ممنوع‌الخروجی فعال حقوق بشر در روز حقوق بشر

مریم محمدی

بیستم آذر‌ماه ۱۳۸۷ خورشیدی برابر است با دهم دسامبر ۲۰۰۸ میلادی، این روز در تاریخ، روز جهانی حقوق بشر نامگذاری شده است و شصتمین سالگرد تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق ‌بشر است.

همچنین خبر حضور خانم شیرین عبادی، برنده‌‌ی جایزه‌ی صلح نوبل در سازمان ملل و ایراد سخنرانی در آنجا به مناسبت این روز را می‌خوانیم.

با خانم نسرین ‌ستوده تماس گرفتم تا ببینم در چه تاریخی عازم ایتالیا هستند که به من اطلاع دادند از فرودگاه به منزل برگردانده شدند.

صبح روز چهارشنبه زمانی که به دعوت کمیته‌ی بین‌المللی حقوق ‌بشر ایتالیا به همراه خانواده عازم ایتالیا بودم در فرودگاه پس از اعلام اسم من در بلندگو‌ی فرودگاه، مأموری به من مراجعه کرد و خودش را «مأمور نهاد ریاست‌ جمهوری» معرفی کرد،در قبال اصرار من برای رویت کارت شناسایی اعلام کرد که داشتن بی‌سیم، کارت شناسایی ما محسوب می‌شود.

طبیعی است که من زیر بار این صحبت نرفتم و مأمور بعدی از نهاد ریاست‌ جمهوری، کارت شناسایی را به من ارایه کرد و در مقابل اصرار من، رسیدی به من ارایه شد و پاسپورت من گرفته شد.

نسرین ‌ستوده، وکیل دادگستری و فعال حقوق بشر / عکس: سایت سازمان «حقوق بشر بین‌الملل»‬

قبل از عزیمت هیچ اطلاعیه‌ای از مقامات قضایی دریافت نکرده بودید؟

اساساً هیچ کدام از تشریفات قضایی در این پرونده رعایت نشده است. به موجب قانون هیچ قرار یا حکمی قبل از ابلاغ به فرد، قابلیت اجرا ندارد.

چنین حکمی نه به اداره‌ی گذرنامه و نه به اینجانب ابلاغ شده بود. پس از این‌که از بخش کنترل گذرنامه رد شدم از خروج من جلوگیری به عمل آمد.

یعنی طبق مدارکی که در اداره‌ی گذرنامه موجود بود، من کاملاً مجاز به خروج از کشور بودم و هیچ حکم قضایی به اداره‌ی گذرنامه اعلام نشده بود.

پس از این حادثه، شما اعتراض به خصوصی کردید یا اقدامی قانونی انجام دادید؟

اولاً من اعتراض خودم را اساساً به این‌که باید حکمی صادر می‌شد و این حکم قبل از امروز به من ابلاغ می‌شد به آنان ارایه کردم.

همچنین در پی روزهای آینده، در پی موکلانم که به همین طریق و بدون تشریفات قانونی ممنوع‌الخروج شده‌اند، اعتراض خودمان را به مراجع ذی‌صلاح ادامه خواهیم داد. امیدوارم به نتیجه‌ی قانونی خودمان برسیم.

خانم ستوده، امیدوار بودم که این سوال را بعد از دریافت جایزه از شما داشته باشم. حالا خواهش می‌کنم مقداری درباره‌ی این جایزه و این‌که چرا به شما اهدا شده، برای ما توضیح بدهید.

کمیته‌ی ‌بین‌المللی حقوق ‌بشر ایتالیا این جایزه را طبق آنچه در اعلامیه‌ی خودشان بیان کردند، به دلیل فعالیت‌هایم برای اشاعه و گسترش حقوق بشر در ایران به من داده بودند.

از این بابت خیلی خوشحال بودم که جامعه‌ی مدنی دنیا به فعالیت‌های جنبش‌های مختلف اجتماعی در ایران توجه‌ خاص دارد و واقف هستند که جامعه‌ی مدنی ایران چگونه از حق خودش دفاع می‌کند. اما روز چهارشنبه در فرودگاه با اقدامی که صورت گرفت، بنده قادر به حضور در مراسم اعطای جایزه نخواهم بود.

خانم ستوده، حرکتی که انجام شد در واقع یک ضد تبلیغ دیگر برای حقوق‌ بشر در ایران خواهد بود. به نظر شما، چرا مسوولان به چنین اقدامات آشکاری حتا علیه‌ی خودشان دست می‌زنند.

قطعاً با نظر شما موافقم که تمام این نوع برخوردها در واقع ادعای ما را مبنی بر نقض گسترده‌ی حقوق ‌بشر در ایران تایید می‌کند.

ولی باید این سوال را که چرا دولت ایران همچنان به این رفتار خود ادامه می‌دهد، از مسوولان پرسید. طی سال‌های اخیر، کلیه‌ی اقدامات مربوط به ممنوع‌الخروجی از طریق نهاد ریاست جمهوری دنبال و به اجرا گذاشته شده و بسیاری از آن‌ها بدون رعایت تشریفات قانونی بوده است.

جای سوال است که نهاد ریاست‌ جمهوری به موازات وزارت اطلاعات و امنیت و در واقع وظایف این وزارتخانه را انجام می‌دهد؟

با خانم صبریه ‌نجفی در ایتالیا تماس می‌گیریم که رابط کمیته‌ی بین‌المللی حقوق بشر ایتالیا و در واقع تنظیم‌کننده‌ی برنامه‌ی حضور ایشان در مراسم هستند.

من همکار افتخاری هیومن اینتر‌نشنال بوازانو که جایزه را به خانم ستوده می‌دهند، هستم.

منتظر ورود ایشان بودید؟

قرار بود روز بعد به طرف بولزانو، مرکز استان سوتیر بیایند که روز دوازدهم در شهر میرانو، این جایزه را به ایشان اهدا می‌کردند.

ممکن است کمی در مورد این جایزه و علت اهدای آن به خانم ستوده توضیح بدهید.

قرار بود برنامه در شهر میرانو به خاطر کارهایی که خانم ستوده برای دفاع از حقوق بشر و حقوق زنان و بچه‌ها انجام داه‌اند، برگزار شود.

بچه‌هایی که زیر ۱۸ سال خطایی انجام داده‌اند و آدمی کشته شده، به محض آن‌که به سن ۱۸ سالگی می‌رسند آن‌ها را اعدام می‌کنند.

این مسأله‌ای است که خانم ستوده خیلی اصرار دارند اتفاق نیفتد. مسأله‌ی بعدی، جنبش زنان ایران است که ایشان مجانی دفاع از تمام فعالین جنبش زنان را به عهده می‌گیرند.

این در ایران امروز خیلی مهم است. جنبش زنان جای خیلی بزرگی را پیدا کرده و دارد جلو می‌رود و نمی‌توان جلوی آن را گرفت.

با توجه به این‌که هنوز برای اهدای جایزه، وقت است می‌شود اقداماتی از طریق کمیته و یا از طریق دولت ایتالیا برای حل این مشکل انجام داد؟

نظر خیلی خوبی دادید. با مسوولانشان صحبت می‌کنم که این پیشنهاد را در نظر بگیرند و از دولت ایران یا از سازمان‌هایی که می‌توانند این کار را بکنند‌، چنین درخواستی را انجام بدهند.

عبدالفتاح سلطانی، حقوقدان و فعال حقوق بشر در ایران

در ایران به موازات تضییع حقوق بشر توسط حاکمیت فعالیت‌های حقوق‌ بشری تضعیف نشده‌اند. به همین دلیل در سال ۲۰۰۳ شیرین عبادی به عنوان اولین ایرانی برنده‌ی جایزه‌ی نوبل، جایزه‌ی صلح نوبل سال ۲۰۰۳ را به خود اختصاص داد.

با نگرانی از این‌که مورد خانم ستوده در مورد آقای سلطانی تکرار نشود و اطلاع از چگونگی حضور ایشان در مراسم اعطاء این جایزه با ایشان، گفت ‌و گو کرده‌ام.

آقای سلطانی،مطلع هستید که خانم ستوده همکار شما موفق نشدند برای دریافت جایزه‌شان به ایتالیا پرواز کنند؟

بله، خبر را شنیدم.

شما هم قرار است جایزه‌ا‌ی را در نورنبرگ دریافت کنید.

البته خوشبختانه یا بدبختانه، سه سال و اندی است که ممنوع‌الخروجم و پاسپورتم را هم از من گرفته‌اند.

پس آقای سلطانی، شاید بتوانیم امیدوار باشیم که در موقع عزیمت، ممنوع‌الخروجی‌تان برداشته شود.

امیدوار هستیم که چنین شود، ولی آیا کسانی که چنین مسوولیتی دارند قبول بکنند یا نه، دیگر بستگی به انصاف آن‌ها دارد.

اخیراً اعلام شد که این جایزه به شما تعلق گرفته است. شما کی برای دریافت این جایزه و شرکت در مراسم باید در نورنبرگ باشید؟

طبق اطلاعاتی که دارم باید در سپتامبر ۲۰۰۹‌،‌ برای دریافت جایزه در آنجا حضور داشته باشم.

آقای سلطانی، ممکن است کمی درباره‌ی این جایزه و علت اهدای آن به شما توصیح بدهید؟

در سال ۱۹۹۵‌، یک دفتر حقوق‌ بشری در شهر نورنبرگ که سابقه ‌تاریخی دارد و دادگاه‌های جنایتکاران جنگی برای نازی‌های آلمان در آنجا برگزار شد، تأسیس شد.

شهرداری آنجا دفتر حقوق ‌بشری تأسیس کرده و هر دو سال یک‌بار به فعالین حقوق ‌بشری که در شرایط سخت به این فعالیت می‌پردازند، یک جایزه‌ای را اهدا می‌کنند.

دو سال قبل، این جایزه به یکی از شهروندان رواندا تعلق گرفته و بعد از دو سال‌، مثل این‌که امسال بنده را شایسته‌ی دریافت این جایزه اعلام کرده‌اند.

آقای سلطانی با توجه به زمانی که شما برای حضور در آنجا دارید، امید دارید که این مسأله حل شود؟

امیدوارم مشکل تمام کسانی که ممنوع‌الخروج شده و هستند، رفع شود. مسوولین امر توجه داشته باشند که ممنوع‌الخروج کردن اشخاص، به نحوی و به نوعی نقض آشکار حقوق بشر تلقی می‌شود.

ولی باورم این است که اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا بکند، به نظر نمی‌رسد موفق به خارج شدن از کشور باشم. ممنوع‌الخروجی من، هیچ توجیه قانونی ندارد.

با توجه به این‌که بنده از همه‌ی اتهامات تبرئه شده‌ام، کسانی که من را ممنوع‌الخروج کرده‌اند‌، مرتکب جرم شده‌‌اند و به استناد ماده‌ی ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی هر کس یکی از حقوق مندرج در قانون اساسی اشخاص را به نحوی تضییع بکند مرتکب جرم شده است.

متأسفانه چون جایی نیست که مراجعه و دادخواهی بکنیم، طبیعی است که صدایمان هم به جایی نمی‌رسد‌. فعلاً باید منتظر تصمیمات بعدی آقایانی که این کار را کرده‌اند باشیم.

شیرین عبادی، برنده‌‌ی جایزه‌ی صلح نوبل

در نظر داشتم با خانم شیرین عبادی، عضو هیات‌ داوران کمیته‌ی اهداکنندگان جایزه‌ی حقوق بشر نورنبرگ گفت و گو کنم که به علت حضور ایشان در سازمان ملل به مناسبت همین روز در واقع مقدور نشد.

در سازمان ملل متحد هستم و نطقی با حضور تعداد کثیری از نمایندگان کشورها و ژورنالیست‌ها و مردم عادی و دانشمندان اینجا خواهم داشت. نطق من راجع به علل و موانع پیشرفت حقوق بشر در جهان است.