بیم و امید ایران در مذاکره با هند

فرنگیس محبی

وزیر خارجه هند در اجلاس وزرای خارجه کشورهای غیر متعهد که در ایران برگزار شده است، شرکت کرده است. او پیرامون مسائل مربوط به مناقشه‌ی انرژی هسته‌ای با مقامات ایران گفت و گو خواهد کرد.

از دکتر رضا تقی‌زاده، کارشناس و تحلیل‌گر امور مربوط به انرژی مقیم اسکاتلند ابتدا از اهمیت این سفر و مذاکرات مربوط به آن پرسیدم.

دیدار وزیر امور خارجه هند با همتای ایرانی خود

هندوستان، کشور بزرگی در منطقه است و یکی از قدرت‌های سیاسی اقتصادی آسیا به‌شمار می‌رود و رابطه با او هم از نظر اقتصادی و هم از نظر امنیت منطقه برای ایران حائز اهمیت است.

این سفر که طبق برنامه‌ی اعلام شده، سه روز به‌طول خواهد انجامید، موضوعاتی که هم از نظر ایران و هم از لحاظ هند مهم هستند مورد توجه دارد و برای سفر ایشان دلایلی جدی هست.

برنامه‌ی رسمی آقای موکرچی شرکت در پانزدهمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عدم تعهد است که در تهران برگزار می‌شود. ولی در یک دیدار، در قالب همکاری‌های دوجانبه‌ی ایران و هند هم با وزیر خارجه هند ملاقات دارد.

ضمن این‌که دیگر ملاقات‌ها شامل دیدار با رییس‌جمهور، وزیر نفت و دبیر شورای امنیت ملی ایران هم می‌شود. به نظر می‌رسد با توجه به مسائلی که ایران و هند در دست گفت و گو و نسبت به آن‌ها علاقه‌ی مشترک دارند، شاید مهم‌ترین قضیه به نتیجه رسیدن یا به نتیجه نرسیدن قطعی لوله‌ی صدور گاز ایران به پاکستان و هند است. چون به هر حال تا کنون به علت مخالفت‌‌های هند عملاً به نتیجه نرسیده است.

نگرانی‌هایی در مورد امنیت این لوله و مسائل تروریستی در منطقه پاکستان نیز وجود دارد. چون این لوله قبل از رسیدن به هند بایستی از خاک آن‌ها بگذرد و همین‌طور در مورد تأمین هزینه‌ی کشیدن این لوله و به خصوص قیمت گاز صادراتی ایران.

ولی حالا مشکل ایران این است که ظرفیت کافی، یعنی تأمین حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب برای تأمین گاز مورد نیازی را که هدف اولیه‌ی این لوله بوده، ندارد. به نظر نمی‌رسد تا پنج سال آینده هم چنین ظرفیتی در ایران فراهم بشود. ضمن این‌که نیازهای داخلی به شدت رو به افزایش هستند و برای تأمین هزینه‌ی کشیدن لوله هم ایران مشکلاتی خواهد داشت.

به هر حال این ظرفیت به نیمی از آن‌چه که پیش از این برای آن در نظر گرفته بودند، تقلیل پیدا کرده و حالا اگر قرار باشد از این نیمی هم بخش عمده‌ی آن در پاکستان هزینه شود، هند توجیه اقتصادی شرکت در این پروژه را ندارد؛ مگر این‌که ایران تعهداتش را افزایش دهد.

البته این یک موضوع است. خود مذاکرات از نظر ایران الان روی هوا است؛ برای این‌که مسئول مذاکرات - آقای غنیمی‌فرد - هم چندی پیش تغییر مأموریت پیدا کرد و از کار برکنار شد. بنابراین و در حال حاضر ایران حتی مذاکره‌کننده‌ای هم در مورد آن‌چه که لوله صلح می‌نامید و سال‌های دراز روی آن کار کرده بود، ندارد.

البته ایران می‌خواهد که این پروژه عملی بشود و صادرات به هند به هر حال به نتیجه برسد. ولی با شرایطی که الان وجود دارد، هم ایران دارای مشکل است و هم هند. اگر ایران از این لحاظ امتیازاتی بدهد، از هند امتیازاتی هم، من‌جمله حمایت سیاسی بیشتر در گروه کشورهای عدم تعهد می‌خواهد.

به‌خصوص که ایران مایل است سال آینده به عضویت شورای امنیت سازمان ملل در بیاید و این عضویت که به هر حال سابقه‌ی آن را از دهه‌ی ۵۰ دارد، کار آسانی نیست.

با وجود جنجال‌هایی که درمورد روابط خارجی ایران وجود دارد، از این لحاظ حمایت هند ازنامزدی ایران حمایت با اهمیتی است. بدون حمایت هند، بعید است ایران بتواند به این نتیجه برسد. بنابراین از آن‌ها می‌خواهد که در کنار ایران قرار بگیرند و به هر حال یک امتیاز سیاسی است.

فکر می‌کنید پرونده هسته‌ای ایران و مذاکرات ژنو هم در این مذاکرات بین هند و ایران نقشی داشته باشد؟

بدون تردید این مذاکرات شامل برنامه اتمی ایران می‌شود. برای وزیر خارجه هند وقت دیداری هم با آقای جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد اتمی ایران و همین طور دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در نظر گرفته شده که این نشان می‌دهد در کنار مذاکره با وزیر نفت، رفتن پیش دبیر شورای امنیت ملی مسائل اتمی ایران را هم در بر دارد.

توجه داشته باشید که هند، به امنیت منطقه خیلی اهمیت می‌دهد، حدود چهار و نیم میلیون هندی در امارات و کشورهای حاشیه جنوبی در حال کار و اشتغال هستند و همین‌طور افزایش قیمت نفت می‌تواند به اقتصاد هند لطمه‌ی جدی بزند.

آن‌چه که وزیر خارجه هند در تهران مورد گفت و گو قرار می‌دهد، مسأله‌ی امنیت منطقه است و پرهیز از جنگ. با توجه به اخباری که در مورد حمله احتمالی به ایران و احتمال بروز جنگ در منطقه وجود دارد، هند نسبت به این ماجرا در جهت منافع خودش حساسیت دارد.

ولی به طور اعم با ایران در مورد عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای گفت و گو می‌کند و ایران را برای قبول شرایط کشورهای ۱+۵ و شورای امنیت تشویق خواهد کرد. به‌خصوص وقتی که مساله عضویت ایران در شورای امنیت از جانب ایران مطرح می‌شود، متقابلاً هندی‌ها می‌خواهند که ایران روابط خارجی عادی‌تری با دنیای خارج داشته باشد.

در حال حاضر بزرگ‌ترین عاملی که روابط خارجی ایران را با خطر روبه‌رو کرده، برنامه‌ی اتمی ایران است و به هر حال این یکی از موضوعات مهم مورد گفت و گو در طول دیدار وزیر خارجه هند از تهران خواهد بود.

ولی همان طور که توجه دارید در آستانه‌ی دیدار ایشان از ایران، آقای احمدی‌نژاد در یک سخنرانی اعلام کردند ایران هزاران سانتریفیوژ جدید راه‌اندازی کرده که این موضوع با واکنش منفی از سوی آمریکایی‌ها مواجه شد.

طبیعی است که این صحبت آقای احمدی‌نژاد نمی‌تواند اثر مثبتی به روند امیدهایی که در جهت عادی‌تر کردن روابط ایران با آمریکا به‌خصوص، و رسیدن به توافقی با کشورهای ۱+۵ مطرح است، بدهد.

حرف‌های آقای احمدی‌نژاد یک نوع نشان دادن مقاومت و سرسختی بیشتر در روابط خارجی است. ولی در اصل آن ماجرا تردیدهایی وجود دارد. به‌خصوص شماره‌ای که ایشان در مورد برنامه‌ی سانتریفیوژها به آن اشاره کردند که شش هزار سانتریفیوژ را ایران عملیاتی کرده. این بعداً به‌وسیله خبرگزاری‌ها و رسانه‌های داخلی قطع شد و دنباله‌ی آن گرفته نشد.

حتی سخنگوی وزارت خارجه ایران هم امروز در مورد اقلامی که آقای احمدی‌نژاد به آن اشاره کرده بود از کنارش گذشت و به هر حال اشاره‌ی درستی به آن نکرد.

ایران ظرفیت این را دارد که حدود دو هزار سانتریفیوژ را به‌کار بیندازد؛ ولی این کار هنوز صورت نگرفته و به‌خصوص در نطنز به کار گرفته شده این شماره و در نقطه‌ی دیگری خارج از نطنز هم اگر این دستگاه‌ها مونتاژ شده باشند، هنوز به آن‌ها گاز اورانیوم تزریق نشده؛ چرا که قبل از انجام این کار ایران بایستی رسما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از ماجرا واقف بکند.

احتمالاً هنوز دو هزار تا یا حتی هزار تای آن‌ها هم آماده عملیات نیستند و به‌کار گرفته نشده‌اند.