سرطان کلیه

هادی ناصری

بدن انسان مانند هر مخلوق دیگری احتیاج به نظافت و پاکیزگی دارد. انسان با رفتن به حمام سطوح بیرونی بدن خود را می‌شوید، اما تکلیف نظافت درون بدن چیست؟ برای این امر مانند اکثر جانداران به‌ویژه پرسلولی‌ها، سیستمی برای دفع مواد زاید و نظافت درون بدن تعبیه شده است.

دستگاه ادراری یا Urinary System تشکیل شده است از کلیه‌ها، مثانه، مجاری ادراری، منفذ خروج ادرار (در بانوان) و آلت تناسلی (در آقایان) که علاوه بر دستگاه تناسلی جزئی از این سیستم نیز محسوب می‌شود.

کلیه به عنوان مهمترین جزء این دستگاه، وظیفه‌ی اصلی پاکسازی بدن از اجرام زائد را برعهده دارد. البته به‌جز کلیه، دیگر ارگان‌های بدن نیز به پاکسازی مشغولند مانند برخی گلبول‌های سفید خون، سلول‌های مژه‌دار ریه، روده‌ی بزرگ که عمل دفع مدفوع (جامدات) را برعهده دارد و...

درحقیقت کلیه وظیفه‌ی پاک‌سازی مایع اصلی بدن، خون، را بر عهده دارد. خون همان‌طور که نقش اکسیژن‌رسانی و غذا رسانی به قسمت‌های مختلف بدن را عهده‌دار است، باید مواد زائد حاصل از سوخت و ساز، حضور و فعالیت اجرام بیماری‌زا و یا صدمات وارده را نیز برای دفع به کلیه‌ها منتقل کند.

در حقیقت کلیه‌ها در کنار سیستم دفع مدفوع، دفع عرق، دفع حرارت، دفع رطوبت و چندی دیگر از سیستم‌های دفعی بدن، در حال انجام وظیفه هستند. کلیه‌ها به‌صورت یک زوج لوبیایی شکل، قرمز متمایل به قهوه‌ای، بالای لگن و در جوانب بدن قرار گرفته‌اند. در قسمت فوقانی و چسبیده به هر کلیه، یک غده‌ی فوق کلیه قرار گرفته است.

در هر دقیقه، حدود یک لیتر خون توسط سرخرگ کلیوی وارد کلیه شده و پس از تصفیه به وسیله‌ی سیاهرگ کلیوی به بدن باز‌می‌گردد. مواد زائد برداشته شده از خون، در ادرار ترشح شده و برای دفع به مثانه می‌روند.

کلیه‌ها وظایف دیگری چون تنظیم آب بدن و ترشح هورمون را نیز بر عهده دارند. تنظیم آب بدن با بازجذب آن انجام می‌شود. اگر بازجذب صورت نگیرد، انسان بایستی روزانه صدها لیتر آب مصرف کند و تمام آب بدن در ساعتی تخلیه خواهد شد. نقش هورمونی کلیه در تنظیم فشارخون و برداشت کلسیم از روده‌ها کاملاً به اثبات رسیده است.

صحبت ما در این نوشتار بر روی یکی از بیماری‌های رو به گسترش کلیه یعنی سرطان کلیه است. سرطان کلیه (Renal Carcinoma) یا در اصطلاح عمومی Kidney Cancer در حدود ۳٪ بدخیمی‌ها در بالغین را تشکیل می‌دهد.

مانند دیگر ارگان‌ها، در کلیه نیز چند نوع مختلف سرطان رخ می‌دهد. مهم‌ترین نوع این سرطان‌ها که موضوع این مبحث است؛ سرطان سلول کلیوی یا Renal Cell Carcinoma (RCC) بوده که سالیانه بیش از ۳۰هزار نفر را درگیر می‌کند. از این تعداد ۴۰٪ به دلیل عوارض این سرطان، جان خود را از دست می‌دهند.

بر طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا در سال ۲۰۰۷ بیش از ۵۰ هزار مورد از این سرطان با میزان مرگ و میر حدود ۱۳ هزار مورد در ایالات متحده شناسایی شده است. بیشترین میزان رشد سرطان کلیه در میان سیاه‌پوستان آمریکا گزارش شده است.

توده‌ی سرطانی زرد رنگ که قسمت تحتانی کلیه را فرا گرفته است (منبع)

انواع سرطان سلول کلیوی:

سرطان سلول کلیوی به سه نوع کلی تقسیم بندی می‌شود:

۱- کارسینوم سلول روشن:‌ شایع‌ترین نوع بوده و در حدود ۸۰٪ سرطان‌های سلول کلیوی را شامل می‌شود.
۲- کارسینوم پاپیلاری:‌ ۱۰-۱۵٪ موارد را شامل می‌شود.

۳- کارسینوم کروموفوب:‌ نادرترین نوع بوده و در حدود ۵٪ موارد را شامل می‌شوند.

نوع دیگری از سرطان به نام «تومور ویلمز» (Wilms Tumor) در کلیه‌ی کودکان زیر ۱۰ سال رخ می‌دهد که گرچه جزو سرطان‌های سلول کلیوی محسوب نمی‌شود، اما اهمیت آن در این نکته است که سومین سرطان شایع اعضای بدن در کودکان محسوب می‌شود.

مراحل سرطان کلیه:

چهار مرحله‌ی اساسی، برحسب طبقه‌بندی رابسون در این سرطان مشهود است:

مرحله‌ی یک: ‌سرطان محدود به کپسول کلیه است (هر کلیه به‌دور خود توسط کیسه‌ای از جنس بافت همبندی محکم احاطه می‌شود که وظیفه‌ی اساسی آن انسجام‌‌بخشی به کلیه است).

مرحله‌ی دو: ‌سرطان به چربی‌هایی که بر روی کپسول قرار دارند، دست‌اندازی کرده است اما هنوز هم محدود به بافت و حدود کلیه است.

مرحله‌ی سه: ‌سرطان به ورید کلیوی و یا غدد لنفی محلی، دست‌اندازی کرده است.

مرحله‌ی چهار: ‌سرطان به اعضا و احشای هم‌جوار و نقاط دورتر دست‌اندازی کرده است.

عوامل ایجاد کننده:

عوامل ایجاد‌کننده به‌طور کامل مشخص نشده‌اند و یا بیشتر به عنوان عوامل تشدید کننده‌ی خطر ذکر شده‌اند:

۱- سیگار:‌ استعمال سیگار و دخانیات، خطر ابتلا را تا دو برابر افزایش می‌دهد.

۲- چاقی:‌ چاقی و اضافه وزن، رابطه‌ی مستقیم با بروز سرطان کلیه دارد.

۳- فشارخون بالا.

۴- برخی داروهای ضد‌درد: ‌خصوصاً ترکیبات حاوی فناستین که در دوزهای بالا مصرف شوند. برخی دیگر داروها چون پاراستامول (استامینوفن) نیز میزان بروز این سرطان را افزایش می‌دهند.

۵- دیالیز و ابتلا به بیماری‌های کیستی کلیه: ‌در افرادی که به‌دنبال دیالیز مزمن دچار بیماری‌های کیستی کلیه (مانند پلی‌کیستیک اکتسابی) می‌شوند، احتمال ایجاد سرطان سلول کلیوی تا ۳۰ برابر افزایش می‌یابد.

۶- سندرم توبروس اسکلوروزیس (Tuberous Sclerosis): ‌یک سندرم چندگانه‌ی ارثی که تومورهای خوش‌خیم در اعضا و جوارح بدن مانند چشم، مغز، پوست، ریه و قلب ایجاد می‌شوند.

۷- بیماری فون هیپل لیندو (Von Hippel-Lindau یا VHL):‌ یک بیماری موروثی که مانند سندرم توبروس اسکلوروزیس سرطان‌های مختلفی در مناطق پرخون بدن بخصوص در مخچه و شبکیه‌ی چشم ظاهر می‌شوند.

۸- برخی مواد شیمیایی: ‌قرار گرفتن در معرض برخی عناصر شیمیایی چون کادمیوم به‌خصوص در افراد سیگاری خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. برخی دانشمندان باور دارند که استنشاق مقادیر متنوعی از گازهای شیمیایی در زنان خطر بروز این سرطان را به‌شدت افزایش می‌دهد.

تصویر سونوگرافی از کلیه، توده‌ای در بافت کلیه مشخص شده است (منبع)

۹- نژاد: ‌سرطان کلیه در اروپای شمالی (اسکاندیناوی) و آمریکای شمالی نسبت به آسیا و آفریقا بیشتر بروز می‌یابد. در ایالات متحده میزان بروز در میان سفیدپوستان و سیاهپوستان تقریباً برابر است اما این میزان همانطور که در ابتدا گفته شد ،در میان سیاهپوستان به‌سرعت درحال افزایش است.

۱۰- جنسیت:‌ سرطان کلیه در مردان نسبت به زنان دارای میزان یک وشش دهم (۱/۶) به یک است.

۱۱- سن:‌ این سرطان بیشتر در دهه‌های ۴۰ تا ۶۰ زندگی دیده می‌شود اما در افراد جوانتر با استعداد و سوابق ژنتیکی نیز ایجاد می‌شود.

علایم:

سه علامت مهم این سرطان عبارتند از: خونریزی بدون درد در ادرار (هماچوری)‌، توده قابل لمس شکمی (ندر‌تاً با احساس سنگینی) و درد مبهم پهلوها. خونریزی ممکن است به‌صورت ظاهری مداوم نباشد، اما از دید میکروسکوپی به سبب آسیب بافت کلیه دائمی خواهد بود. خونریزی در ۵۰٪ موارد ابتلا وجود دارد. دیگر علایم شامل:

۱- رنگ غیرطبیعی ادرار به دلیل وجود خون: سیاه یا قهوه‌ای زنگ زده

۲- کاهش وزن به دلیل سوءتغذیه

۳- ناراحتی‌های مفصلی در اثر دست اندازی تومور به استخوان‌ها و مفاصل

۴- بزرگ شدن یک بیضه (واریکوسل): به دلیل دست‌اندازی تومور به ورید بیضه

۵- اختلالات بینایی

۶- وجود نقاط پرخون در قسمتی از بدن و درمقابل بروز نقاط رنگ پریده در قسمت‌های دیگر

۷- ازدیاد رویش مو در بانوان به سبب برهم خوردن نظم هورمونی

۸- یبوست

۹- افزایش فشارخون

۱۰- افزایش کلسیم خون

مراحل سرطان کلیه (منبع)

در بعضی منابع این عوارض نیز ذکر شده‌اند: تب، درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس و تنفس بدبو. در بسیاری از بیماران تومور اولیه بدن علامت بوده و وقتی کشف می‌شود که به دیگر ارگان‌ها دست اندازی کرده باشد. محل شایع دست اندازی‌ها ریه و استخوان‌ها است.

تشخیص و درمان:

در امر تشخیص، مانند بیشتر سرطان‌ها چندین روش مختلف به‌کار می‌رود. به‌طور خلاصه تشخیص سرطان کلیه توسط تکنیک‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی و سونوگرافی صورت می‌گیرد که در دیگر سرطان‌ها نیز به‌کار می‌روند.

همچنین آزمایشات میزان اوره‌ی خون و ادرار، میزان مایعات بدن، شکل ظاهری کلیه، کارکرد کبد، کلسیم خون، میزان چسبندگی پلاکت‌ها و زمان انعقاد خون نیز انجام می‌شوند.

اگر سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود تا ۹۰٪ قابل درمان و بهبودی کامل خواهد بود. درمان این سرطان بر دو بخش کلی است:

۱- درمان بر پایه‌ی جراحی: جراحی کلیه یا نفرکتومی (Nephrectomy) صورت می‌گیرد که تومور و بافت‌های درگیر آن به‌طور کامل برداشته می‌شوند. در بیشتر موارد غده‌ی فوق کلیه و حتی غدد لنفی محلی نیز برداشته خواهند شد. در نفرکتومی کامل، کلیه‌ی درگیر تماماً برداشته خواهد شد. این روش مانند بیشتر سرطان‌ها موفق‌ترین روش درمان سرطان کلیه خواهد بود.

۲- درمان بدون جراحی: در برخی موارد که شخص مبتلا وضعیت مساعدی، همانند بالا بودن سن ‌یا وجود بیماری‌های دیگر، برای جراحی نداشته باشد از دیگر روش‌های درمانی استفاده خواهد شد.

این روش‌ها همان‌طور که در مطالب پیشین ذکر شد، شامل شیمی درمانی و پرتو‌درمانی خواهند بود. شیمی درمانی موفق زمانی خواهد بود که بیشتر حجم تومور و یا تمام آن با جراحی برداشته شده باشد که پس از جراحی و برای از بین‌بردن دست‌اندازی‌های احتمالی و باقیمانده‌ی تومور انجام می‌شود.

پرتو درمانی در این سرطان به تنهایی موفقیت اندکی دربر دارد و معمولاً به همراه شیمی درمانی انجام می‌شود. علاوه بر پرتو درمانی با پرتوهای گاما و ایکس می‌توان از امواج صوتی با فرکانس بالا (Ultra Sound) نیز در درمان استفاده کرد.

تومور ویلمز، سومین سرطان شایع اعضا در کودکان زیر ۱۰ سال محسوب می‌شود (منبع)

درمان با سرد کردن (Cryoablation) و یا گرم کردن (Hyperthermia) تومور نیز انجام می‌شود که جزو درمان‌های پشتیبان محسوب می‌شوند و در افرادی که وضعیت مناسب جراحی را ندارند به همراه شیمی درمانی و پرتو‌درمانی صورت خواهد گرفت.

درمان‌های بیولوژیک یا ایمنی درمانی توسط دوزهای متفاوتی از اینترلوکین ها (IL) و سایر داروهای بیولوژیک صورت خواهد گرفت. تقویت سیستم ایمنی فرد برای حذف طبیعی سلول‌های سرطانی در نقاط دست اندازی شده‌ی احتمالی حائز اهمیت است.

پیشگیری:

مبحث پیشگیری در مواردی چون نژاد و سندرم‌های ارثی، در عمل ناممکن است، اما در بیشتر موارد می‌توان از سیگار، چاقی، فشار خون بالا و مواد شیمیایی پیشگیری کرد. برای کاهش خطر سرطان کلیه مصرف مایعات سالم توصیه می‌شود.

در مصرف مایعات و آب سالم نکته‌ای وجود دارد آن‌هم این‌که باید توجه کرد مصرف آب و مایعات از حد معینی (بسته به ظرفیت و حجم بدن شخص) تجاوز نکند زیرا باعث بروز ناراحتی‌هایی چون «مسمومیت آب» خواهد شد.

بسیار دیده شده است که در رسانه‌ها تاکید بر مصرف روزی ۸ لیوان آب می‌شود. این امر زمانی صحیح خواهد بود که اولاً در فصل گرما قرار داشته باشیم و دوماً آب موجود در غذا را نادیده بگیریم.

باید به این نکته نیز توجه کرد که مصرف بیش از حد آب و مایعات نه تنها کمکی به پیشگیری از سرطان و بیماری‌های کلیوی نمی‌کند، بلکه با افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار خون و تخریب و فرسودگی بافت کلیه کمک به بروز سرطان و دیگر ناراحتی‌های آن خواهد کرد.

شواهدی از مصرف قهوه و چای در پیشگیری و کاهش خطر سرطان کلیه یافت شده است. منظور از چای، چای با غلظت کم و در اصطلاح چای کمرنگ است. چای با دارا بودن مواد مُدر و برخی آنتی اکسیدان‌ها و دیگر مواد ضد سرطانی، در پیشگیری از این سرطان موثر است.

علاوه بر فشار خون بالا، برخی دیگر از بیماری‌های عمومی بدن، چون دیابت با نقش تخریبی و پوسانندگی کلیه و دیگر بافت‌های بدن، در بروز این سرطان نقش دارند.

مرتبط:

درآمدی‌ بر سرطان- بخش اول

درآمدی بر سرطان- بخش دوم

درآمدی بر سرطان- بخش سوم

درآمدی بر سرطان- بخش چهارم

منابع:
۱- آسیب شناسی اختصاصی رابینز، به نظارت و تدوین دکتر مسلم بهادری، انتشارات اندیشه‌ی رفیع، صص ۲۸۴ تا ۲۸۸

۲- emedicine

۳- mayoclinic

۴- وبگاه اختصاصی سرطان کلیه

۵- مرکز ملی سرطان امریکا

۶- ویکی‌پدیا