تاریخ انتشار: ۲۵ شهریور ۱۳۸۶ • چاپ کنید    
به یاد واروژان و سی‌امین سالگرد درگذشتش

بروم شادان به فلک...

پیمان برنجی
http://gilanii.blogfa.com

در روزها‌ی پایانی شهریور سال ۱۳۵۶ قلبی از تپش ایستاد که ملودی‌ها و تنظیم‌های جاودانه‌اش هنوز در خاطره جمعی ایرانیان حفظ شده است؛ ترانه‌هایی چون: بوی خوب گندم با صدای داریوش، پل با صدای گوگوش، شب‌زده با صدای ابی و ...

«واروژ خباندیان» ملقب به «واروژان» در سال ۱۳۱۵ در خانواده‌ای ارمنی متولد شد. در دو سالگی مادرش را از دست داد. بعد از اتمام تحصیلات مقدماتی، وارد مدرسه عالی موسیقی تهران شد و زیر نظر آموزگارانی چون: روبن، گریگوریان و لودویک وازل موسیقی را فرا گرفت. پس از پایان این دوره، با بورسیه‌ای که از رادیو و تلویزیون آن سال‌ها گرفت، راهی ینگه دنیا شد.

«واروژان» در آمریکا مشغول به تحصیل در رشته‌ی «آرانژمان موسیقی و تنظیم آهنگ» شد و در سال ۴۳ به ایران بازگشت. بورسیه‌ی رادیو و تلویزیون، تعهد خدمت در یکی از شهرهای جنوبی را برایش ارمغان داشت. بعد از گذراندن تعهدش، به پایتخت بازگشت. در سال ۱۳۴۷ برای اولین بار برای فیلم «جهنم سفید» به کارگردانی «ساموئل خاچیکیان» موسیقی نوشت.

علاقه‌اش به این حیطه (موسیقی فیلم) باعث شد که این کار را به صورت حرفه‌ای ادامه دهد. در ادامه این تجربیات در فیلم «حسن کچل» ساخته‌ی «علی حاتمی» (۱۳۵۰) که به عنوان اولین فیلم موزیکال سینمای ایران شناخته شده، همراه با بابک افشار، پرویز اتابکی و اسفندیار منفردزاده، موسیقی متن این اثر را خلق کرد. در این فیلم عهدیه، کوروس سرهنگ‌زاده، مهتاب، سوسن و افشین آواز خواندند.

«احمد رضا احمدی» شاعر معاصر، درباره‌ی آشنایی‌اش با «واروژان» می‌گوید:
«در کافه «ری» به واروژان معرفی شدم. شوخ بود. اهل طنز، آرام، مهربان و خجول بود. آن سال‌ها در هنرستان عالی موسیقی تهران درس می‌خواند. سازش پیانو بود. متولد ۱۳۱۵ بود و از همان سال‌ها، قیافه‌ی او بیشتر از سنش به چشم می‌خورد ... طبع والایی داشت و در زمینه‌ی کارش به استادی رسیده بود...»۱

***

در سال‌های ابتدایی دهه‌ی پنجاه، ذائقه‌ی موسیقی روز ایران کم‌کم به سمت موسیقی پاپ تمایل پیدا کرد و «واروژان» سلطان بی‌رقیب این نوع موسیقی گردید. وی چه با ساخت ملودی و چه تنظیم آثار دیگران، صاحب شناسنامه‌ای پربار در این حیطه شد. «واروژان» برای اولین بار روی ترانه‌ی «بدرود» ایرج جنتی عطایی و صدای ویگن، ملودی ساخت و آن را تنظیم کرد.

زنده‌یاد «بابک بیات» درباره‌ی آهنگ‌سازی «واروژان» می‌گفت:
به جرأت می‌توانم بگویم که واروژان یک عمر در موسیقی ایران جاری است. او یک عمر زحمت کشید تا در موسیقی ترانه‌ای مملکت ما، لحظه‌های زیبا خلق کند.

بسیاری از تنظیم‌کنندگان موسیقی ایران که بعد از واروژان شروع به کار کردند، راه واروژان را ادامه دادند. او آن قدر بی‌عقده بود که پیشرفت هر هنرمندی، او را خشنود می‌کرد. یادم می‌آید وقتی موسیقی فیلم «برهنه تا ظهر با سرعت» را به تنهایی می‌ساختم، او مرتب نگران من بود که مبادا نتوانم کار خوبی ارائه دهم. ولی وقتی موسیقی فیلم را شنید، از جا بلند شد، مرا بوسید و گفت که معلوم است خیلی زحمت کشیده‌ای! و این بوسه و این جمله برای من جاودانه شد...»۲

***

ازمشهورترین ساخته‌های او می‌توان به این ترانه ها اشاره کرد

آهنگ و تنظیم:
بوی خوب گندم (ترانه‌سرا: شهیار قنبری؛ خواننده: داریوش)
هفته خاکستری (ترانه‌سرا: شهیار قنبری؛ خواننده: فرهاد)
حرف (ترانه‌سرا:شهیار قنبری؛ خواننده: گوگوش)
شام آخر (ترانه‌سرا: شهیار قنبری؛ خواننده: ستار)
پل (ترانه‌سرا:ایرج جنتی عطایی؛ خواننده: گوگوش)
برادر جان (ترانه‌سرا: ایرج جنتی عطایی؛ خواننده: داریوش)
کندو (ترانه‌سرا: ایرج جنتی عطایی؛ خواننده: ابی)
باور کن (ترانه‌سرا: ایرج جنتی عطایی؛ خواننده: گوگوش)
فصل تازه (ترانه‌سرا: زویا زاکاریان؛ خواننده: گوگوش)
شب زده (ترانه‌سرا: زویا زاکاریان؛ خواننده: ابی)
گهواره (ترانه‌سرا: زویا زاکاریان؛ خواننده: گوگوش)

و مشهورترین تنظیم‌ها:
قصه‌ی دو ماهی (ترانه‌سرا: شهیار قنبری، آهنگ‌ساز: بابک افشار، خواننده: گوگوش)
جمعه (ترانه‌سرا: شهیار قنبری، آهنگ‌ساز: اسفندیار منفردزاده، خواننده: فرهاد)
مرد تنها (ترانه‌سرا: شهیار قنبری، آهنگ‌سازاسفندیار منفردزاده، خواننده: فرهاد)
جنگل (ترانه‌سرا: ایرج جنتی عطایی، آهنگ‌ساز: بابک بیات، خواننده: داریوش)
بن‌بست (ترانه‌سرا: ایرج جنتی عطایی، آهنگ‌ساز: بابک بیات، خواننده: داریوش)
گنجشکای خونه (ترانه‌سرا:اردلان سرفراز، آهنگ‌ساز:شماعی زاده، خواننده: گوگوش)
مرداب (ترانه‌سرا: اردلان سرفراز، آهنگ‌ساز: شماعی زاده، خواننده: گوگوش)
دو پنجره (ترانه‌سرا:اردلان سرفراز، آهنگ‌ساز: شماعی زاده، خواننده: گوگوش)

عمده‌ترین آثار در سینما:
دشنه (فریدون گله، ۱۳۵۱)
صبح روز چهارم (کامران شیردل، ۱۳۵۱)
فدایی (رضا علامه‌زاده ۱۳۵۱)
غریبه(شاپور قریب، ۱۳۵۱) شهر قصه (منوچهر انور، ۱۳۵۲)
ذبیح (محمد متوسلانی، ۱۳۵۴)
شب غریبان (فرزان دلجو و امیر مجاهد، ۱۳۵۴)
همسفر(مسعود اسداللهی، ۱۳۵۴)
نازنین (علیرضا داودنژاد، ۱۳۵۵)
سریال سلطان صاحبقران (علی حاتمی)
سریال طلاق (مسعود اسداللهی)

***

«واروژان» در سال ۱۳۵۲ به خاطر ساخت موسیقی فیلم «صبح روز چهارم» در دوره‌ی پنجم جشنواره‌ی « سپاس» جایزه این جشنواره را از آن خود کرد. در آن شب در سالن «آریا شرایتون» وی حضور نداشت؛ چون باوری به برنده شدن خویش نداشت.

وی در گفتگویی۳ که پس از دریافت جایزه با وی انجام شده بود، در پاسخ به این سؤال که «کی متوجه شدی که برنده شده‌ای؟» گفت:
بعد از خاتمه مراسم... در چاتانوگا بودم که آقای خسرو پرویزی آمد و خبر را به من داد.
وقتی از او پرسیدند: «چرا اقلاْ از تلویزیون نگاه نمی‌کردی؟»
گفت: «شهامتش را دارم بگویم که دلهره داشتم و می‌ترسیدم روی صحبت‌هایی که شده بود و پیش‌داوری‌هایی که این جا و آن جا می‌شد. فکر می‌کردم آقای چکنواریان برنده خواهد شد.»
و آن گاه که از او درباره‌ی حال و روزش بعد از خبردار شدنش پرسش شد، این چنین پاسخ داد:
«چون هیچ انتظارش را نداشتم، ماتم برد و تا مدتی در سکوت و خلسه بودم. بعد که «تقی مختار» و دیگران هم آمدند و خبر بیشتر تأیید شد، باورم شد. من یک کاری در «صبح روز چهارم» کرده بودم و توقعی هم نداشتم. مضافاْ به این که فیلم «بیتا» را هم ندیده بودم که مقایسه‌ای بکنم بین کار خودم و آهنگ‌سازش چکناواریان.»

***

واروژان سال‌ها رهبر گروه کر ارامنه تهران بود.

در روزهای پایانی شهریور ۵۶ « واروژان» در استودیو، هنگام ضبط موسیقی فیلم «بر فراز آسمان‌ها» که «محمد علی فردین» سازنده‌اش بود، دچار حمله‌ی قلبی شد و در بیمارستان جم بستری گردید.

و عاقبت در بیست و ششم شهریورماه، رخت از جهان فرو بست و مصداق ترانه‌ای شد که «ابی» در فیلم آخرش بر فراز آسمان‌ها، فریاد می‌کرد:
بروم شادان به فلک
دور از غم‌ها
دور از همه کس ...

زنده‌یاد «بابک بیات۴» در این باره می‌گفت:
وقتی که مُرد، طبق رسوم ارامنه باید او را با بهترین لباسی که داشت، دفن می‌کردند.
وقتی در تابوت را باز کردند، واروژان را در کت و شلوار تیره‌ای دیدم که تنها لباسی بود که داشت و آن را می‌پوشید... آرامش واروژان در آن لحظه آن قدر تکان‌دهنده بود که همین لحظه هم بغض گلوی مرا می‌فشرد. با دیدن جسم بی‌جان واروژان در تابوت، دگرگون شدم و حالم به هم خورد... مرگش را باور نداشتم و تا یک سال بعد از مهر ۵۶، در خانه‌اش می‌رفتم؛ جلوی پنجره‌اش می‌ایستادم و به خانه زل می‌زدم و هر لحظه منتظر بودم که بیرون بیاید و بگوید:
«بابک بیات همیشه سر ساعت می‌آید...»

منابع:
۱- ماهنامه گزارش فیلم، سال دهم، شماره ۱۳۴، صفحه ۶۳
۲ و ۴- ماهنامه گزارش فیلم، سال دهم، شماره ۱۳۴، صفحه ۶۴
۳- مجله فیلم و هنر، شماره ۴۳۵، خرداد ۱۳۵۲
دانش‌نامه سینمای ایران، عباس بهارلو، سال ۱۳۸۳، ص ۴۸۷

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

سی امین سالگرد صحیح است. سهوا ً بیستمین نوشته شده در تیتر مطلب.

------------------
زمانه: ممنون از تذکرتان

-- مازیار ، Sep 16, 2007

با سلام و خسته نباشيد
شما كه اين همه زحمت كشيديد خوب بود عكسي هم از ايشان ميگذاشتيد
باز هم ممنون از اطلاع رساني خوب و كامل

-- بدون نام ، Sep 16, 2007

نوشتاری خوب، به‌جا و ارزنده بود در یادمان مردی که به‌گردن موسیقی پاپ دوران ما حق بزرگی داشته و دارد.
فقط یک نکته، آن‌هم اینکه تا آنجا که می‌دانم آهنگ‌های اسفندیار منفردزداه هر چه در موسیقی فیلم و چه در ترانه‌ها را خودش تنظیم کرده است و تنها کار مشترک واروژان با ایشان تنظیم چند ترانۀ فیلم حسن کچل ساخته علی حاتمی بود.

-- علیرضا افزودی ، Sep 16, 2007

واروژان تکرار نشدنی ست. نام و یادش گرامی باد. و همینطور بابک بیات.

-- پویا ، Sep 16, 2007

روانش شاداو از سرمایه های دنیای هنر ایران زمین بود از ستاره هایی که سالهای زیادی باید بگذرد که یکی مثل ان در اسمان هنر ایران ظهور کند

-- astyak ، Sep 16, 2007

سی امین سالگرد در گذشت. موفق باشدید.

-- مرتضی پاکدل ، Sep 16, 2007

فکر کنم تنظیم "جنگل" و "بن بست" از خود بابک بیات است و نه واروژان.

-- اصلان ، Sep 16, 2007

ممنون از توجه شما.

با توجه به کمبود منابع مکتوب در مورد موسیقی پاپ ایران همین نوشته ها در آینده مورد استناد قرار خواهند گرفت. بنابراین خواهش می کنم موارد زیر را در متن لطفاً تصحیح کنید.
در مورد جنگل و بن بست حق با اصلان است و تنظیم از آهنگساز همیشه زنده بابک بیات است.
تنظیم ترانه های جمعه و مرد تنها از اسفندیار منفردزاده است.
نام خانوادگی واروژان هاخبندیان است.
اگر احتیاج به منبع این اطلاعات هست با ایمیل در تماس خواهم بود.
باز هم ممنون.

-- مازیار ، Sep 17, 2007

اطلاعات خوب و جامعی بود.براستی که وفتی به آثار زمان واروژان گوش میدهیم و آنها را با موسیقی امروزمان مقایسه میکنیم ,متوجه عظمت واروژانها میشویم.
کاش باز هم یکی مثل ایشان در موزیک حال ایران ظهور کند.

-- حامد از سوئد ، Sep 19, 2007

واروژان سلطان موسيقي پاپ.كسي كه هارموني كار هاش مختص خودش بود.اي كاش آهنگسازان موسيقي پاپ, موسيقي پاپ قديم را بيشتر گوش بدهند.

-- شهريار شريف پور ، Sep 20, 2007

طبق رجوع به منابع معتبر تر در مطلب فوق دو اشتباه وجود دارد که بدینوسیله تصحیح می گردد:

تنظیم دو اثر جمعه و مرد تنها با صدای زنده یاد فرهاد توسط آهنگساز محترم آقای اسفندیار منفرد زاده انجام شده است.

با پوزش از اشتباه پبش آمده

پیمان برنجی

-- پیمان برنجی ، Sep 23, 2008

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)