«من سقط جنین کرده‌ام»

ربکا خومپرتس (Rebecca Gomperts) پزشک پایه‌گذار سازمان مجازی «ویمن آن وب» (زنان در اینترنت) است؛ یک سازمان غیردولتی (NGO) که برای آزادی سقط جنین در کشورهای ممنوع، به زنان کمک می‌کند.

دکتر خومپرتس در مورد مشکلات این دارو می‌گوید: «مؤثر بودن آن صد درصد نیست؛ بلکه ۸۰ درصد است و ریسک‌هایی نیز در استفاده از آن وجود دارد. راه خیلی بهتری که وجود دارد استفاده هم‌زمان میفه‌‌پریستون ( Mifepristone) و میزوپروستون است.»

اکثر زنان برای پیدا کردن این داروها مشکل دارند. این قرص‌ها تنها با تجویز پزشک داده می‌شود. در بعضی کشورها مثل برزیل این داروها را از فروشگاه‌ها جمع کرده‌اند و تنها در بیمارستان‌ها تجویز می‌شود.

قرص سقط جنین در فرانسه ساخته شده و در آن‌جا از اواخر دهه ۸۰ ثبت شده است. بعد از آن این دارو در سوئد ثبت شد و در هلند از سال ۲۰۰۰ به ثبت رسید.

این داروها در بسیاری از کشورها گران‌قیمت‌اند و به آسانی به‌دست نمی‌آیند و بیشتر مواقع، باید آن‌ها را از بازار سیاه تهیه کرد که قابل اطمینان نیستند. ربکا در این مورد می‌گوید: «ما به این نتیجه رسیدیم که در دسترس قرار دادن هر دوی این قرص‌های سقط جنین برای زنان بهترین روش است. در حال حاضر در کشورهایی که سقط جنین محدود شده، یکی از این داروها در دسترس نیست.»

دکتر ربکا خومپرتس یکی از نامزدان دریافت جایزه صلح نوبل در سال 2005 است که با وجود مشکلات مختلفی در زمینه خاصی که فعالیت می‌کند، هیچ وقت دست از تلاش برنداشته.

ربکا خومپرتس که مادر دو فرزند است، در کشور سورینام یکی از مستعمرات سابق هلند در آمریکای جنوبی، به دنیا آمده است. او در هلند به خاطر فعالیت‌های حقوق بشری و فمینیستی شهرت فراوانی دارد.

همراه با مریم خرمی، به دفتر کوچکش در شرق آمستردام رفتیم که پر از کامپیوتر، کتاب پزشکی، کاغذ و یک کالسکه بچه بود.

با او در مورد تاریخچه ممنوعیت سقط جنین صحبت کردیم تا به ایران رسیدیم و شرایطی که سازمان غیرانتفاعی او می‌تواند به زنان ایرانی کمک کند. سایت آن‌ها بازدیدکنندگان فراوانی هم از ایران دارد.

او معتقد است اگر تعدادی از فعالان زن در ایران به سایت آن‌ها کمک کنند، می‌توانند بخش فارسی این سایت را هم راه‌اندازی کنند؛ چون در ایران زنان برای سقط جنین مشکلات زیادی دارند و مسلماً به کمک‌های این سایت نیازمندند.

دکتر خومپرتس، در مورد اسلام و احکام مربوط به سقط جنین مطالعه کرده و می‌گوید: «همه چیز بستگی به نظر مرجع تقلید یا روحانی دارد که سقط ممنوع یا آزاد شود.»

بسیاری از مراجع تقلید در ایران، سقط جنین را مطلقاً حرام اعلام کرده‌اند.

آیت‌الله صانعی در این مورد می‌گوید: «اما براى رفع خطر از مادر، با توجه به نظر كارشناسى و حرج غير قابل تحمل، در فرض عدم ولوج روح (قبل از چهار ماهگى) نمى توان گفت حرام است و قاعده «نفى حرج» رافع حرمت است.»

بزرگ‌ترین مشکل و دلیل برای سقط جنین در کشورهایی که این موضوع را ممنوع می‌کنند، چیست؟

دلیل اصلی این است که زنان در طول تاریخ جان خود را به این دلیل از دست داده‌اند که البته بستگی به روش‌های غیربهداشتی سقط داشته است.

بیشتر کشورها در اواخر قرن نوزدهم، یعنی سال ۱۸۵۰ سقط جنین را غیرقانونی کردند. چنین قانونی در این زمینه پیش از این تاریخ وجود نداشت. بعد از آن یعنی با اعطاء حق رأی به زنان در حدود سال ۱۹۲۰ شرایط عوض شد.

با آزادی رأی زنان، در کشورهایی که دموکراسی هستند، یعنی جهان غرب، سقط جنین هم قانونی شد. روسیه اولین کشور در این زمینه بود که در سال ۱۹۵۲ سقط جنین را قانونی کرد. انگلستان در سال ۱۹۶۹، آمریکا در ۱۹۷۳ و هلند در ۱۹۸۴ سقط جنین را قانونی کردند.

بیشتر این کشورها به این خاطر که زنان می‌مردند و این خلاف حقوق بشر بود، آن را قانونی کردند. از هر ۳۰۰ زن در جهان که غیرقانونی سقط جنین می‌شود، یک زن می‌میرد. در بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی سقط جنین هنوز غیرقانونی است و الان در این زمینه تفاوت زیادی بین شمال و جنوب پیدا شده است.

فکر می‌کنید واقعاً علت این ممنوعیت چیست؟

نمی‌دانم ... فکر می‌کنم همان‌طور که در خیلی از همین کشورها همجنسگرایی هم ممنوع است، کنترل بر جنسیت مردم هم یکی از راه‌های کنترل مردم به شمار می‌آید.

کنترل بارداری زن‌ها هم از راه‌های کنترل زنان است. در بعضی کشورها هم مذهبی بودن شدید و تسلط مذهب به ویژه مذهب کاتولیک باعث این امر است. اما فکر می‌کنم اگر در همین کشورها از خود زن‌ها که این امر مربوط به خودشان است، بپرسند، ۸۰ درصد آن‌ها با آزادی سقط جنین موافق باشند.

دکتر خومپرتس یکی از نامزدان دریافت جایزه صلح نوبل در سال 2005 است و در هلند به خاطر فعالیت‌های فمینیستی شهرت فراوانی دارد

برویم سراغ فعالیت سازمان شما. روی سایت شما چند نوع قرص اعلام شده است. مقدار، زمان و روش درست استفاده از این داروها چیست؟

برای سقط جنین از طریق دارو، سه روش مختلف وجود دارد. یکی از طریق میفه‌‌پریستون است که قرص اصلی سقط جنین است. از این قرص باید یک حبه ۲۰۰ میکروگرمی بلعید و ۲۴ ساعت بعد از آن از قرص دیگری به نام میزوپروستول استفاده کرد که در بیشتر کشورها قابل خریداری است؛ چون برای درمان زخم معده هم کاربرد دارد.

قرص سقط جنین، روند بارداری را از طریق خنثی کردن هورمون‌ها، متوقف می‌کند؛ ولی جنین هنوز در رحم باقی می‌ماند. داروی میزوپروستول باعث انقباض رحم می‌شود و باقی‌مانده جنین را از رحم خارج می‌کند. بنا به تحقیقاتی که انجام شده، این روش را می‌شود در خانه تا هفته نهم بارداری، بدون این‌که خطری داشته باشد، استفاده کرد.

روش دوم روشی است به نام متوترِکسِیت (Methotrexate)؛ این روش در اصل برای مقابله با سرطان استفاده می‌شود و برای نمونه در مورد حاملگی‌های بیرون از دیواره رحم به‌کار می‌رود.

مقدار استفاده آن ۵۰ تا ۷۵ میلی‌گرم است و در تیوب‌های تزریقی فروخته می‌شود. این روش را می‌شود تا هفت هفته بعد از بارداری به‌کار برد. این روش سلول‌های حاملگی را مانند سلول‌های سرطان از میان می‌برد و سه تا هفت روز بعد باید برای خارج کردن جنین از بدن، چهار عدد قرص ۲۰۰ میکروگرمی از میزوپروستول استفاده کرد.

در صورتی که این داروها عمل نکرد و با وجود استفاده دارو، حاملگی هم‌چنان ادامه پیدا کرد،‌ آیا این مسأله بر سلامت کودکی که به دنیا می‌آید، تأثیر خواهد داشت؟

بله؛ برای همین مهم است روشی که زنان استفاده می‌کنند، مؤثرترین روش باشد. در مورد میفه‌‌پریستون، یعنی قرص اصلی سقط جنین، فقط یک‌دهم درصد احتمال دارد که بارداری ادامه پیدا کند. در آن صورت اگر بعد از آن داروی دوم یعنی میزوپروستول استفاده شود، تحقیقات نشان داده که می‌تواند باعث نقص عضو در جنین شود.

اما پژوهش نشان داده که شانس نقص عضو در چنین شرایطی کمتر از شانس سندرم داون یا همان کندذهنی مشهور به مونگولیسم در یک بارداری معمولی است. بنابراین باید این مورد را در مقایسه با دیگر حالت‌ها در نظر بگیریم.

البته توصیه پزشکان این‌ است که اگر بارداری ادامه یافت، باید راه‌های دیگری هم برای پایان دادن به حاملگی در دست داشت. در هر صورت اگر با وجود استفاده از این قرص‌ها بارداری هم‌چنان ادامه پیدا کند، باز هم شانس خطر نسبت به حالت‌های دیگر هنوز در سطح ریسکی قابل قبول قرار دارد.

شما گفتید که میزوپروستول را باید پیش از مدت مشخصی استفاده کرد. اگر خانمی در مورد مدت زمان بارداری خودش مطمئن نباشد، چه باید بکند؟

معمولاً زنان از روی آخرین باری که قاعدگی داشته‌اند، می‌توانند مطمئن باشند که چه مدت حامله‌اند. در غیر این صورت، می‌توانند از طریق سونوگرافی مدت حاملگی را مشخص کنند. اگر هم به سونوگرافی دسترسی ندارند، باز این روش سقط جنین دارویی از دیگر روش‌های موجود بهتر است.

بگذارید چند نمونه آمار برای شما نقل کنم: از هر ۳۰۰ زنی که سقط جنین غیرقانونی می‌کند، یک زن فوت می‌کند؛ در حالی که از هر نیم میلیون زنی که قرص سقط جنین استفاده می‌کند، یک نفر می‌میرد.

میزان مرگ‌ومیر زنانی که به حالت عادی وضع حمل می‌کند، یک در ده‌هزار است. بنابراین سقط جنین دارویی از هر حالتی امن‌تر است؛ حتی از وضع حمل معمولی.

شرایط دسترسی به این داروها در کشورهای مختلف چگونه است؟

این داروها در برخی کشورها از طرف وزارت بهداشت پذیرفته شده و بنابراین در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد؛ ولی در برخی کشورها نه. مثلاً در ایران ممکن است زنان مجبور باشند به دوستی که خارج از کشور دارند، مراجعه کنند تا دارو را برایشان بخرد و بفرستد. هر کشوری قوانین جدایی دارد و «زنان در وب» به فراخور قانون هر کشور عمل می‌کند.

ما گاهی قرص‌ها را با پست می‌فرستیم. تعداد قرص‌هایی که لازم است هفت حبه بیشتر نیست و می‌شود آن را با پست فرستاد. یک پاکت کوچک قهوه‌ای است که تست حاملگی هم در آن قرار دارد و زنان می توانند با استفاده از آن بعد از سه هفته مطمئن بشوند که آیا سقط جنین رخ داده یا نه.

ربکا خومپرتس: اگر از زنان که سقط جنین به خودشان مربوط است، نظر بخواهند، ۸۰ درصد آنها با آزادی سقط جنین موافق هستند

با این وجود، آیا به ایران هم از این طریق سرویس می‌دهید؟

نمی‌دانم. با ایران زیاد کار نکرده‌ایم. چون وب‌سایت ما به انگلیسی است و فارسی نداریم، شاید خیلی‌ها در ایران بی‌خبر مانده باشند. شاید هم وب‌سایت ما را فیلتر کرده باشند. کار ما هم بیشتر با اینترنت است.

اگر روی نقشه و جدول مربوطه نگاه کنیم، می‌بینیم که این داروها در ایران رسمی نیست و فقط در بازار سیاه پیدا می‌شود و قابل اعتماد نیست.

سقط جنین عملی است که در جهان بیشتر از هر عمل دیگری انجام می‌شود. ۴۰ میلیون سقط جنین در جهان انجام می‌شود.

در هلند که کم‌ترین تعداد سقط جنین را در جهان دارد، از هر ۵ زن، یک نفر در زندگی خود سقط جنین می‌کند. در کشورهایی مثل ایران و آمریکا، این تعداد چهار برابر بیشتر است یعنی نصف یا بیشتر از نصف زنان سقط جنین می‌کنند. البته اکثر مردم در موردش صحبت نمی‌کنند.

همان‌طور که می‌دانید دین رسمی در ایران اسلام است و اسلام اجازه سقط جنین نمی‌دهد. آیا بزرگ‌ترین مشکل شما در این رابطه در بعضی کشورها مشکل دین بوده است؟

در مورد اسلام باید بگویم چیزی که شنیده‌ام آغاز زندگی جنین را وقتی می‌داند که روح در جنین دمیده شود یعنی۸۰ یا ۹۰ روز (۹ تا ۱۲ هفته) و البته بیشتر سقط جنین‌ها قبل از این مدت است.

البته همه موارد مربوط به حرام یا حلال بودن این کار، بستگی به روحانی مربوطه دارد و هر روحانی تعبیر دیگری در این مورد دارد.

ولی تا جایی که من مطالعه کرده‌ام، بر اساس قرآن، سقط جنین تا هفته دوازدهم بارداری مجاز است. پس از آن دوره، سقط جنین مانند پایان دادن به زندگی‌ست. ولی البته قتل به‌شمار نمی‌آید؛ چون که سطح حیات جنین با سطح حیات انسان به دنیا آمده فرق دارد. بنابراین در این زمینه اسلام به زنان آزادی بیشتری می‌دهد تا مثلاً کلیسای کاتولیک.

انجیل از قرآن نسبت به زنان سخت‌گیرتر است. انجیل البته در مورد سقط جنین حرفی نزده؛ ولی کلیسای کاتولیک از سال ۱۸۶۹ آغاز زندگی را در مرحله نطفه‌بندی اعلام کرد و از آن به بعد سقط جنین در این مذهب غیرقانونی و یک گناه به شمار آمد.

پیش از این تاریخ کاتولیک‌ها آموزه‌ای در این مورد نداشتند و سقط جنین در جامعه، امری آزاد و پذیرفته بود. در کلیسای کاتولیک به خاطر این که سلسله‌مراتب بسیار مهم‌تر از اسلام است، هر چه پاپ بگوید، قانون می‌شود و پاپ در سال ۱۸۶۹ گفت که زندگی جنین از مرحله نطفه آغاز می‌شود. بنابراین فکر می‌کنم در اسلام جای بیشتری برای تعبیر آزاد وجود دارد.

ربکا خومپرتس: از هر ده هزار زن باردار یکی می‌میرد، پس این فقط زن است که مسئولیت کامل را در مورد سقط جنین یا پذیرفتن بارداری دارد

در ایران اگر تا سه ماه زن باردار بچه‌اش سقط شود، به شکل قانونی‌ اجازه دارد تا به بیمارستان برود و رحم را تمیز کند؛ اما اگر افتادن بچه کاملاً مسجل نباشد، این اجازه را ندارد. به نظر شما این قوانین دینی از جمله کاتولیک حق آزادی انتخاب را از زنان نمی‌گیرد؟

بله. مسلماً حق آزادی را می‌گیرند. این قوانین به خاطر دوره استعماری وارد بسیاری از کشورها شد. یعنی غربیان از طریق استعمار دیدگاه کاتولیک را در این مورد وارد دیگر کشورها کردند و ایران هم یک مستعمره بود.

نه، ایران هیچ‌وقت مستعمره نبوده. این قانون احتمالاً با اسلام به ایران وارد شده.

من در مورد تاریخ این موضوع در ایران مطمئن نیستیم. چیزی که می‌خواستم اضافه کنم این است که:
بارداری و سقط جنین چنان تجربه شخصی و خصوصی‌ای است که هیچ کس دیگر حق ندارد برای کسی تصمیم بگیرد و تصمیم فقط با خود شخص باردار است.

بدن، بدن خود زن است و فقط او حق دارد در مورد جسم خود تصمیم بگیرد.

ولی این‌جا یک سؤال فلسفی هم وجود دارد. چه کسی مسئول تصمیم‌گیری در مورد کودک است؛ مادر یا پدر؟

به نظر من تنها کسی که از بارداری تأثیر می‌گیرد، زن است. چون اوست که باید بچه را به دنیا بیاورد و زندگی‌اش در این راه به خطر می‌افتد. از هر ده هزار زن باردار یکی می‌میرد. پس این فقط زن است که مسئولیت کامل را در این مورد دارد؛ نه پدر، نه کلیسا و نه دکتر.

برای همین هم این دارویی که صحبتش را کردیم اهمیت زیادی دارد؛ چون زنان، دیگر وابسته به دکترهایی نیستند که ممکن است بخواهند از سقط جنین خودداری کنند. زن دیگر لازم نیست که التماس کند و تحقیر بشود تا پزشکی قانع شود این کار را برایش انجام بدهد. با این قرص، زن‌ها می‌توانند در خانه خود، تحت شرایط خود و با تصمیم خود این کار را انجام بدهند. برای همین هم قرص سقط جنین برای آزادی زنان وسیله مهمی است.

بسیاری از زنان در ایران در اثر سقط جنین‌ ناامن فوت می‌کنند. چه راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنید که NGO شما به زنان کشور ما هم کمک کند؟

زن‌های ایران می‌توانند برای نمونه به سایت ما «ویمن‌آن‌وب» مراجعه کنند. این سایت فقط برای مردم کشورهایی است که سقط جنین کم‌خطر در آن‌ها ممکن نیست. مثلاً زنان آمریکا نمی‌توانند از سایت ما استفاده کنند.

زن‌های ایرانی می‌توانند فرم مربوطه را از روی سایت ما پر کنند. این فرم پرشده به دکتر می‌رود و دکتر قرص‌ها را به آدرس آن شخص می‌فرستد.

ما سعی می‌کنیم تا حامیان مالی پیدا کنیم تا بتوانیم این داروها را به رایگان برای زنان ایران بفرستیم یا بستگان ایشان در خارج برای ایشان بپردازند یا پرداخت‌ها از طریق سازمان‌های زنان انجام شود.

وب‌سایت «زنان در وب»
وب سایت زنان بر امواج

درباره احکام مربوط به سقط جنین