سرطان پروستات

هادی ناصری

همان‌طور که در مطالب گذشته توضیح داده شد، دستگاه تناسلی مردان از بیضه‌ها، چند غدد ضمیمه، مجرا و در نهایت آلت تناسلی تشکیل شده است. از جمله‌ی غدد ضمیمه‌ی تناسلی در مردان غده‌ی پروستات (Prostate)، سومین غده از این مجموعه غدد محسوب می‌شود.

پروستات به شکل مخروطی است که قاعده‌ی آن در بالا و چسبیده به مثانه و رأس آن در پایین قرار دارد. ابعاد این غده معمولا 2 در 3 در 4 سانتیمتر بوده که دارای بافت غده‌ای در زمینه‌ای از بافت عضلانی است.

پروستات دور تا دور مجرای ادراری را احاطه کرده است. برخلاف تصور عمومی پروستات نقشی در تمایلات جنسی و نعوظ ندارد، بلکه وظیفه‌ی آن تأمین بخش عمده‌ای از مایع منی است. حدود 30 درصد مایع منی از ترشحات پروستاتی تشکیل می‌شود.

محل غده‌ی پروستات در بدن، مجرای ادراری از میانه‌ی پروستات می‌گذرد. (منبع)

این ترشحات قلیایی حاوی یون‌ها، آنزیم لخته‌کننده و یک ماده‌ی ضد لخته است. قلیایی بودن ترشحات به بقای اسپرم در واژن اسیدی بانوان کمک کرده و آنزیم لخته‌کننده باعث می‌شود تا اسپرم پس از پاشیده شدن در واژن به مدت حدود 20 دقیقه لخته شود.

پس از این مدت توسط ماده‌ی ضد لخته، لخته هضم شده و اسپرم‌ها آرام آرام به سوی رحم حرکت کرده تا عمل لقاح با تخمک صورت گیرد.

پروستات نیز مانند دیگر اعضای بدن دچار سرطان می‌شود. سرطان پروستات (Prostate Cancer) شایع‌ترین سرطان احشایی در مردان است و دومین علت شایع مرگ ناشی از سرطان در مردان مسن‌تر از 50 سال است.

در حقیقت این سرطان یکی از سرطان‌های معمول در مردان بین 65 تا 75 سال است و بروز کلی آن‌ها دراین سنین و بالاتر بیش از 50 درصد است، اما در سنین پایین‌تر هم برحسب عوامل مختلف بروز خواهند یافت.

سرطان پروستات ارتباط مستقیمی با ترشح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) دارد. این سرطان در مراحل اولیه از نظر بالینی خاموش است و حدود 10 درصد آن هنگام بررسی بافت‌شناسی در عارضه‌های بزرگ ‌شدگی خوش‌خیم و هایپرپلازی گرهی پروستات کشف می‌شوند.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهند در ایالات متحده‌ی آمریکا از هر 10 مرد یک نفر در طول حیات خود به سرطان پروستات دچار خواهد شد. این سرطان در سیاه‌پوستان آمریکا شایع‌تر از سفیدپوستان، آسیایی‌ها و اسپانیایی‌ها بوده و در سنین پایین‌تری دیده می‌شود. سرطان پروستات در اروپا، استرالیا، کشورهای اسکاندیناوی و همچنین روسیه نیز در حال افزایش است.

سرطان پروستات 18درصد مردان ایالات متحده را درگیر می‌کند و مسبب سه درصد کل مرگ و میرهای این کشور در سال 2005 بوده است. در همان سال 230 هزار مورد جدید ابتلا و 30 هزار مرگ دراثر این سرطان ثبت شد. همچنین در انگلستان نیز همه ساله در حدود 35 هزار مورد ابتلا شناسایی می‌شوند که 10 هزار نفر آنها جان می‌سپارند.

سرطان پروستات می‌تواند با سنجش میزان آنتی‌ژن سرمی مخصوص پروستات (PSA) در مراحل اولیه تشخیص داده شود، اما 10 تا 20 درصد موارد به تازگی تشخیص داده شده به همراه درگیری‌های پیشرفته‌‌ی ارگان‌های محلی بوده است.

عوامل ایجادکننده سرطان پروستات

برخی مطالعات بالینی روند ابتلا را به عوامل زیر نسبت می‌دهند:

سن: این سرطان بیشتر در افراد بالای 60 سال دیده می‌شود و افراد زیر 50 سال کم‌تر به آن مبتلا می‌شوند، اما روند ابتلا در سنین پایین‌تر در حال افزایش است. اوج بروز بین سنین 65 تا 75 سالگی بوده و بروز آن در مردان مسن‌تر از 80 سال بیش از 50 درصد است.

عوامل هورمونی: هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) و به‌ویژه «دی هیدروکسی تستوسترون» که از تستوسترون ایجاد می‌شود و فعال‌تر از آن است، نقش مهمی در رشد و گسترش سلول‌های سرطانی پروستات ایفا می‌کنند. هورمون‌های مردانه از بیضه‌ها و غدد فوق کلیه ترشح می‌شوند.

این سرطان در مردانی که پیش از بلوغ اخته (برداشتن بیضه‌ها) شده‌اند، دیده نشده است که خود بر نقش هورمون‌های مردانه‌ در ایجاد این سرطان حکایت دارد.

نژاد: همان‌طور که اشاره شد این بیماری در سیاه‌پوستان آمریکا بیشتر از هر نژاد دیگری دیده می‌شود. مشخص نیست که علت این تفاوت‌های نژادی مربوط به عوامل ژنتیکی، محیطی و یا ترکیبی از این دو باشد.

شیوع سرطان‌های تصادفی پروستات در تمام نژادها برابر است که این امر نشان می‌دهد تفاوت‌های نژادی در رشد ضایعه بیش از ایجاد اولیه‌ی آن نقش دارد. افرادی که از مناطق کم‌خطر به مناطق پر خطر مهاجرت می‌کنند همچنان شانس ابتلای کم‌تری را خواهند داشت، اما در نسل بعدی خطر بیماری در حد متوسط خواهد بود.

وراثت: سابقه‌ی ارثی سرطان پروستات عامل مهمی در ابتلا به این سرطان است. وجود سابقه‌ی سرطان پروستات بین اعضای نزدیک و درجه اول خانواده از جمله پدر و برادر احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش می‌‌دهد.

رژیم غذایی: به‌طور خلاصه استفاده‌ی بیش از حد از چربی‌های حیوانی باعث افزایش خطر ابتلا به این بیماری خواهد شد، علاوه بر این که دیگر مواد سرطان زا در مواد غذایی به‌صورت روزانه وارد بدن می‌شوند. تحقیقات مشخص کرده است که افراد با میزان بالای اسیدهای چرب کوتاه زنجیر «امگا» خصوصا امگا 6 در خون خود، شانس بیشتری برای ابتلا دارند.

مواد شیمیایی: تماس با مواد شیمیایی سرطان‌زا در محیط مانند کادمیم، که در تهیه برخی آلیاژها و باتری کاربرد دارد و همچنین کروم، عامل مستعدکننده و پیشتاز در ایجاد سرطان پروستات است.

بیماری‌های مقاربتی: عفونت‌های مقاربتی چون سیفیلیس و همچنین التهاب و دیگر عفونت‌های تناسلی و پروستات، شانس ابتلا را افزایش می‌دهند.

کاهش ویتامین D: شواهدی از کمبود ویتامین D و افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات پیدا شده است.

کاشتن مواد یونیزان برای حذف سلول‌های سرطانی در پروستات (منبع)

مراحل سرطان پروستات

بر اساس سیستم TNM به‌طور کلی به چهار مرحله‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

مرحله‌ی اول یا T1: سرطان بسیار کوچک بوده و در آزمایش راست روده، پروستات طبیعی به نظر می‌رسد.

مرحله‌ی دوم یا T2: در آزمایش راست روده یک یا دو طرف پروستات سفت شده است و غده هنوز در بافت پروستات قرار دارد.

مرحله‌ی سوم یا T3: سرطان پروستات را پاره کرده و ممکن است بافت‌های مجاور مانند باریکه‌ی مثانه و کیسه‌های منی را درگیر کرده باشد. در این مرحله شخص هنگام دفع ادرار درد شدیدی را حس می‌کند.

مرحله‌ی چهارم یا T4: سرطان به غدد لنفاوی و سایر بافت‌های دور و نزدیک دست‌اندازی کرده است.

علایم سرطان پروستات

سرطان پروستات در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد و تنها هشدار میزان بالای PSA خواهد بود. علایم شایع این بیماری به قرار زیر است:

ادرار کردن پی‌در‌پی (افزایش دفعات)
تعدد دفع ادرار در شب
شروع سخت ادرار کردن، جریان ضعیف ادرار و ادرار منقطع
در مراحل بعدی عدم توانایی دفع ادرار
وجود خون در ادرار و مایع منی و درد در هنگام ادرار کردن
خروج منی (انزال) همراه با درد
درد مداوم در قسمت پایین کمر
بی‌اختیاری در رفع ادرار و مدفوع

همان‌طور که ذکر شد غده‌ی پروستات مجرای ادراری را احاطه کرده است و در پی سرطان و افزایش حجم غده این مجرا تنگ و نهایتا بسته خواهد شد. وجود خون در ادرار و منی به دلیل پیشرفت سرطان و پاره شدن پروستات و مجاری ادراری - تناسلی خواهد بود.

صدمه‌ی غیر مستقیم کلیه‌ها در نتیجه‌ی بسته شدن مجرای ادراری و پس زدن ادرار به کلیه‌ها دور از انتظار نخواهد بود. علایم دست‌اندازی سرطان پروستات بیشتر در استخوان‌ها ظاهر خواهد شد.

درد در ستون مهره‌ها، دنده‌ها، استخوان لگن، بخش فوقانی استخوان ران از عوارض استخوانی این دست‌اندازی‌ها خواهد بود. دست‌اندازی به ستون مهره‌های همچنین می‌تواند باعث فشار به نخاع شود. این فشار موجب بی‌اختیاری در دفع ادرار و مدفوع می‌شود.

پروستات نرمال و پروستات سرطانی، افزایش حجم پروستات در سرطان موجب مسدود شدن مجرای ادراری خواهد شد. (منبع)

تشخیص و درمان سرطان پروستات

تشخیص توسط نمونه‌برداری، تصویربرداری و یافتن فاکتورهای سرطانی در خون و منی صورت می‌پذیرد. یافتن PSA و اندازه‌گیری میزان آن کمک شایانی در تشخیص بیماری خصوصا در هنگام درمان به منظور موفقیت‌آمیز بودن آن و پس از درمان برای بررسی عود مجدد بیماری خواهد کرد. تشخیص اولیه به کمک معاینه‌ی دستی پروستات از راه مقعد (DRE) نیز بسیار رواج دارد.

درمان نیز با درنظر گرفتن شرایط بیمار انجام خواهد شد:

تحت نظر گرفتن بیماری: در این روش بیمار به‌طور دقیق تحت نظر پزشک قرار می‌گیرد، بدون این که الگوی درمانی بر روی او اعمال شود. این روش برای بیمارانی تجویز می‌‌شود که جراحی برای‌شان مفید نیست و یا رشد غده سرطانی پروستات آنها بسیار کند و آهسته است و در درازمدت تأثیر سوء بر سلامتی او نخواهد گذاشت.

جراحی: برداشتن کامل غده پروستات یا پروستکتومی (Prostatectomy).

جراحی سرد یا سرما درمانی: استفاده درمانی از سرمای شدید. در این روش پزشک با انداختن سوند درون غده پروستات از طریق شکاف کوچکی بین مقعد و کیسه حاوی بیضه‌‌‌ها نیتروژن مایع را به غده پروستات هدایت می‌‌کند. نیتروژن مایع در داخل بافت منجر به انجماد بافت و انهدام سلول‌های سرطانی بافت غده پروستات می‌‌شود. سرما درمانی روشی موثر برای درمان مقاطع کوچک ابتلا به سرطان است. احتمال آسیب دیدگی مثانه و التهاب دستگاه تناسلی از عوارض جانبی این روش است.

شیمی درمانی: همان‌طور که در مطالب پیشین اشاره شد، استفاده از داروهای شیمی درمانی منجر به انهدام سلول‌های سرطانی می‌‌شود.

پرتو درمانی: از آنجا که تومور ممکن است بافت‌های اطراف غده پروستات را در بر گرفته باشد، انجام جراحی و برداشتن غده پروستات کافی نیست و هر تظاهری از وجود PSA در آزمایش حاکی از گستردگی تومور است.

در چنین وضعیتی الگوهای درمانی وسیع‌‌تری مانند پرتو درمانی پی‌گیری می‌‌شود. هدف از پرتو درمانی کنترل رشد سلول‌های سرطانی است. تابش اشعه به محل تومور به دو صورت انجام خواهد گرفت: داخلی و خارجی

پرتو درمانی خارجی: در این روش اشعه از چند زاویه مختلف از خارج از بدن به تومور هدایت می‌‌شود. این روش کاملا بدون درد است و به مدت 7 تا 8 هفته ادامه دارد. ولی بیمار از عوارض جانبی مانند تحریک‌‌پذیری مقعد، اسهال و خستگی مفرط ناشی از تابش پرتو شکایت می‌کند.

اثرات اشعه ممکن است واکنش‌های پوستی به صورت التهاب، خارش، سوزش، ترشح یا پوسته پوسته ‌شدن پوست را به دنبال داشته باشد. تهوع، ‌استفراغ، بی‌‌اشتهایی و آسیب‌های عروقی و تنفسی می‌تواند از دیگر عوارض جانبی پرتو درمانی باشد. همچنین پرتو درمانی ممکن است باعث سرکوب سیستم خونساز بدن و کاهش گلبول‌های سفید و ضعف سیستم ایمنی بدن و نهایتاً بروز عفونت شود.

پرتو درمانی داخلی یا براکی تراپی (Brachy Therapy): براکی تراپی برای رساندن مستقیم مقدار زیادی تشعشع به ضایعه بدخیم است. در این روش، در اتاق عمل با استفاده از سرنج‌‌های نازک مواد یونیزان در بدن بیمار کاشته می‌‌شود.

هورمون درمانی: از آنجا که هورمون تستوسترون به رشد سرطان غده پروستات کمک می‌کند، هدف از هورمون درمانی کاهش هورمون جنسی در بدن است. این روش با به کارگیری داروهای ضد تستوسترون انجام می‌‌گیرد و شامل تجویز هورمون استروژن به عنوان قرص است که تاثیر ضد تستوسترون دارد. عوارض جانبی استفاده از قرص‌های حاوی استروژن شامل درد در پستان و رشد پستان است که با قطع مصرف قرص‌‌ها از بین می‌‌رود.

روش هایفو (HIFU) یا (High Intensity Focused Ultrasound): استفاده از امواج فراصوت برای نابودی سلول‌های سرطانی. هایفو روشی است كه با استفاده از انرژی مافوق صوت متمرکز و با شدت زیاد، باعث گرم شدن واز بین رفتن بافت سلولی پروستات می‌شود.

در این روش بیمار نیاز به بستری شدن ندارد و فقط برای چند روز سوند ادراری خواهد داشت. در روش هایفو میزان موفقیت به اندازه موفقیت در عمل جراحی است. ضمن آن که عوارض آن بسیار كم‌تر از جراحی و بیهوشی تنها به صورت موضعی است.

در کنار این روش‌ها، از درمان‌های حمایتی برای رفع عفونت‌های احتمالی دستگاه ادراری - تناسلی استفاده خواهد شد.

معاینه‌ی انگشتی پروستات از راه مقعد و رکتوم یا DRE (منبع)

پیشگیری

مانند اکثر سرطان‌ها، اگر در پیشگیری سرطان پروستات نیز دقیق باشیم می‌توانیم از مهم‌ترین عاضه‌ی آن یعنی مرگ جلوگیری کنیم. به‌طور کلی باید با مشاهده‌ی هر روند غیرمعمول در دستگاه ادراری - تناسلی به پزشک متخصص (اورولوژی) مراجعه کرد. راه‌های پیشگیری معمول بدین شرح هستند:

رژیم غذایی کم چرب: یک رژیم غذایی کم چرب می‌تواند در پیشگیری موثر باشد. چربی‌های حیوانی خطر درگیری با سرطان پروستات را افزایش می‌دهند. همچنین مصرف چربی‌های امگا با زنجیره‌ی طویل نیز در پیشگیری از این بیماری موثر خواهد بود.

مصرف ویتامین‌ها: ویتامین E که معمولاً به همراه سلنیوم تجویز می‌شود می‌تواند نقش به سزایی در کاهش ابتلا داشته باشد. بهتر است ویتامین E از مواد طبیعی مانند تخمه‌ی آفتابگردان، بادام، فلفل شیرین و اسفناج دریافت گردد.

مصرف مواد غذایی رنگدانه‌دار: گوجه‌فرنگی، فلفل قرمز و سبز، اسفناج، هندوانه، مرکبات، کلم بروکلی و انواع دیگر مواد رنگدانه‌دار طبیعی در کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات موثرند. نقش لیکوپن (رنگدانه‌ی قرمز) گوجه‌فرنگی در کاهش موثر خطر ابتلا به سرطان پروستات مدت‌هاست که به اثبات رسیده است. این رنگدانه‌ها مواد آنتی‌اکسیدان قدرتمندی محسوب می‌شوند که از تخریب DNA سلول‌ها و در نهایت سرطانی شدن آن‌ها جلوگیری می‌کنند.

مصرف چای سبز و سویا: چای سبز به دلیل داشتن ترکیبی به نام «پلی فنل» و سویا به دلیل داشتن هورمون استروژن خطر ابتلا را کم می‌کنند.

خودارضایی و انزال منظم: خود ارضایی همان‌طور که در مطلب خود ارضایی بحث شد، می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات موثر باشد. بر اساس نتایج تحقیقی که در سال 2003 در انجمن سرطان ویکتوریای استرالیا اعلام شد، افرادی که به طور منظم و بیش از پنج مرتبه در هفته خود ارضایی می‌کنند تا یک سوم خطر ابتلا به سرطان پروستات را در خود می‌کاهند.

تأثیر بیشتر این عمل در دهه‌های 20 تا 50 زندگی فرد خصوصا دهه‌ی 20 زندگی مشخص می‌شود. پیش از این گفته شده بود که خودارضایی و داشتن چندین شریک جنسی خطر ابتلا به سرطان پروستات را تا 40 درصد افزایش می‌دهد. باید در نظر داشت که اگر خود ارضایی از این حد بیشتر شود خود می‌تواند به دستگاه تناسلی آسیب‌رسان باشد.

منابع:
آسیب شناسی اختصاصی رابینز، به نظارت و تدوین دکتر مسلم بهادری، انتشارات اندیشه‌ی رفیع، صص 426 تا 430
انجمن سرطان پروستات آمریکا
انجمن سرطان پروستات انگلستانمرکز ملی سرطان امریکا
پزشکان بدون مرز
امدیسین

مرتبط:

درآمدی‌ بر سرطان- بخش اول

درآمدی بر سرطان- بخش دوم

درآمدی بر سرطان- بخش سوم

درآمدی بر سرطان- بخش چهارم

درآمدی بر سرطان- بخش پنجم