سرطان مری

هادی ناصری

مری یک مجرای عضلانی است که بخشی از دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهد. مری از حلق شروع شده و تا معده ادامه دارد، ۱۱ تا ۱۸ سانتی‌متر طول دارد و با حرکات دودی خود غذا و مایعات را به معده انتقال می‌دهد.

مری هم مانند دیگر بافت‌ها و ارگان‌های بدن دارای انواع بیماری‌ها و سرطان است. سرطان مری یا Esophageal Cancer از کشنده‌ترین سرطان‌های شناخته شده است چرا که در مراحل اولیه که برای درمان زمان طلایی محسوب می‌شود، بدون علامت خاصی است و علایم هنگامی ظاهر می‌شوند که بیماری در مراحل پیشرفته باشد.

سرطان مری در سیاه‌پوستان شایع‌تر از سفید‌پوستان است. در ایالات متحده حدود شش مورد جدید به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در سال شناخته می‌شود که یک تا دو در‌صد تمام مرگ و میرهای ناشی از بدخیمی‌ها را تشکیل می‌دهد.

در مناطقی از آسیا از استان‌های شمالی چین تا کرانه‌های دریای خزر در ایران شیوع بیماری بیش از ۱۰۰ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است به طوری که ۲۰ درصد مرگ و میرهای ناشی از بدخیمی در اثر این سرطان است. مناطق یاد شده را اصطلاحاً «کمربند سرطان مری» می‌نامند.

انواع سرطان مری:

سرطان مری بر دو نوع اصلی است:

۱. کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC): یکی از دو نوع مهم سرطان مری است. مصرف الکل و سیگار، نقش فوق‌العاده موثری در ایجاد این نوع سرطان ایفا می‌کند. سلول‌های بافت پوششی سنگفرشی مری در این حالت سرطانی می‌شوند.

در سرتاسر دنیا این نوع سرطان ۸۰ درصد سرطان‌های حاصله در مری را تشکیل می‌دهد. این نوع سرطان مرحله‌ی طولانی‌‌تری از دوره‌ی درجا (این سیتو) را دارد.

ابتدا ضایعات ضخیم شده‌ی پلاک مانندی ظهور پیدا کرده که پس از ماه‌ها تا سال‌ها به یکی از سه شکل زیر در می‌آیند:

الف) توده‌های پولیپ مانند برجسته به داخل مجرای مری که در بیشتر موارد باعث گرفتگی مجرا می‌شوند.

ب) زخم‌های بدخیم که گسترش عمقی یافته و گاهی به داخل مجاری تنفسی، سرخرگ آئورت یا دیگر مکان‌ها نفوذ و تهاجم می‌یابند.

ج) بدخیمی‌های منتشر که سبب ضخیم شدن، سفتی دیواره و باریک شدن مجرای مری خواهند شد.

این نوع سرطان حدود ۲۰ درصد موارد از قسمت گردنی و سینه‌ای فوقانی، ۵۰ درصد از یک سوم میانی و ۳۰ درصد از یک سوم تحتانی مری منشأ می‌گیرد.

۲. آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma): این نوع سرطان مری نیز در سالیان اخیر رشد زیادی در جوامع غربی داشته است. در ایالات متحده افزایش بسیار زیاد (سه تا پنج برابر در ۴۰ سال اخیر) شیوع این شکل از بدخیمی، باعث پیشی گرفتن آن از نوع اول شده است.

آدنوکارسینوم برخلاف کارسینوم سلول سنگفرشی معمولاً در یک سوم انتهای مری واقع می‌شوند. بیماری مری بارت (Barrett Esophagus) که در آن مخاط سنگفرشی طبیعی انتهای تحتانی مری با مخاط استوانه‌ای حاوی سلول‌های ترشحی (مشابه بافت روده) جایگزین شده‌اند، مهم‌ترین عامل بروز این نوع سرطان مری است.

تصویر اندوسکوپی از مری سرطانی شده، سرطان باعث انسداد مری شده است (منبع)

مراحل سرطان مری: سرطان مری چهار مرحله دارد:

مرحله‌ی یک: سرطان تنها در قسمت سطحی مخاط مری دیده می‌شود.

مرحله‌ی دو: سرطان به قسمت‌های عمقی‌تر و یا عقده‌های لنفی اطراف مری نفوذ کرده است.

مرحله‌ی سه: سرطان به عمقی‌ترین نقاط دیواره‌ی مری نفوذ کرده است و عقده‌های لنفی و بافت‌های اطراف را نیز مورد حمله قرار داده است.

مرحله‌ی چهار: سرطان به دیگر نقاط بدن دست‌اندازی کرده است. کبد، استخوان‌ها، ریه‌ها و مغز شایع‌ترین محل دست اندازی سرطان مری هستند.

عوامل ایجاد کننده: برخی عوامل خطرساز بدین شرح‌اند:

۱. ریفلاکس: ریفلاکس عبارت است از بازگشت محتویات همراه با اسید معده به مری و آسیب مخاط مری که در نتیجه‌ی آن بیماری مری بارت و در انتها سرطان مری ایجاد می‌شود.

عوامل مختلفی در ریفلاکس دخیل‌اند که از جمله می‌توان به افزایش حجم معده در اثر پرخوری، مصرف الکل، دراز کشیدن بلافاصله پس از صرف غذا و‌... اشاره کرد.

۲. التهاب مری: یا ازوفاژیت که در اثر عوامل مختلفی از جمله انواع عفونت‌ها ایجاد می‌شود.

۳. مصرف سیگار و الکل: باعث ایجاد التهاب و آزردگی مری شده و همچنین دارای عوامل سرطان‌زا نیز هستند.

۴. مصرف مایعات داغ و سوزاننده: مانند چای و قهوه داغ که با سوزاندن و التهاب مری احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند. برای مثال، مصرف چای داغ در استان‌های آذری زبان ایران یکی از عوامل اصلی شیوع سرطان مری است. همچنین برخی مایعات اسیدی و قلیایی نیز به آسیب و التهاب مری کمک می‌کنند.

۵. رژیم غذایی: مصرف مواد پیش‌ساز سرطان‌زا مانند نیتریت‌ها که به ماده‌ی سرطان‌زای نیتروزآمین تبدیل می‌شوند و به وفور در مواد غذایی مانند سوسیس و کالباس وجود دارند، به شدت خطر ابتلا به انواع سرطان به خصوص سرطان‌های گوارشی و مری را افزایش می‌دهند.

۶. وراثت و جهش‌های ژنتیکی: همانند دیگر سرطان‌ها خطر ابتلا را بالا می‌برند.

۷. سابقه‌ی قبلی: سابقه‌ی قبلی در ابتلا به سرطان‌های سر و گردن می‌تواند خطر ایجاد سرطان مری را افزایش دهد.

۸. چاقی: خطر ابتلا را تا چهار برابر افزایش می‌دهد. محققان حدس می‌زنند بین چاقی و افزایش ریفلاکس ارتباطی وجود داشته باشد.

۹. بیماری‌ها: همچون بیماری سلیاک، سندرم هاول‌ ـ اوانس و سندرم پلومر ـ وینسون در بالا رفتن خطر درگیری با سرطان مری نقش دارند.

۱۰. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): که یک ویروس مولد تومور و سرطان است.

برای رفع انسداد مری از یک توری فلزی ارتجاعی استفاده می‌شود تا برای بیمار مشکل خاصی پیش نیاید (منبع)

علایم:

متأسفانه در اغلب موارد، بروز علایم حاکی از پیشرفته بودن بیماری دارد و شروع بیماری در بیشتر مواقع بی‌سر و صدا است.

۱. سختی بلع: یا دیسفاژی اولین علامتی است که بیشتر مبتلایان از آن شکایت دارند. در این حالت ۷۵ درصد قطر طبیعی مری توسط بافت سرطانی اشغال شده است.

هم‌چنین بلع دردناک نیز ممکن است بروز کند. مایعات و غذاهای نرم می‌توانند تحمل شوند، اما با خوردن غذاهای سفت مانند نان، سختی بلع بیشتر حس می‌شود. در مراحل پیشرفته‌ی بیماری، مایعات هم به سختی بلع خواهند شد.

۲. احساس گیر کردن غذا در گلو یا سینه: به دلیل انسداد مری این علامت بروز می‌کند. این علامت ممکن است در اثر فلجی مری و قطع حرکات دودی آن نیز بروز یابد که خود در سرطان مری شایع است.

۳. کاهش وزن: به دلیل عدم میل به صرف غذای کافی در اثر سختی و دردناکی بلع، کاهش وزن قابل توجهی رخ خواهد داد.

۴. صدای خشن: ممکن است یکی از علامت‌های زودهنگام باشد.

۵. حالت تهوع و استفراغ

۶. بالا آوردن خون: سطح تومور ممکن است شکننده باشد و خون جاری شده از آن به سمت حلق و دهان بازگردد.

۷. سرفه و سکسکه

۸. بیماری‌های تنفسی: که از دست‌اندازی سرطان به نای منشأ می‌گیرند.

از دیگر علایم می‌توان به: درد در ناحیه قفسه‌ی صدری، آبریزش دهان (به دلیل عدم بلع بزاق)، سوزش سرِ دل، خستگی و ضعف اشاره کرد.

مصرف چای و مایعات داغ و سوزاننده باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان مری خواهد شد (منبع)

تشخیص و درمان:

برای تشخیص بیشتر از روش‌های تصویر‌برداری و نمونه‌برداری اندوسکوپی استفاده می‌شود. همچنین آزمایشات استخوان و نای برای بررسی دست‌اندازی ضروری است.

درمان به چند عامل مانند مکان، اندازه و گستردگی ضایعه و همچنین وضعیت عمومی شخص بستگی دارد:

۱. جراحی: همانند دیگر سرطان‌ها، جراحی بهترین درمان پیشنهاد شده است اما باید توجه کرد در صورتی جراحی انجام خواهد شد که بخشی از مری درگیر شده باشد (در ۲۰ تا ۳۰ درصد بیماران) و نه تمام مری.

جراح ضایعه را به همراه عقده‌های لنفی و بافت‌های نزدیک ضایعه برخواهد داشت و دو سر سالم مری را به هم می‌دوزد. برخی مواقع از بافت معده یا روده نیز استفاده خواهد شد.

۲. شیمی‌درمانی: اگر ضایعه‌ی سرطانی بزرگ باشد یا احتمال دست‌اندازی تومور وجود داشته باشد، شیمی‌درمانی نیز تجویز خواهد شد.

۳. پرتو‌درمانی: معمولاً به‌طور هم‌زمان و همراه شیمی‌درمانی استفاده می‌شود. البته پرتودرمانی را باید با احتیاط در درمان سرطان مری استفاده کرد، زیرا احتمال می‌رود خود یکی از عوامل ابتلا باشد.

۴. لیزر‌درمانی: استفاده از پرتوهای نور پرانرژی یا لیزر برای انهدام سلول‌های سرطانی که تنها هنگامی که عارضه را نتوان با جراحی برداشت انجام می‌شود. لیزر درمانی روش مناسبی برای رفع سختی بلع و درد ناشی از آن است.

۵. درمان فوتودینامیک: شاخه‌ای از لیزر‌درمانی است که در آن هم‌زمان از داروهای خاصی استفاده می‌شود که با جذب در سلول‌های سرطانی و قرار گرفتن در معرض نور خاصی فعال شده و سلول‌های سرطانی را نابود می‌کنند.

پیشگیری:

۱. سیگار و الکل: نقش این دو در بیشتر سرطان‌ها اثبات شده است، پس با عدم مصرف یا کاهش مصرف می‌توان تا حدی موثری از ابتلا جلوگیری کرد.

۲. ریفلاکس: با پیشگیری کردن از بروز ریفلاکس می‌توان خطر را کم کرد. باید توجه کرد که تا ۹۰ درصد بروز ریفلاکس به رفتار تغذیه‌ای و پس از آن بستگی دارد.

برای مثال با جلوگیری از حالت درازکش بلافاصله پس از صرف غذا یا مصرف نکردن الکل می‌توان از بروز ریفلاکس جلوگیری کرد.

۳. مایعات داغ: همان‌طور که گفته شد مصرف مایعات داغ با آسیب به بافت مخاطی مری می‌تواند عامل مهمی در ابتلا به سرطان مری باشد که با پیشگیری از آن خطر ابتلا کم خواهد شد.

۴. نیتروزآمین‌ها: این مواد که در اکثر ظروف و مواد غذایی مصرفی کشورها به خصوص کشورهای جهان سوم قرار دارند با ایجاد جهش‌های ژنتیکی در ابتلا به انواع سرطان‌ها موثرند.

در ایران متأسفانه با مصرف چای و غذای داغ در ظروف یک‌بار مصرف پلاستیکی و آزاد شدن این مواد در چای و غذا، ابتلا به انواع سرطان‌ها در حال افزایش است.

منابع:

۱. آسیب‌‌شناسی اختصاصی رابینز، به نظارت و تدوین دکتر مسلم بهادری، انتشارات اندیشه‌ی رفیع، صص ۳۰۰ تا ۳۰۳
۲. مرکز ملی سرطان آمریکا

۳. مرکز تحقیقات سرطان انگلستان

۴. مدیسین دات نت

۵. امدیسین

۶. ویکی‌پدیا

۷. سرطان مری

۸. دکتر ابراهیم رزمپا

۹. تبیان