«ممد نبودی ببینی» و کافران بی‌نام

نادر افراسیابی

چندی است که به مناسبت سوم خرداد، سالروز آزادی خرمشهر روایت تازه‌ای از موسیقی «ممد نبودی ببینی» کار گروه «کافران بی‌نام» در اینترنت منتشر شده و در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌گردد.

«ممد نبودی ببینی» از سروده‌های سال‌های دهه‌ی شصت است که پس از آزادی خرمشهر به شکل نوحه‌خوانی سروده شد و تا مدت‌ها در جبهه‌های جنگ، به هر مناسبتی پخش می‌شد. این سرود همراه با سرودهای دیگر که تلفیقی از نوحه‌خوانی و بن‌مایه‌های حماسی است تحت عنوان «سرودهای دفاع مقدس» در وب‌سایت‌های دولتی فهرست شده است.

ترجیع‌بندی نوحه‌خوانی «ممد نبودی ببینی» این بیت است:

ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارانت پرثمر گشته

این نوحه در واقع مرثیه‌ای است برای محمد جهان آرا فرمانده سپاه در خرمشهر که قبل از آزادی این شهر در سقوط هلی کوپتر کشته شد. آزادسازی خرمشهر زمینه‌ساز نبردهای بعدی بود که در نهایت هشت سال به طول انجامید.

امروز هم پس از بیست و دو سال که از پایان جنگ ایران و عراق می‌گذرد، موسیقی و اصولاً هنر و ادبیات دولتی به شدت تحت تأثیر وقایع جنگ و فرهنگ شهیدپروری در این دوره است.

انتشارات کیهان و حوزه‌ی هنرهای اسلامی هر سال ده‌ها و بلکه صدها عنوان کتاب و سی دی با درونمایه‌ی دفاع مقدس و ستایش فرهنگ شهادت تولید و در جامعه با قیمت‌های بسیار ارزان عرضه می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این آثار که ظاهراً به چاپ صدم هم رسیده کتابی است به نام «کتاب دا» نوشته‌ی سیده زهرا حسینی. نویسنده که زنی خرمشهری است، در این کتاب خاطراتش را روایت می‌کند. او در گورستان خرمشهر به شستن مرده‌ها و کفن و دفن اشخاصی که در میدان جنگ به خاک و خون غلتیده بودند مشغول بوده است.

گروه «کافران بی‌نام» که در آلمان سکونت دارند، بر اساس مرثیه‌ی «ممد نبودی ببینی» خطاب به این بسیجی که در آن سال‌ها به شهادت رسیده گزارشی از وضع ناهنجار اجتماعی و اقتصادی مردم، بیکاری و اعتیاد جوانان و نبود عدالت اجتماعی و فاصله‌ی روزافزون طبقاتی به دست می‌دهند.

ممد نبودی ببینی اینجا آبادیه و
مثل ما بچشی طعم آزادی و
از زندگی نباشی تو ناراضی و
ممد رفتی بهشت ولی جات خالیه
نیستی ببینی شکم سیر چه حالیه
شام گوشت تازه و غذا مرغ و پلو
صبحونه شیر و کره عسلی هست جلو

و به همین ترتیب یک دنیای خیالی را ترسیم می‌کنند که در واقع کنایه‌ای طنزآمیز از آرمان‌های سال‌های نخست انقلاب ضدسلطنتی و آزادیخواهانه‌ی مردم ایران است که به تدریج رنگ و بویی اسلامی و تمامیت‌خواه به خود گرفت.

در ویدیوکلیپ نوحه‌خوانی «ممد نبودی ببینی» در دشت‌های بی‌آب و علف سربازان ایرانی را می‌بینیم که در حالی که از زمین و آسمان آتش می‌بارد، از کنار نخل‌های سوخته دوان دوان به سوی دشمن هجوم می‌آورند.

ویدیوکلیپ «کافران بی‌نام» هم با صحنه‌ی نبرد آغاز می‌شود. در پشت جبهه عده‌ی زیادی از داوطلبان اعزام به جبهه‌های جنگ، پیر و جوان صف کشیده‌اند تا نوبت آنها هم برسد. احتمالاً گروه زیادی ازین اشخاص اکنون دیگر در میان ما نیستند و برای همان آرمان‌ها که امروز رنگ باخته و کمترین نشان و اثری از آن در جامعه به چشم نمی‌خورد جان باخته‌اند. سپس در صحنه‌ی بعد یک قورباغه‌ی سبزرنگ را می‌بینیم که با شیطنت ممد را در بهشت خطاب قرار می‌دهد و به او می‌گوید: نیستی که ببینی جوونا همه سالم و تندرستن، نه تو خط مواد و نه اهل قرصن.

از آن پس صحنه‌هایی از اعتراض مردم به نتیجه‌ی انتخابات در 22 خرداد سال گذشته، صحنه‌هایی از اعدام‌ها و شلاق زدن‌ها و برخوردهای خشونت‌آمیز تحت عنوان طرح ارتقاء امنیت اجتماعی مشاهده می‌شود و در همان حال قورباغه همچنان می‌خواند:

همه متفکر و کسی معترض نیست
قانون برقراره و منحرف نیست
همه چی استاندارد و تعریف شده
مردم بیمه و زیر و بر تعریف شده

«ممد نبودی ببینی»، پیش از این، با روایت دیگری تحت عنوان «گوز کغ» منتشر شده بود. «گوز کغ» در گویش عامیانه‌ی خراسانی‌ها کنایه‌ای از اشخاص گنده‌گوست.

از «کافران بی‌نام» پیش از این ترانه‌ها و ویدیو کلیپ‌هایی در دفاع از حقوق دگرباشان و حقوق مدنی مردم ایران و اعتراض به نتیجه‌ای انتخابات ریاست جمهوری در 22 خرداد ماه سال گذشته و انتقاد از نابسامانی‌های اجتماعی و اعدام‌ها و حجاب اجباری زنان منتشر شده بود.

آرمان و آزاد اصلانی که در آلمان زندگی می‌کنند بنیان‌گذار گروه «کافران بی نام» هستند. این دو برادر هنرمند ایرانی ابتدا گروهی به نام «گذر» تشکیل داده بودند و وقتی که ترانه‌های سیاسی و اجتماعی آنان با استقبال رسانه‌های فارسی‌زبان و مردم مواجه شد، گروه کافران بی‌نام را بنیان نهادند. آنها تاکنون دوازده اثر تولید کرده‌اند. «ما رو ببخش»، کار دیگری از برادران اصلانی نخستین اثر موسیقی رپ به زبان فارسی در حمایت از حقوق دگرباشان است.