«حضور ایران، حداقل کاهش بحران را به دنبال می‌آورد»

فرنگیس محبی

قرار است در آینده‌ای نزدیک، گروه هشت در حاشیه‌ی یکی از جلساتش در خصوص مسایل افغانستان به بحث و تبادل نظر بپردازد. مقام‌های ناتو و وزیر خارجه‌ی ایتالیا قبلاً از مقام‌های ایرانی خواسته بودند که در حل و فصل مسایل افغانستان با آن‌ها همکاری بکنند.

درباره‌ی بهبودی روابط کرملین و کاخ سفید و پیمان ناتو و تأثیر آن در روابط ایران و آمریکا با توجه به فعالیت‌های هسته‌ای ایران با دکتر رضا تقی‌زاده، کارشناس مسایل اقتصادی و انرژی در لندن گفت و گو کرده‌ام.

بعد از یک رشته همکاری‌های اولیه در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ ایران در چند سال گذشته علاقه‌ای به گفت ‌و گو با آمریکا درباره‌ی مسایل افغانستان از خودش نشان نداده است. الان چه انگیزه‌ای می‌تواند وجود داشته باشد که دعوت هیلاری کلینتون را برای شرکت در کنفرانس بین‌المللی بررسی اوضاع افغانستان قبول کند؟

در مورد همکاری گذشته، ایران انتظار داشت این به روابط نزدیک‌تر تهران ـ واشنگتن بیانجامد و به حل بقیه‌ی مشکلاتی هم که بین دو کشور هست کمک کند. ولی آمریکا و جامعه‌ی اروپا بعد از انجام کار در افغانستان خیلی پیگیر مسایل بعدی نشدند.

ولی همچنان افغانستان برای ایران دارای اهمیت است. اول به این علت که کشور همسایه‌ی ایران است. از آن گذشته ایران مسایل دیگری را هم با افغانستان دارد از جمله قاچاق مواد مخدر که ایران می‌تواند در اثر آن آسیب‌پذیر باشد.

و اگر در کابل، مرکز کشوری که همسایه‌ی ایران است دولت متخاصمی مثل دولت طالبان که در گذشته در کابل بود روی کار بیاید، ممکن است ایران فشارهای دیگری هم متحمل شود.

نمونه‌ی این فشارها برخوردهای مرزی که ایران در زمان دولت طالبان با افغانستان داشت و همین‌طور دستگیری تعدادی از دیپلمات‌های ایران و کشتن تعدادی از آن‌ها بود که حتا شایعه‌ی انتقال نیروهای نظامی ایران به مرز، در زمان دولت آقای خاتمی مطرح شد.

به این علت مثل هر کشور همسایه‌ی دیگری، ایران به تحولات داخلی افغانستان اهمیت می‌دهد. اگر تأمین امنیت به توسعه‌ی روابط با کشوری که رابطه‌ی ایران با آن خوب نیست یعنی آمریکا هم بیانجامد، ایران استقبال می‌کند.

بنابراین اگر شرایط مساعدی وجود داشته باشد ایران علاقه‌مند به نگاه کردن مثبت به این جریان است. ضمن این‌که در مورد کمک به نیروهای ناتو در افغانستان، ایران می‌تواند از این کمک مزایای اقتصادی هم داشته باشد.

دکتر رضا تقی‌زاده، کارشناس مسایل اقتصادی و انرژی

با این‌که هدف این کنفرانس بررسی راه‌های مبارزه با طالبان و شورشیان افغانستان اعلام شده است حضور مقامات آمریکایی و ایرانی فکر می‌کنید تا چه حد می‌تواند بهانه‌ای برای ایجاد روابط و آغاز همکاری‌های بیشتر دو کشور باشد؟

آمریکاییان تاکنون در برخورد با ایران یعنی دولت آقای اوباما بسیار بسیار محتاط بودند. ضمن این‌که در طول مبارزات انتخاباتی هم خانم کلینتون که آن موقع رقیب آقای اوباما بود و الان وزیر خارجه‌ی اوست و همین‌طور آقای اوباما نسبت به روابط آمریکا و ایران اظهار نظرهای زیادی می‌کردند.

ولی دولت تازه‌ی آمریکا در مورد آغاز گفت و گو با ایران خیلی محتاط بوده است. و تلاش فعلی این است که راه‌های جانبی یا برای محدود کردن ایران و یا برای گشودن راه‌های همکاری محدود با ایران را جست‌وجو بکنند.

مثلاً در مورد افغانستان ترجیح آمریکا تا به حال این بوده است که راه تأمین کالاهای مورد نیاز نیروهای ناتو در افغانستان را از طریق آسیای مرکزی و همکاری روسیه تأمین بکند که روس‌ها هم به این درخواست جواب مثبت فوری دادند.

و به نوعی ایران را از حساسیتی که می‌توانست موضعی در ارتباط با افغانستان داشته باشد دور کردند. ولی به هر حال آمریکا علاقه‌مند است با ایران وارد گفت‌ و گوهای مستقیم شود. چرا که همان‌طور که برای عراق اتفاق افتاد نقش ایران حداقل می‌تواند کاهش بحران را در آن کشور به دنبال بیاورد.

یعنی اگر کمک مثبت نمی‌کند حداقل بازدارنده نباشد و در افزایش میزان تشنج در آن کشور موثر واقع نشود. بنابراین طبیعی‌ است که آمریکا به دنبال گفت ‌و گو با ایران باشد ولی همان‌طور که عرض کردم برخورد با ایران و قضیه‌ی ایران هنوز در هیأت دولت آمریکا مسأله‌ی خیلی حساسی‌ است و با احتیاط و کندی زیادی با آن برخورد می‌شود.

نباید انتظار داشت حتا در صورت حضور ایران در کنفرانس افغانستان گفت‌ و گوهای حساسی بین وزرای خارجه‌ی دو کشور صورت بگیرد. به نظر من ترجیح دولت آقای اوباما این است تا تعیین تکلیف دولت در تهران و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ماه جون صبر بکنند و اوضاع را در همین وضعیت نگه دارند، تا ببینند تحولات سیاست داخلی ایران به چه سمتی خواهد بود و بعد مذاکرات طولانی‌تر و گسترده‌تر را با دولت بعدی که یا آقای احمدی‌نژاد خواهد بود یا نماینده‌ای از اصلاح‌طلب‌ها آغاز بکند.

در همین حال می‌بینیم که روابط ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) که هفت ماه پیش به خاطر ورود نیروهای نظامی روسیه به گرجستان قطع شده بود از سر گرفته می‌شود. آیا این امر هم به نظر شما می‌تواند روی مسایل مربوط به ایران اثر‌گذار باشد. به خصوص همکاری روسیه با غرب در مسایل هسته‌ای ایران و همچنین در زمینه‌ی همکاری‌های نظامی که مسکو با ایران در رابطه با فروش تسلیحات نظامی دارد؟

فوق‌العاده زیاد. در حقیقت بین آمریکا و روسیه یک بازی بزرگ در حال شکل گرفتن است. یعنی وقتی روس‌ها مسأله‌ی فروش موشک‌های ضد هوایی ۳۰۰ S را مطرح می‌کنند یک حرکت در شطرنج سیاست بین آن‌ها، ایران و آمریکاییان است.

یا وقتی آمریکاییان نشانه‌ای را عرضه می‌کنند که ممکن است در مقابل قطع فروش این موشک‌ها سپر دفاعی در مقابل جمهوری چک و لهستان را دوباره مورد بازبینی قرار بدهند، حرکت دومی‌ است که آمریکاییان نشان می‌دهند.

روس‌ها به آمریکا احتیاج دارند برای این‌که سالانه باید پنجاه میلیارد سرمایه‌ی غربی به روسیه برود و به هر حال آمریکا طرف بسیار مهم‌تری برای روسیه است تا طرفی مثل ایران. متقابلاً آمریکا هم به حضور روسیه در کنار خودش نیازمند است و در حقیقت این نیاز نیازی سیاسی و نه نیاز اقتصادی است.

به این علت که روسیه عضو شورای امنیت است و در ارتباط با ایران تنها کشوری است که در نظام بین‌الملل از ایران حمایت نسبتاً جدی‌تر به عمل می‌‌آورد و بزرگ‌ترین طرف مبادلات نظامی با ایران هم هست.

بنابراین برای محدود کردن بضاعت نظامی ایران و برای خنثی کردن برنامه‌ی اتمی ایران، آمریکا یقیناً به روسیه نیاز دارد. به خصوص اگر قرار باشد علیه ایران تصمیمات تازه‌ای گرفته شود که منجر به اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی بیشتر باشد حضور روسیه در شورای امنیت در کنار آمریکا بسیار موثر است.

به این علت آن‌ها هم به این قضیه توجه دارند و با توجه به این‌که منافع استراتژیکی مهم‌تر آن‌ها در ارتباط مستقیم با یکدیگر بالاتر از ارتباط با هر کدام از آن‌ها با ایران است به نظر می‌رسد که نزدیک‌تر شدن سریع‌تر آن‌ها به همدیگر ایران را از این بازی عقب نگه می‌دارد و در این بازی بزرگ در نهایت ایران بازنده خواهد شد.

به عنوان آخرین سوال، در هر صورت مقامات جمهوری اسلامی ایران تا حالا از عدم پشتیبانی مسکو از اقدامات شدیدتر علیه ایران در رابطه با غنی‌‌سازی اورانیوم استفاده می‌کردند. حالا که به نظر می‌رسد با به قدرت رسیدن آقای اوباما روابط کاخ سفید و کرملین رو به بهبودی است فکر می‌کنید که الان مقامات ایران چه چیز دیگری را در چنته‌ی خود دارند که با اتکا به آن بتوانند به غنی‌سازی اورانیوم ادامه بدهند؟

به نظر می‌رسد که تنها دو راه در مقابل ایران قرار می‌گیرد. یا این‌که روسیه و آمریکا در مورد ایران به توافق می‌رسند. بنابراین در شروع کار اقدامات تنبیهی تازه‌تری علیه ایران اعمال خواهد شد و ممکن است این اقدامات محدودیت‌های سیاسی و محدودیت‌های اقتصادی بیشتر تا حد نفروختن مواد سوختی را هم در بر بگیرد. که برای اقتصاد ایران بسیار نتیجه‌ی منفی خواهد داشت.

از طرف دیگر این احتمال هم وجود دارد که روسیه با توجه به رسیدن توجه به آمریکا ایران را زیر فشار زیاد قرار بدهد و ایران را مجبور به انعطاف‌پذیری در مقابل شورای امنیت و آمریکا بکند.

بنابراین این دو گزینه یا از طریق سازش با روسیه و قبول توصیه‌های آن‌ها صورت می‌گیرد و یا از طریق اعمال فشارهای زیادتر که در صورت اول زیان‌های این کار کمتر می‌شود. در صورت دوم یعنی توافق روسیه و آمریکا برای اعمال تحریم‌های زیادتر، زیان‌های اقتصادی ـ سیاسی این کار بسیار افزایش خواهد یافت.

در هر حال با توجه به این‌که ایران بازیگر کوچک‌تری بین روسیه و آمریکا است پیش‌بینی این وضعیت خیلی دشوار نیست. فقط زمان است که تعیین می‌کند چه مدت مقاومت ایران می‌تواند برای حفظ موجود ادامه پیدا کند.