سرطان لوزالمعده

هادی ناصری

لوزالمعده یا پانکراس (Pancreas) همانند کبد یکی از غدد ضمیمه دستگاه گوارش است که در انحنای ابتدای روده کوچک یا دوازدهه قرار گرفته است. این غده دارای دو بخش‌ درون‌ریز برای ترشح هورمون و برون‌ریز برای ترشح آنزیم‌ها و مواد لازم برای هضم غذا است.

بخش درون‌ریز لوزالمعده دارای سلول‌های آلفا، بتا، دلتا، F و APUD است که به ترتیب گلوکاگون، انسولین، سوماتواستاتین، پلی‌پپتید پانکراس و سروتونین را ترشح می‌کنند.

این سلول‌ها به صورت دسته‌های سلولی که «جزایر لانگرهانس» نامیده می‌شوند در لوزالمعده قرار گرفته‌اند. هورمون‌های تولید شده در بخش درون‌‌ریز به طور مستقیم وارد خون می‌شوند.

بخش برون‌ریز لوزالمعده از سلول‌های آسینی تشکیل شده است که موادی شامل آب، یون‌ها، بی‌کربنات و آنزیم‌های گوارشی همچون تریپسینوژن، کموتریپسینوژن، کربوکسی‌پپتیداز، ریبونوکلئاز، لیپاز، آمیلاز، فوسفولیپاز و الاستاز را از خود ترشح کرده و به دوازدهه می‌ریزد. این آنزیم‌ها برای هضم مواد غذایی ضروری هستند.

اما سرطان لوزالمعده یا Pancreatic Cancer از جمله کشنده‌ترین سرطان‌هاست. «قاتل خاموش» لقبی است که به این سرطان داده‌اند به این دلیل که نود درصد مبتلایان تا یک سال پس از تشخیص فوت می‌کنند.

در ایالات متحده آمریکا سالانه بیش از سی و هفت هزار مورد جدید سرطان لوزالمعده تشخیص داده می‌شود که از این تعداد در حدود سی و چهار هزار نفر به کام مرگ می‌روند. در اروپا نیز سالانه، شصت هزار مورد سرطان لوزالمعده کشف می‌شود.

سرطان لوزالمعده در مردان بیشتر از زنان و در سیاه‌پوستان بیشتر از بقیه شایع است. سن بروز این سرطان از ۱۵ تا ۹۰ سال بوده اما اوج بروز آن در سنین ۵۵ تا ۸۰ سال است که در سنین پایین‌تر نیز در حال گسترش است.

انواع سرطان لوزالمعده

همان‌طور که گفته شد لوزالمعده از دو بخش درون‌ریز و برون‌ریز تشکیل شده است که بدخیمی‌های آن نیز به دو بخش تقسیم خواهد شد. در این مطلب اشاره‌ی کوچکی به سرطان بخش درون‌ریز کرده و سپس به سرطان قسمت برون‌ریز می‌پردازیم:

سرطان قسمت درون‌ریز: نادرتر از سرطان بخش برون‌ریز بوده و مسئول دو درصد سرطان‌های لوزالمعده است. این نوع سرطان‌ها معمولاً در بالغین دیده شده و تمایل زیادی به ترشح هورمون‌های لوزالمعدی دارند. سرطان‌های قسمت درون‌ریز بیشتر به کبد و عقده‌های لنفاوی دست‌اندازی می‌کنند و به ترتیب اهمیت به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

الف) انسولینوما: تومورهای سلول‌های بتا شایع‌ترین سرطان‌های قسمت درون ریز بوده و با ترشح فراوان انسولین باعث کاهش شدید گلوکز خون (حملات هیپوگلیسمی) می‌شود. به جز ده درصد بقیه موارد خوش‌خیم هستند و تومور محسوب می‌شوند.

حملات هیپوگلیسمی با میزان قند خون زیر ۵۰ میلی‌گرم رخ می‌دهد. ایجاد این حملات با گرسنگی یا ورزش تسریع شده و با خوردن غذا و یا تجویز گلوکز رفع می‌شوند. حملات هیپوگلیسمی ممکن است با علایم دستگاه عصبی مرکزی همچون گیجی و از دست دادن هوشیاری همراه باشد. باید توجه کرد که این حملات در تمام بیماران ایجاد نمی‌شوند و تنها در بیست درصد آن‌ها مشاهده می‌شود.

ب) گاسترینوما: ترشح بیش از حد گاسترین (هورمون تحریک کننده ترشح اسید معده) اغلب از تومورهای تولید کننده گاسترین منشأ می‌گیرد که می‌توانند علاوه بر لوزالمعده از دوازدهه و بافت نرم دور لوزالمعده (به نام مثلث گاسترینوما) نیز ناشی شود.

افزایش تولید هورمون گاسترین منجر به افزایش ترشح اسید معده و در نهایت زخم‌های معدی را باعث خواهد شد. از انواع دیگر تومورهای بخش درون‌ریز که نادر هستند می‌توان به گلوکاگونوما، سوماتواستاتینوما و VIPoma اشاره کرد.

سرطان قسمت برون‌ریز: یکی از کشنده‌ترین سرطان‌ها محسوب می‌شود و برخلاف سرطان قسمت درون‌ریز، امید به بهبودی بسیار کم و تقریباً همه موارد ابتلا جان خود را از دست می‌دهند.

در سال‌های گذشته جزو سرطان‌های نادر محسوب می‌شد اما با رشد روز‌افزون عوامل خطرساز، به سرعت در حال گسترش است. سرطان قسمت برون‌ریز به شدت تهاجمی است و تقریباً شصت درصد از سر غده، ۱۵ درصد از تنه و پنج درصد از دم آن منشأ می‌گیرد. در بیست درصد موارد سرطان به صورت منتشر کل عضو را مبتلا می‌کند.

لوزالمعده و سرطان در تنه‌ی آن /منبع

مراحل سرطان لوزالمعده

سرطان لوزالمعده به چهار مرحله تقسیم می‌شود:

مرحله‌ی یک: مرحله‌ی اولیه‌ی سرطان است که اندازه‌ی ضایعه، دو سانتی‌متر یا کمتر از آن در هر امتداد است.

مرحله‌ی دو: اندازه‌ی ضایعه بیشتر از دو سانتی‌متر در هر امتداد است.

مرحله‌ی سه: ضایعه شروع به دست‌اندازی به بافت‌ها و ارگان‌های اطراف لوزالمعده از جمله دوازدهه و مجاری صفراوی کرده است.

مرحله‌ی چهار: ضایعه‌ی سرطانی به معده، طحال، روده بزرگ و رگ‌های خونی بزرگ، دست اندازی کرده است.

عوامل ایجاد کننده

عوامل خطرساز به خوبی شناسایی نشده‌اند اما برخی از عوامل افزاینده شانس ابتلا به سرطان لوزالمعده به این شرح هستند:

التهاب مزمن لوزالمعده: یا پانکراتیت مزمن ارتباط مستقیم اما مبهمی با سرطان لوزالمعده دارد.

سیگار: افراد سیگاری تا حدود دو برابر شانس خود را برای درگیری با این سرطان افزایش می‌دهند اما احتمال ابتلا این افراد پس از ترک سیگار بسیار کاهش خواهد یافت.

رژیم غذایی: رژیم غذایی پرچرب و حاوی مقادیر زیاد گوشت قرمز و رژیم کم فیبر ارتباط تنگاتنگی با سرطان لوزالمعده دارد.

دیابت قندی. از دیگر عوامل می‌توان به این موارد اشاره کرد: مصرف الکل، التهاب و بیماری‌های لثه، چاقی، سن، نژاد، جنسیت، سابقه‌ی خانوادگی و عفونت با هلیکوباکتر پیلوری.

بخشی از فلفل قرمز که مسئول ایجاد طعم تند آن است می‌تواند اثر بازدارنده بر ابتلا به سرطان لوزالمعده داشته باشد / منبع

علایم

سرطان لوزالمعده تا پیش از گسترده شده به دیگر بافت‌ها خاموش می‌ماند و ظهور علایم نشان از دست‌اندازی آن است. متأسفانه پس از ظهور علایم اقدام خاصی برای نجات جان بیمار نمی‌توان انجام داد:

درد: در قسمت فوقانی شکم که تا ناحیه‌ی پشت نیز ممکن است ادامه داشته باشد. این درد با خوردن غذا و دراز کشیدن بدتر می‌شود. این درد نباید با دردهای ناشی از ناراحتی‌های کبدی اشتباه گرفته شود.

زردی: یا یرقان در اثر انسداد مجاری صفراوی توسط تومور مشاهده می‌شود که نشانه‌ی ابتلای سر غده به سرطان است زیرا مجرای صفراوی مشترک از سر غده لوزالمعده عبور می‌کند.

در این حالت رنگ ادرار تیره و پوست و چشم‌ها زرد می‌شوند. در بیشتر موارد زردی، پزشکان را به سوی سرطان راهنمایی نمی‌کند.

از دست دادن اشتها: و در نتیجه‌ی آن کاهش قابل توجه وزن.

بی‌حالی و ضعف عمومی: به همراه حالت تهوع و استفراغ نشانه‌های بیماری پیشرفته هستند.

تشخیص و درمان

تشخیص با انواع روش‌های تصویر‌برداری به خصوص سونوگرافی و آندوسکوپی می‌تواند صورت بپذیرد. متأسفانه سرطان‌های پانکراس پس از تهاجم عمقی تشخیص داده می‌شوند.

درمان در صورتی که سرطان در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود انجام‌پذیر است اما همان‌طور که اشاره شد سرطان لوزالمعده سرطان خاموش و سریعی است و وقتی تشخیص داده می‌شود که دیگر درمان جواب‌گو نیست.

می‌توان از سه روش معمول جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی استفاده کرد. جراحی که در این سرطان «روش ویپل» نامیده می‌شود بیشتر در درگیری سر لوزالمعده و عدم دست‌اندازی آن نتیجه‌بخش است.

در این روش ابتدای روده باریک (بخشی از دوازدهه)، قسمتی از معده و مجاری صفراوی به همراه سر لوزالمعده برداشته می‌شوند. اگر جراح تشخیص دهد بخش بیشتری از بافت‌ها برداشته خواهند شد.

تومورهای دیگر قسمت‌های لوزالمعده نیز بسته به محل قرارگیری به همراه بخشی از بافت سالم آن برداشته خواهند شد. اگر جراح مجبور به برداشتن تمام لوزالمعده شود، پس از جراحی با تجویز انسولین کیفیت زندگی بیمار در صورت بهبودی حفظ خواهد شد.

شیمی درمانی و پرتو درمانی نیز پس از جراحی به عنوان درمان مکمل و یا پیش از جراحی تجویز خواهند شد. اگر وضعیت بیمار مناسب برای انجام عمل نباشد به ناچار از شیمی درمانی و پرتو درمانی برای درمان استفاده خواهد شد هرچند که به خوبی عمل جراحی جوابگو نیستند.

پرتو درمانی بیشتر برای رفع انسداد مجرای صفراوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کمتر از بیست درصد سرطان‌های پانکراس در زمان تشخیص قابل برداشتن هستند.

زردی پوست به همراه چشمان که در نتیجه انسداد مجاری صفراوی ایجاد می‌شود / منبع

پیشگیری

مهم‌ترین پیشگیری می‌تواند اجتناب از کشیدن سیگار و یا کم کردن آن باشد. درمان به موقع بیماری‌های لثه، دیابت و التهاب مزمن لوزالمعده کمک زیادی به کاهش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده می‌کند.

کاهش دریافت روزانه گوشت قرمز و چربی به همراه مصرف سبزیجات تازه و غلات حاوی فیبر ارتباط موثری در پیشگیری از این سرطان دارند. نقش ویتامین‌هایی چون B، A، C، D و فولات در بازدارندگی از سرطان لوزالمعده روشن شده است.

به تازگی مشخص شده است که بخشی از فلفل قرمز که مسئول ایجاد طعم تند آن است می‌تواند اثر بازدارنده بر ابتلا به سرطان لوزالمعده داشته باشد. نقش فلفل قرمز و رنگدانه قرمز گوجه فرنگی پیش از این در کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات نیز مشخص شده بود.

منابع:

تبیان