باله فندق‌شکن و روایت ایرانی «رقص چینی»

محمود خوشنام

چایکوفسکی بی‌تردید یکی از برجسته‌ترین آهنگ‌سازان روسیه در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم به‌شمار می‌رود. ولی معلوم نیست اگر پای باله‌های درخشان او در میان نبود، آیا می‌توانست شهرتی چنین جهانگیر پیدا کند.

در میان آثار صحنه‌ای او، بر پیشانی باله، مهر ماندگاری خورده است و گمان می‌کنیم در میان علاقه‌مندان به موسیقی کسی نباشد که دست‌کم یک بار آن‌ها را ندیده یا نشنیده باشد: «دریاچه‌‌ی قو»، «زیبای خفته» و «فندق‌شکن»

پیوتر ایلیچ چایکوفسکی، آهنگ‌ساز قرن نوزدهم روسیه

رنگ‌آمیزی درخشان موسیقی چایکوفسکی در طول ۳۰-۱۲۰ سالی که از آفرینش این باله‌ها می‌گذرد، به طراحان رقص بیشترین فرصت‌ها را برای تجربیات موفق صحنه‌ای داده است.

اما باله‌ی «فندق‌شکن» که از آخرین کارهای چایکوفسکی‌ست و یک سال پیش از مرگش برای نخستین بار به روی صحنه رفته، با بهره‌گیری از دستمایه‌هایی از رقص‌های ملل مختلف، تنوع و غنای بیشتری یافته است. در میان این رقص‌ها، رقص چینی از ظرافت‌های در خور و مینیاتوری برخوردار شده است.

حال که رقص چینی «فندق‌شکن» چایکوفسکی را شنیدید، بد نیست که در مقام مقایسه، با روایت ایرانی رقص چینی نیز آشنا شوید. فرامرز پایور سنتورنواز و آهنگ‌ساز ایرانی که شوربختانه هم‌چنان در بستر بیماری‌ست، با الهام‌پذیری از منظومه‌ی «هفت‌ پیکر» نظامی، رقص‌های ملل مختلف از جمله رقص چینی را به سلیقه‌ی خود تفسیر کرده است.

فرامرز پایور

راستش را بخواهید روایت پایور با بهره‌گیری از سیستم پنج‌تنی یا به اصطلاح «پنتاتونیک» که چارچوب اصلی موسیقی چینی‌ست، شباهت بیشتری به این موسیقی پیدا کرده است و ارکستر سازهای ملی به رهبری خود او، اجرای آن را بر عهده گرفته است.