به ایران برمی‌گردید؟

گروه مطالعات ایرانی دانشگاه «ام‌آی‌تی» در آمریکا تا به‌حال چندین تحقیق در مورد ایرانیان خارج از کشور، به‌خصوص ایرانیان مقیم آمریکا انجام داده است.

موضوع این تحقیق جدید بررسی و تحلیل میزان تمایل بازگشت به ایران بین دانشجویان و متخصصان ایرانی خارج از کشور است؛ یعنی مهاجرت متخصصین یا «فرار مغزها»."

محمد حافظی یکی از اعضای گروه اجرایی این تحقیق است؛ دانشجوی رشته " نورشناخت کوانتومی" در مقطع دکترا در دانشگاه هاروارد. او در مورد این تحقیق توضیح می‌دهد: " ما به این مسایل علاقمند بودیم و سعی کردیم گروهی تشکیل دهیم که از یک‌سو کسانی که در رشته‌های انسانی درس خوانده‌اند حضور داشته باشند و هم کسانی که فنی کار کرده‌اند، تا بتوانیم از توانایی‌های مختلف استفاده کنیم. بچه‌های رشته انسانی دید کیفی‌تر و بچه‌های فنی دید کمی‌تری نسبت به موضوع دارند. برای همین وقتی باهم بحث می‌کنیم، می‌توانیم از دو جهت موارد را باهم جمع کنیم."

او که می‌گوید بعد از اتمام درسش دوست دارد به ایران برگردد، معتقد است:" . کسانی که بیرون از ایران تحصیل کرده‌اند، بعضی وقتها در رشته‌های فوق‌العاده تخصصی کار کرده‌اند که شاید در ایران وجود نداشته باشد. ولی اگر سوال را عوض کنیم و بگوییم، چه کارهایی با این تخصص می‌توانم انجام دهم، آن شخص می‌تواند یک کار را از اول شروع و تولید بکند و در حقیقت در پروژه‌ تولید یک پروسه کار کند."

از او که در تحقیق ام آی‌تی در مورد فرار مغزهای ایران حضور دارد، می‌پرسم با تحصیل در رشته نورشناخت کوانتومی با بازگشت به ایران چه ایده‌ای برای فعالیت یا کار دارد:" یکی از کارهای مهمی که من انجام دادم و دوستان دیگر هم انجام می‌دهند، این است که هرچند وقت یکبار برگردند به ایران و ببینند چه پتانسیل‌ها و توانایی‌هایی وجود دارد و چه موقعیت‌هایی هست که می‌توان از آنها استفاده کرد. دردانشگاه، یا اگر می‌خواهند تجارت بکنند، یا هر فعالیت مشخص دیگری. این تصمیمی‌ست که فرد یک‌روزه نمی‌گیردو باید ببیند موقعیت‌ها چه طور هستند."

حافظی می‌گوید:" کسانی که دوست دارند در مورد ایران تحقیق کنند و اخبار ایران را پیگیری می‌کنند و دوست دارند کارهایی برای ایران انجام بدهند، علاقه‌ طبیعی دارند که برگردند. حالا موقعیت چه طور پیش بیاید و اینکه بتوانند واقعا برگردند، موقعیتی ایجاد بکنند، این یک سوال دیگر است. موقعیت‌ها در ایران هر سه چهارسال یکبار از لحاظ بین‌المللی بالا و پایین می‌رود و تغییر می‌کند. برای همین باید دید این شرایط چگونه بالا و پایین می‌روند و موقعیت‌ها چه جوری پیش می‌روند."

پروژه‌های قبلی که گروه مطالعاتی شما کار کرده، موارد کم سروصدایی نبوده‌اند. مثلا یکی از آنها در در مورد ایرانیان آمریکا بود و این که چرا باید در انتخابات آمریکا شرکت کنند؛ در انتخاباتی که بوش در نهایت رییس جمهور شد.
گروه شما مسلما علاقمند است به این که در زمینه‌ سیاست خارجی ایران، با ایرانیان خارج از کشور کار کند و پروژه‌ اخیرتان، «مهاجرت ایرانی‌ها یا فرار مغزها» در همین زمینه شکل گرفته است. ولی می‌توانید بگویید کار کردن روی این پروژه‌ها چه تاثیری بر ایرانی‌های مقیم آمریکا داشته است؟

ما بیشتر دوست داشتیم در مورد مسایل اقتصادی، علمی و مدیریت علمی در ایران کار کنیم. ولی کم کم متوجه شدیم که ایرانی‌های خارج ازکشور، به‌خصوص مقیم آمریکا، مسایل فوق‌العاده زیادی دارند و ما می‌توانیم روی این موارد هم کار بکنیم. ایرانی‌هایی که مقیم آمریکا هستند، راغب بودند که کارهایی انجام بشود.

همانطور که اشاره کردید، اولین کاری که انجام دادیم گزارشی بود در مورد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا. در این گزارش این موارد را بررسی کردیم که به چه دلایلی باید ایرانی‌ها در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا وارد شوند. همانطور که سرشماری نشان می‌دهد، یکی از تحصیل‌کرده‌ترین اقشار مهاجر آمریکا، ایرانی‌ها هستند و همچنین از لحاظ اقتصادی قدرت فوق‌العاده زیادی دارند. ولی متاسفانه در حوزه‌ سیاست چنین قدرتی را اصلا نمی‌بینید. به این دلیل که فعالیت سیاسی در میان ایرانی‌ها مقداری بد جلوه داشته است.

بعد از آن که این موضوع را مطرح کردیم، خیلی از ایرانی‌ها، با ما تماس گرفتند و اعلام کردند از نتایج خیلی استفاده کردند.

چه استفاده‌ای کردند؟ نتیجه‌ تحقیق شما چه تاثیری بر فعالیت سیاسی ایرانی‌ها داشت؟

یکسری ایرانی‌ بودند که فعال اجتماعی هستند. آنها در شهرها و قسمت‌های مختلف آمریکا دوست دارند، نظرها را جمع کنند و مسایلی را که برای ایرانی‌ها مهم است در یک بسته مشخص بگذارند و بگویند ما که این مسایل برایمان مهم است، برویم به فلان نامزد کنگره رای بدهیم یا از فلان سناتور حمایت بکنیم یا نکنیم.

ولی هیچ آمار و ارقام و هیچ برنامه‌ای برای سازوکار این نوع کارها نبود. ما هم ادعای این را نداریم که تمام اینها را نوشته‌ایم و انجام داده‌ایم، ولی به حدی که امکان داشت کار کردیم. کسانی که حالا می‌خواهند کار سیاسی بکنند، می‌توانند بگویند ما یک گروه مهاجر هستیم در آمریکا، ولی یک گروه مهاجر موفق هستیم و می‌توانیم از اینجا شروع بکنیم و بگوییم حالا درخواست‌مان چه هست.
با این پیشزمینه دوست داریم در یک روند سیاسی شرکت کنیم و کارهای مشخصی را انجام بدهیم.

برویم سراغ پروژه‌ «فرارمغزها» یا «مهاجرت متخصصان ایرانی». پیش فرض‌هایتان در این تحقیق چه بود؟

هرکسی جواب متفاوتی را به این سوال داده که بعد از تحصیل چرا از ایران بیرون آمده یا می‌خواهد یا نمی‌خواهد به ایران برگردد. یکی می‌گوید من به دلایل اقتصادی خارج شدم و یکی هم می‌گوید من به دلایل سیاسی خارج شدم. ما نظرخواهی انجام دادیم در یک سطح کلان‌تر تا از تمام ایرانی‌ها در آمریکا و اروپا این سوال‌ها را بپرسیم. سوال‌هایی که هر کسی ممکن است برایش جواب خودش را داشته باشد.

دوم این که با این تحقیق می‌توانیم آماری هم بگیریم.
سومین دلیل هم این بوده که با توجه به این نظرسنجی‌ها و با توجه به این آمار چه سیاستگذاری‌هایی می‌توانیم انجام دهیم که این انگیزه را برایشان ایجاد کند که برگردند، یا انگیزه برایشان ایجاد بکنند که مطالعات بین ایران و کشورهای دیگر را دنبال بکنند، یا تجارت را بین ایران و کشورهای دیگر برقرار کنند.

همچنین ایرانی‌هایی که مهاجر هستند، خودشان را بهتر بشناسند، جایگاه و مقیاس تحصیلی و اقتصادی خودشان را بهتر بشناسند تا بتوانند باهم بهتر ارتباط برقرار بکنند.

مواردی که گفتید در این تحقیق قرار است به آنها برسید، در آینده در چه شرایطی و مراحلی ارائه می‌شود؟

مرحله‌ اول که ما شروع کردیم، یک نظرسنجی بود که البته این نظرسنجی در وب سایت در دسترس همه هست و تا حالا حدود شش هزار نفر جواب داده‌اند. نتیجه آن را به صورت گزارش‌های مختلف هم در وب‌سایت‌مان منتشر می‌کنیم و هم از طریق رسانه‌های عمومی به گوش مردم و کسانی که علاقمند هستند می‌رسانیم.

قصد ندارید در مورد ایرانی‌هایی که در زمینه‌ هنر یا فعالیت‌های اقتصادی فعالند، چنین تحقیقی داشته باشید و چنین نظرسنجی‌ای بکنید؟

محور اصلی این پروژه فقط روی بچه‌های مهندسی یا علوم پایه نیست و تمام ایرانی‌هایی را که بعد از هجده سال از ایران خارج شده‌اند، شامل می‌شود. به‌هرصورت یکی در زمینه کامپیوتر تخصص دارد و دیگری در زمینه هنر و این موضوع هم «فرار مغزها» به‌حساب می‌آید.

موضوع اقتصادی، قدم بعدی است که حالا یا ما باید انجام بدهیم یا گروههای دیگری که علاقمندند.

***
نظرسنجی گروه مطالعات ایرانی دانشگاه « ام‌آی‌تی» درباره فرار مغزها

سایت گروه مطالعات ایرانیان در ام‌آی‌تی