌ها از کنسرتو آرانخوئز، برداشتی بود که «گروه دنیا» (World Ensemble) در جشنواره موسیقی جاز برلین ارائه کرد. گروهی متشکل از نوازندگان اهل ترکیه که حتا در ریتم و ملودی این کار تغییرات زیادی دادند.

بخش سوم از کنسرتو آرانخوئز اما فضای پرتحرک و سرخوشانه‌ای دارد؛ موومانی حدوداً پنج دقیقه‌ای که با الهام از آوازهای کهن اسپانیا آفریده شده است.

رودریگو، آهنگساز این اثر در سال 1901 در والنسیای اسپانیا متولد شد و در سال 1999 در مادرید درگذشت. او در اسپانیا و فرانسه در زمینه موسیقی آموزش دید و برنده جایزه ملی موسیقی اسپانیا شد.