«جنبش سبز نشانه‏‏ای از بلوغ سیاسی است»

محمد تاج‌دولتی

در ادامه‏ی برگزاری برنامه‏های گوناگون ایرانیان کانادا در حمایت از جنبش سبز مردم ایران، روز شنبه ۱۷ اکتبر، کنفرانسی با عنوان «جنبش مدنی ایران و حمایت بین‏المللی» در دانشگاه تورنتو برگزار شد.

در حاشیه‏ی این کنفرانس با دکتر رامین جهانبگلو، استاد علوم سیاسی، سیما سحرزرهی، فعال سیاسی اجتماعی و پیام اخوان، فعال بین‏المللی حقوق بشر گفت و گو کردم.

دکتر رامین جهانبگلو، استاد علوم سیاسی و پژوهش‏گر مرکز اخلاقیات دانشگاه تورنتو در سخن‏رانی خود زیر عنوان «روشنفکران و جامعه‏ی مدنی ایران»، نقش تاریخی روشنفکران ایرانی در تحولات گوناگون جامعه‏ی ایران را مورد بررسی قرار داد. دکتر جهانبگلو در این باره می‏گوید:

روشن‏فکران ایرانی همیشه در دوره‏های مختلف یکی از بازیگران جامعه‏شناختی جامعه‏ی ایران بوده‏اند و نقش‏شان در شکل دادن گستره‏ی همگانی و شاید بتوان گفت تداوم و پیشرفت آن خیلی مهم بوده است. من این نقش را به چهار دوره تقسیم کرده‏ام:

دوره‏ی مشروطیت؛ در این دوره روشن‏فکران، ادبا و دست‏اندرکاران سیاسی آن دوران به دنبال ایجاد یک گستره‏ی همگانی هستند که بیشتر از بالا به جامعه نگاه می‏کند.

دکتر رامین جهانبگلو، استاد علوم سیاسی و پژوهش‏گر مرکز اخلاقیات دانشگاه تورنتو در سخن‏رانی خود با عنوان «روشنفکران و جامعه‏ی مدنی ایران»، نقش تاریخی روشنفکران ایرانی در تحولات گوناگون جامعه‏ی ایران را مورد بررسی قرار داد

ولی در دوره‏ی بعد از مشروطیت، روشن‏فکران کم‏کم و به ویژه در دوره‏ی رضاشاه، به مردم بیشتر توجه می‏کنند. کلمه‏ی جامعه‏ی مدنی آن موقع هنوز استفاده نمی‏شود، اما می‏توان گفت به گستره‏ی همگانی توجه بیشتری دارند.

اما در دوره‏ی سوم، فضای جامعه‏ی روشن‏فکری بیشتر ایدئولوژیک می‏شود. در دوره‏ی محمد رضا شاه که روشن‏فکرانی مانند آل احمد و شریعتی نمایندگان آن هستند، تحت تاثیر آموزه‏های انقلابی، به جامعه‏ی مدنی یا گستره‏ی همگانی، به صورت ایدئولوژیک نگاه می‏شود که نتیجه‏ی آن انقلاب ایران است.

در دوره‏ی بعد از انقلاب، به ویژه ۱۵ سال گذشته، می‏توان گفت به جامعه‏ی مدنی بیشتر به صورت اخلاقی توجه می‏شود. یعنی بعد اخلاقی آن که عدم خشونت نیز یکی از آن ابعاد است، در میان تمام بازیگران گوناگون جامعه‏ی مدنی اهمیت بیشتری پیدا کرده است که روشن‏فکران یکی از آنان هستند. روشن‏فکران در این دوره به مساله‏ی جست‏جوی حقیقت، مبارز با قدرت، ولی مبارزه‏ی اخلاقی با قدرت، بیشتر توجه کرده‏اند.

در کدام یک از این دوره‏ها، روشن‏فکران توانسته‏اند با افکار عمومی جامعه‏ی ایران ارتباط نزدیک‏تر و مؤثرتری را برقرار کنند؟

بی‏شک در دوره‏ی چهارم؛ به خاطر این که در دوره‏ی اول که دوران پایان قاجاریه است، بیشتر کسانی که به عنوان روشن‏فکر شناخته می‏شوند و فعالیت‏های اجتماعی سیاسی دارند، از اشراف هستند و یا به اشراف و دربار قاجار خیلی نزدیک‏اند.

دکتر رامین جهانبگلو

در دوره‏ی رضاشاه هم همین‏طور؛ در این دوره یک مرکزیت دولتی یا «دولت مرکزی» وجود دارد. ولی در این یا آن بحث ایدئولوژیک و گروه‏های مارکسیستی وقتی به جامعه نگاه می‏کنند، در انتظار یک انقلاب هستند.
ولی در این دوره‏ی آخر، مساله خیلی مابعد ایدئولوژیک و مابعد انقلابی است و به مردم بهای بیشتری داده شده است.

سخن‏رانان دیگر کنفرانس در باره‏ی موضوعاتی چون نقش وسایل و امکانات تکنولوژی ارتباطی مانند اینترنت و شبکه‏های اجتماعی فیس‏بوک، تویتر؛ نقش اقلیت‏های مذهبی در جنبش مدنی ایران؛ مقایسه‏ی جنبش مدنی ایران با جنبش‏های مشابه بین‏المللی و فعالیت‏های ایرانیان در کانادا سخن‏رانی کردند.

سیما سحرزرهی، فعال سیاسی اجتماعی و فارغ‏التحصیل رشته‏ی ارتباطات، نقش رسانه‏ها و روزنامه‏نگاری در جنبش مدنی ایران، در چند ماه گذشته را مورد بررسی قرار داد

«جنبش از نظر رابطه با رسانه‏ها موفق عمل کرده»

سیما سحرزرهی، فعال سیاسی اجتماعی و فارغ‏التحصیل رشته‏ی ارتباطات، نقش رسانه‏ها و روزنامه‏نگاری در جنبش مدنی ایران، در چند ماه گذشته را مورد بررسی قرار داد. از سیما زرهی در مورد موضوع سخنرانی‏اش پرسیدم:

سخنان من در مورد نقش مطبوعات به خصوص در خارج از کشور و در انعکاس فعالیت‏های ایرانیان خارج از کشور در حمایت از مردم ایران بود و این که چگونه می‏توانیم با استفاده از رسانه‏ها این جنبش را بزرگ‏تر کنیم.

هم‏چنین در این باره که چگونه از این طریق می‏توانیم با سیاست‏مداران و مردم کانادایی ارتباط برقرار کنیم و اتفاقاتی را که در ایران می‏افتد و وضعیت حقوق بشر در ایران را به آگاهی مردم برسانیم، صحبت می‏کنم.

به نظر من، تلاش ما باید این باشد که این دیالوگ بزرگ‏تر شود و دیالوگی صرفا درونی نباشد که بین خود ما بماند. بلکه با کانادایی‏ها، آمریکایی‏‏ها و دیگر مهاجرین ساکن در این کشورها نیز ارتباط بگیرد.

تحقیقی که داشته‏اید و سخنرانی شما فقط در مورد مطبوعات چاپی است یا این که رسانه‏ها را به طور کلی در بر می‏گیرد؟

بحث من در مورد رسانه‏ها به طور کلی است و فقط روزنامه، مجله یا رادیو تلویزیون را شامل نمی‏شود. بلکه کل رسانه‏ها، حتی رسانه‏ای که خود ما روی اینترنت می‏گذاریم مانند وبلاگ‏های شخصی، یوتیوب و غیره را نیز در بر می‏گیرد. بحثی کلی تر از بحث جزیی در مورد یک مطلب یا رسانه‏ی خاص است.

رسانه‏های ایرانی خارج از کشور در این مدت، در رابطه با حرکتی که در ایران به وجود آمد، چگونه عمل کردند؟

جنبش ما از نظر رابطه با رسانه‏ها خیلی موفق عمل کرده است. فعالیت‏های انجام گرفته در این جنبش توانست انعکاس خوبی در رسانه‏ها داشته باشد.

البته زمینه‏ی کار با رسانه‏ها طوری است که کاری که دیروز انجام گرفته، کاری قدیمی است و همیشه باید از ایده‏ها و تکنیک‏های جدیدی استفاده کنی تا بتوانی توجه رسانه‏ها را جلب کنی و در روزنامه‏ها، رادیو تلویزیون و یا اینترنت جایی برای خودت پیدا کنی.

رسانه‏های ایرانی که در خارج از کشور هستند، مشکل بزرگشان در برقراری رابطه‏ای که به آن اشاره کردید، چیست؟

اتفاقا فکر می‏کنم، رسانه‏های فارسی زبان در کانادا، در پشتیبانی از جنبش مردم در خارج از کشور، خیلی موفق بودند. این رسانه‏ها توانستند نقش پلی را میان رسانه‏های انگلیسی زبان و دیگر رسانه‏های خارجی و جنبش ایرانیان در کانادا ایجاد کنند.

چرا رسانه‏های چاپی، یعنی روزنامه‏ها و نشریات ایرانی خارج از کشور نمی‏‏‏توانند با نسل جوان ارتباط برقرار کنند؟ مشکل بزرگشان چیست؟

بزرگ‏ترین مشکل رسانه‏های فارسی زبان در کانادا، استفاده از زبان فارسی است. متاسفانه زبان اصلی‏، زبان کاری و روزمره‏ی خیلی از بچه‏هایی که این‏جا بزرگ شده‏اند و کسانی مانند خود من، انگلیسی است و برای این که بتوانیم خودمان و تفکرمان را با زبان فارسی همراه کنیم، از ما وقت و انرژی بیشتری می‏گیرد.

به همین دلیل تا وقتی که زبان فارسی، زبان اصلی این رسانه‏ها باشد، این مشکل تا حدی وجود خواهد داشت.
ولی از سوی دیگر، خیلی از بچه‏های ساکن کانادا که هدایت فعالیت‏های ایرانیان این کشور در پشتیبانی از جنبش سبز مردم ایران را بر عهده دارند، بچه‏های فارسی زبان هستند. بچه‏هایی هستند که در ایران دانشگاه رفته‏اند و یا حداقل دوران مدرسه را در ایران تمام کرده‏اند.

امیدوارم این نسل متوجه باشد که نقش رسانه‏های فارسی زبان خیلی مهم است و این را بداند که اگر با رسانه‏ی خودت نتوانی ارتباط بگیری، هیچ‏وقت نمی‏توانی به رسانه‏ی دیگری برسی.

به نظر من، اگر ما بتوانیم از رسانه‏ی خودمان درست استفاده کنیم، خبرهای مربوط به جنبش مردم ایران و فعالیت‏های ما در خارج از کشور، در رسانه‏های دیگر نیز انعکاس خواهد داشت.

«انقلاب اصلی همین تحول عمیق اجتماعی است»

پیام اخوان، استاد حقوق بین‏الملل در دانشگاه «مک‏گیل» مونترال و فعال بین‏المللی حقوق بشر، موضوع سخنرانی‏اش را نقش جامعه‏ی بین‏المللی در ایجاد شرایط پاسخ‏گویی برای رهبران ایران، انتخاب کرده بود. او در این باره می‏گوید:

قرار است در مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‏ای بر علیه ایران، از جمله به خاطر نقض حقوق بشر و سرکوب تظاهرات اخیر، پیشنهاد و به احتمال قوی صادر شود. هم‏چنین در شورای حقوق بشر سازمان ملل که در ژنو است، قرار است ماه فوریه‏ی سال آینده، پرونده‏ی جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد.

پیام اخوان، استاد حقوق بین‏الملل در دانشگاه «مک‏گیل» مونترال و فعال بین‏المللی حقوق بشر، موضوع سخنرانی‏اش را نقش جامعه‏ی بین‏المللی در ایجاد شرایط پاسخ‏گویی برای رهبران ایران، انتخاب کرده بود

البته این بررسی ارتباطی به وقایع اخیر ایران ندارد. بلکه در این شورا پرونده‏ی همه‏ی کشورها هرچند سال یک بار مورد بررسی قرار می‏گیرد و ماه فوریه پرونده‏ی ایران در نوبت بررسی قرار دارد. اما مطمئن هستم که در آن جمع، نقض حقوق بشر در سرکوب تظاهرات اخیر باز مطرح خواهد شد.

از آن‏جا که جنبه‏ی سیاسی شورای حقوق بشر سازمان ملل اصولاً خیلی شدید است، قاعدتا موضوع اسراییل، از جمله حمله به نوار غزه در ماه‏های اخیر و جنایات جنگی در این حمله، بیش از همه‏ی موضوعات مطرح خواهد شد. البته این موضع از لحاظ نقض حقوق بشر و قوانین بین‏الملل باید هم مطرح شود. ولی متاسفانه به پرونده‏های دیگر رسیدگی نمی‏شود.

به نظر می‏رسد، به موضوع نسل کشی مردم آفریقا در دارفو یا نقض حقوق بشر در زیمبابوه، کنگو، میانمار، کم‏تر پرداخته می‏شود و هیچ توجهی به پرونده‏ی کشورهایی که نقض حقوق بشر در آن‏ها به طور وسیع رخ داده شده است، صورت نمی‏گیرد.

ولی امیدوارم جامعه‏ی مدنی و ایرانیان مقیم خارج، دولت‏ها را تا حدی وادار کنند که دولت ایران را به خاطر نقض حقوق بشر تحت فشار قرار بدهند.

سازمان‏های غیررسمی حقوق بشر در دنیا، چگونه توجهی به مساله‏ی ایران دارند؟

بعد از سرکوب تظاهرات اخیر، سازمان‏های غیر دولتی، مانند «سازمان نگهبان حقوق بشر» واکنش خیلی شدیدی نشان داد. هم‏چنین «سازمان عفو بین‏الملل» تعدادی گزارش منتشر کرد و هم‏زمان «مرکز اسناد حقوق بشر» نیز در حال تهیه‏ی گزارش مفصلی در مورد مسئولیت کیفری رهبرانی است که در همین سرکوب، از طریق قتل، شکنجه و تجاوز شرکت کرده‏اند.

امیدواریم که این گزارش در جلسه‏ی سال آینده‏ی شورای حقوق بشر سازمان ملل مطرح شود.

موضوع سخنرانی شما در کنفرانس چیست؟

صحبت من در مورد نقش جامعه‏ی مدنی در تحولات فرهنگ سیاسی در ایران است. به نظر می‏رسد که جنبش سبز دو جنبه داشته باشد؛ یک جنبه‏ی آن سیاسی و مبارزه‏ای است میان طرف‏داران آقای موسوی و طرف‏داران آقای احمدی‏نژاد. ولی به نظر من، این جنبش بسیار فراتر از رقابت میان دو نامزد ریاست جمهوری است و در اصل یک نهضت اجتماعی است.

ما باید نقش جامعه‏ی مدنی را چه در ایران و چه در خارج از ایران، مورد بررسی قرار بدهیم و ببینیم جامعه‏ی مدنی و موضوع «انقلاب مخملی» که آقای محسنی اژه‏ای برای اولین بار در ارتباط با بازداشت دکتر جهانبگلو آن را مطرح کرد، چیست.

اگر منظور از «مخملی» مبارزه‏ی مسالمت‏آمیز است، چرا باید این لغت جنبه‏ی منفی داشته باشد؟ یعنی ما باید بگوییم مبارزه‏ی با خشونت از مبارزه‏ی مسالمت‏آمیز بهتر است؟ یا منظور این است که نظام را باید همین‏طور که هست، قبول کرد و هیچ مورد انتقاد قرار نداد.

یا منظور از «نقلاب» این است که گروهی را از قدرت کنار بگذاریم تا گروه دیگری سرکار بیایند که آن‏ها هم با مردم رفتار خشونت‏آمیز داشته باشند؟ یا این که نه، منظور از انقلاب یک تحول عمیق اجتماعی هست و تحولی در برداشت ما از قدرت و مشروعیت است؟

به نظر من انقلاب اصلی همین تحول عمیق اجتماعی است و به معنای جا افتادن بحث‏های مربوط به حقوق بشر، آزادی و دمکراسی در درون جامعه و در میان توده‏ی مردم است، نه این که یک گروه را از قدرت کنار بگذاریم و گروه دیگری را سر کار بیاوریم.

جنبه‏ی تاریخی جنبش سبز نیز این است که نشانه‏‏ای از بلوغ سیاسی در ایران است.